Osmanlı'da ilk yenileşme döneminde eğitimin kurumsal ve yönetsel yapısının oluşumu ve gelişimi

Klasik döneminde tüm Osmanlı tebaası için büyük ölçüde dini eğitimin hakim olduğu Osmanlı İmparatorluğunda eğitim yaygın ve kitlesel bir nitelik taşımamış, Müslümanlar için medreseler ve sıbyan mekteplerinde, gayri Müslimler içinse mensup oldukları din ve/veya mezhebin eğitime özgülenmiş mekanlarında gerçekleştirilen geleneksel bir etkinlik olarak örgütlenmiştir. Bu dönemde eğitim asıl olarak geleneksel sınıf konumlarının yeniden üretilmesi işlevi ile ilgilidir. İlk yenileşme döneminde ise, batılılaşma hareketleriyle birlikte, geleneksel eğitim kurumlarına batı tipi eğitim ve öğretim yapan askeri kurumlar eklenmeye başlamıştır. Bu dönemde yeni eğitim kurumları aracılığıyla liyakat sahibi asker ve yöneticiler yetiştirilmesi yoluyla askeri ve yönetsel alandaki sorunların çözülebileceği ve sistemin restore edilebileceği düşünülmüştür. Açılan Batı tipi okullar reform süreçlerinde etkili olabilecek bir kısım aydının ve devlet adamının yetişmesi açısından işlevsel olmuş, ancak Osmanlıdaki askeri ve idari sorunlar artarak sürmüştür. Tanzimat döneminde, askeri alandan başlayan ve yönetsel alanı da içine alarak ilerleyen Osmanlı yenileşmesi, kapsamlı bir modernleşme projesi haline gelmeye başlarken ülkedeki eğitimin kurumsal ve yönetsel açıdan geliştirilmesi doğrultusunda bir dizi adım atılmıştır. Bu dönemde Batıdaki eğitsel gelişmeler örnek alınarak farklı tür ve düzeylerde yeni eğitim kurumları açılmış, ülke geneline yayılacak bir okul sistemi kurulması hedeflenmiş ve bu sistemi yönetecek merkezi kurumlar oluşturulmaya çalışılmıştır

Developments and formation of institutional and administrative structure of education in the first renovation period in ottomans

Within the Ottoman Empire at classical period of which religious education prevailed mostly among all Ottoman citizens, education was not considered to have common and massive features but organized as a traditional facility implemented for Muslims in madrasahs and sibyan (Children ) schools for male and for non-Muslims in venues for education of the religion and/or religious orders they belong to. In that period, education was mainly related to its function of reproduction of traditional denomination positions. In the first innovation period, on the other hand, with the westernization movements, western type education providing military schools were started to be added over traditional educational institutions. Within this Period, problems at the military and administration areas was considered to be solved and the system itself be restored by growing up competent soldiers and managers via new educational institutions. Newly opened western type schools were successful in terms of growing up enlightened and statesmen who might become effective in reform processes, but problems at the military and administrative level were continued by increasing. While the Ottoman s Renovation initiated at the military level and expanded in a way to include administration level during the Administrative Reforms Period, became a comprehensive modernization project, a number of initiatives were commenced within the country on improving education at institutional and administrative levels. During this Period, new educational institutions were opened by taking educational improvements in the West as examples; a new system to be expanded throughout the country was targeted to be established and a special focus was given on establishing central institutions to administer this system.

PDF

___

Akyıldız, Ali (2004) Osmanlı Bürokrasisi ve Modernleşme, İstanbul: İletişim Yayınları.
Akyüz, Yahya (1985) Türk Eğitim Tarihi, Ankara: Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Yayınları.
Başkaya, Fikret (1999) Yediyüz-Osmanlı Beyliğinden 28 Şubata: Bir Devlet Geleneğinin Anatomisi, Ankara: Ütopya Yayınları.
Berker, Aziz (1945) Türkiyede İlk Öğretim, (1839-1908), Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
Berkes, Niyazi (2007) Türkiyede Çağdaşlaşma, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
Bilim, Cahit Yalçın (1984) Tanzimat Devrinde Türk Eğitiminde Çağdaşlaşma (1839-1876), Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları.
Ergin, Osman Nuri (1977) Türk Maarif Tarihi, Cilt I-II, İstanbul.
Eroğul, Cem (2009) Anatüzeye Giriş, Ankara: İmaj Yayıncılık.
Faroqhi, Suraiya (1995) İktisat Tarihi (17. ve 18. yüzyıllar), Türkiye Tarihi 3, Osmanlı Devleti(16001908), Yayın Yönetmeni: Sina Akşin, İstanbul: Cem Yayınevi.
Findley, Carter V. (1996) Kalemiyeden Mülkiyeye: Osmanlı Memurlarının Toplumsal Tarihi, İstanbul: Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı.
Fortna, Benjamin C. (2005) Mekteb-i Hümayun Osmanlı İmparatorluğunun Son Döneminde İslam, Devlet ve Eğitim, İletişim Yayınları, İstanbul.
Karal, Enver Ziya (1988) Osmanlı Tarihi VIII. Cilt, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
Karpat, Kemal (2002) Osmanlı Modernleşmesi - Toplum, Kuramsal Değişim ve Nüfus- Ankara: İmge Kitabevi.
Kaya, Yahya Kemal(1984) İnsan Yetiştirme Düzenimiz, Ankara.
Koçak, Cemil (1985) Tanzimattan Sonra Özel ve Yabancı Okullar, Tanzimattan Cumhuriyete Türkiye Ansiklopedisi, Cilt 2, İstanbul: İletişim Yayınları.
Kodaman, Bayram (1991) Abdülhamid Devri Eğitim Sistemi, Ankara: Türk Tarih Kurumu. Yayınları.
Kodaman, Bayram ; Saydam, Abdullah (1992) Tanzimat Devri Eğitim Sistemi -150. Yılında Tanzimat- Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Lewis, Bernard (2009) Modern Türkiyenin Doğuşu, Ankara: Arkadaş Yayınları.
Mardin, Şerif (1991) Türk Modernleşmesi, Makaleler 4, İstanbul: İletişim Yayınları.
Ortaylı, İlber (2006) İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı, İstanbul: Alkım Yayıncılık.
Pamuk, Şevket (1999) Osmanlı Türkiye İktisadi Tarihi 1500-1914, İstanbul: Gerçek Yayınevi.
Pamuk, Şevket (2005) Osmanlı Ekonomisinde Bağımlılık ve Büyüme (1820 1923), İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları.
Somel, Selçuk Akşin (2001) The Modernization of Public Education in the Ottoman Empire 1839 1908. Islamization, Autocracy and Discipline, Boston.
Somel, Selçuk Akşin (2010) Osmanlıda Eğitimin Modernleşmesi (1839 -1908) İstanbul: İletişim Yayınları.
Tekeli, İlhan ve İlkin, Selim (1999) Osmanlı İmparatorluğunda Eğitim ve Bilgi Üretim Sisteminin Oluşumu ve Dönüşümü, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Tunaya, Tarık Zafer (1983) Batılılaşmada Temel Araştırmalar ve Yaklaşımlar, Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, 1.Cilt, İstanbul: İletişim Yayınları.
Unat, Faik Reşit (1964) Türkiye Eğitim Sisteminin Gelişmesine Tarihi Bir Bakış, Ankara: Milli Eğitim Basımevi.
Uyanık, Ercan (2007) Modernleşme Döneminde Türk Aydınının Eğitime Bakışı, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
Zürcher, Erik Jan (2003) Modernleşen Türkiyenin Tarihi, İstanbul: İletişim Yayınları.