Şems’in Batışı ve Hâver ’in Doğuşu 1914-1916

Birinci Dünya Savaşı’nın patlak vermesinden sonra Rusya ve İngiltere liderliğindeki İtilâf Devletleri, Almanya liderliğindeki İttifak Devletleri ile önce Avrupa’da, sonra başka bölgelerde karşı karşıya geldi. Osmanlı İttifak Devletleri’ne katıldı. İran tarafsızlığını ilan ederken ülke içindeki ve dışındaki İranlılar daha çok Alman yanlısı idi. Avrupa’nın İranlı özgürlükçüleri Berlin’de toplandı ve İran Milliyetçiler Komitesi’ni kurdu. Bu komite kurulduktan kısa bir süre sonra faaliyetlerini başka yerlere de genişletti. Her yerden daha fazla İstanbul, Berlin Yerel Milliyetçiler Komitesi’ni kurmak için gerekli zemine sahipti. Böylece İstanbul’da Komite’nin bir şubesi kuruldu. Komitenin İstanbul şubesinin kurulmasından altı ay önce İran kökenli iki deneyimli özgürlükçü ve milliyetçi, Seyyid Muhammed Tevfik ve Şems olarak bilinen Seyyid Hasan Tebrizi, Şems gazetesinin kapanmasının ardından Hâver gazetesini çıkardı. Bu gazete, İstanbul’daki İranlı milliyetçilerin yerel komitesinin yayın organı sayılabilir. Hâver gazetesi iki yıl boyunca İstanbul’da haftalık olarak yayınlandı. Hâver’in yöntemi ve tarzı İslami birlik fikrini yaymaya eğilimli haber-siyaset ağırlıklıydı. Sayfalarının çoğu Birinci Dünya Savaşı’ndaki gelişmelere ayrılmıştı. Gazetenin kurucularının amacı Rusya ve İngiltere liderliğindeki İtilâf Devletleri’ne muhalefet etmek, Almanya liderliğindeki İttifak Devletleri’ni de savunmaktı. Bu makalede, Hâver gazetesinin nasıl ve neden kurulduğu incelendikten sonra İstanbul’da yayımlanan bu Farsça gazetenin yaklaşımı ve içeriği mercek altına alınmaktadır

The Fall of Shams and the Rise of Khavar in Istanbul, 1914-1916

In World War I, the Allied Powers led by Russia and Britain confronted the Central Powers under the leadership of Germany. The war started in Europe and then spread to other parts of the world. While the Ottomans joined the Central Powers, Iran declared its neutrality. Iranians inside and outside the country, however, were predominantly pro- German. Iranian libertarians living in Europe gathered in Berlin and formed the Committee of Nationalists of Iran (Komiteh-ye Melliyoon-e Iran). Shortly after its establishment, the committee expanded its activities to other regions. As Istanbul was more favorable than anywhere else, a local branch of the committee was thus established in this city. Six months before the establishment of the Istanbul branch, two prominent Iranian libertarians and nationalists, namely Seyyed Mohammad Towfiq and Seyyed Hassan Tabrizi -known as Shams- began publishing the Khavar newspaper after the closure of the Shams newspaper. This newspaper can be considered as the organ of the Committee of Nationalists of Iran in Istanbul. The Khavar newspaper was published weekly in Istanbul for two years. The method and style of Khavar was oriented towards political news with a tendency to promote the idea of Islamic unity (Ettehad-e Islam). Most of its pages were devoted to the events of World War I. The aim of the newspaper’s founders was to oppose the Allied powers led by Russia and Britain and to defend the Central Powers led by Germany. After reviewing how and why the Khavar newspaper was established, this article sheds light on this Persian newspaper in Istanbul.

PDF

___

Kaynakça
Gazeteler
Hâver
Şems
BasılıEserler
Cevad Beşeri, Tovfik. Rûznameger ve Mecmûadar-i İranî der İstanbul. Tehran: Neşr-i Verakan, 1398.
Dovletabadi, Yahya. Hayat-ı Yahya, Cild: 3. Tehran: Enteşârât-i Firdevsi ve Attar, 1362.
Efşar, İrec, yay. haz. Ovrak-i Taze-yâb-i Meşrutiyet ve Nakş-i Takizade. Tehran: Cavidan, 1395.
Efşar, İrec, yay. haz. Zendegi-yi Tufanî: Hatırat-ı Seyyid Hasan Takizade. Tehran: İlmî, 1368.
Efşar, İrec ve Ali Dehbaşi, yay. haz. Hatırat-ı Seyyid Mohammed Ali Cemalzade. Tehran: Şehab-i Sakib ve Sohen, 1378.
Ettehadiye, Mensure. “Restahiz: Rûzname-yi Nâşenahte”, Mecelle-yi Tehassosi-yi Gurûh-i Tarih-i Danişgah-i Tehran 4: 4 (1382), 65-88.
Han Melik Sasani. Yâdbûdhâ-yi Sefaret-i İstanbul. Tehran: Enteşârât-i Babek, 1354.
Gerke, Olrik. Pîş be Sû-yi Şark: İran der Siyaset-i Şarki-yi Alman der Ceng-i Cehani-yi Evvel, Çev. Perviz Sadri. Tehran: Enteşârât-i Ketab-i Siyamek, 1377.
Meşhuri, Mohammed Mehdi. “Rûzname-yi Hâver ve Nakş-i ân der Komite-yi Melliyun-i Berlin”, Peyam-i Beharistan 1: 1-2 (Güz ve Kış 1387), 690-696.
Sadr-Haşimi, Mohammed. Tarih-i Cerâyid ve Mecellât-i İran, Cild 2. İsfahan: Enteşârât-i Kemal, 1364.
Salehi, Nasrollah. “Ufûl-i Ahter ve Tulû’-i Şems der İstanbul”, Peyam-i Beharistan 2: 7 (Bahar 1398), 895-906.
Salehi, Nasrollah. “İranlı Meşrûtiyetçilerin II. Abdülhamid Devrindeki Faaliyetleri: İstanbul’da Yayınlanan İki Farsça Gazete Ahter ve Şems Bağlamında”, İçinde Sultan II. Abdülhamid Dönemi: Siyaset, İktisat, Dış Politika, Kültür ve Eğitim, Mehmet Bulut vd., der., 203- 214. İstanbul: İZÜ Yayınları, 2019.
Salehi, Nasrollah ve Mohammed Hasan Kavusi Iraki, yay. haz. Cehadiye: Fetâvâ-yı Ulema ve Meraci-i İzam der Ceng-i Cehani-yi Evvel. Tehran: Enteşârât-i Vezaret-i Umûr-ı Harice, 1376.
Şekuri, Zeyneb. “Âşenayi ba Cerâyed-i Farsi-yi İslambol”, Faslnâme-yi Yâd 85 (1386), 67-79. Şiybani Vehidulmulk, Abdulhoseyn. Hatırat-ı Mohaceret ez Dovlet-i Movakkat-i Kirmanşah ta Komite-yi Melliyun-i Berlin, yay. haz. İrec Efşar ve Kaveh Beyat. Tehran: Şiraze, 1378.
Tahirzade Behzad, Kerim. Kıyam-ı Azerbaycan der İnkılab-ı Meşrutiyet-i İran. Tehran: Enteşârât-i İkbal, 1333.
Tulabi, Turan. “Suruş-i İstanbol: Pîşderamedî ber Rûzname-negari-yi Melli-gerâyâne ve Teceddod-hâh”, Pejûheş-hâ-yi İranşenasi 6: 2 (Güz ve Kış 1395), 97-114.