Reji Dönemi Tütün Kaçakçılığının Toplumsal Anlamı ve Temsilleri*

Bu makale, Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sosyoloji Anabilim Dalında 2017 yılında tamamlanan Osmanlı’nın Tütün Çıkmazı: Reji’ye Karşı Toplumsal Muhalefet (1882-1925) isimli Yüksek lisans tezinin teorik kısmının genişletilmiş halidir. Birinci bölümde Reji dönemi tütün kaçakçılığının sosyal anlamı ile ilgili literatür araştırılmış olup, Reji dönemindeki tütün kaçakçılığının kapitalizm-modernite karşıtlığı ile milliyetçigerici bir tepki olup olmadığı tartışılırken, direniş pratiklerinin toplumsal anlamı üzerinde durulmuştur. İkinci bölümde ise, Reji dönemi tütün kaçakçılığının toplumsal anlamı folklorun (mâni, türkü, ninni, halk oyunları vb.) unsurlarında analiz edilmiştir.

Social Meaning And Representations of Regie Period Tobacco Smuggling

This article is an extended version of the theoretical part of the master’s thesis titled The Tobacco Dilemma in Ottoman Empire: Public Resistance to the Regie Company (1883-1925), completed in 2017 at the Department of Sociology, Muğla Sıtkı Koçman University, Institute of Social Sciences. The first part examines the literature on the social meaning of tobacco smuggling in the Regie period, discusses whether tobacco smuggling in the regie period was against capitalism-modernity and was a nationalist-reactionist response, and dwells on the social meaning of resistance practices. The second part analyzes the social meaning of regie period tobacco smuggling within folklore (folk poems, folk songs, folk dances etc...).

___

Akgül, Hüseyin. (1998). Manisa Türküleri. Manisa: Emek Matbaacılık.
Akpınar, Mehmet. (1999). “II. Meşrutiyet Meclisince Reji’nin Sorgulanması”. Yeni Türkiye yayınları, c. 3. 608-615.
Balkan, İsmail. (2011). Son Tütüncü Öldü Mü? Yine Kolcular Döndü Mü?. İstanbul: IQ Kültür Sanat yayıncılık.
Balkaya, Adem. (2013). “Türkülerin Sosyo-Kültürel Düzenleyicilik Misyonu: Kars’ta “Gelin Terifleme”. The Journal Of Academic Social Science Studies International Journal Of Social Science. Bölüm 6. 139-147.
Barkey, Karen. (1999). Eşkıyalar ve Devlet: Osmanlı Tarzı Devlet Merkezileşmesi. (çev.). Zeynep Altok. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt yayınları.
Başaran, Mehmet. (2005). “Meşrutiyet’ten Cumhuriyet’in İlk Yıllarına Yerli Malı Kullanımı Teşviki”. Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi (4).45-62.
Bulduk, T. B. (2019). “Oyun Adlarının Türkiye Türkçesi Ağızlarında Kullanımı Üzerine Bir Değerlendirme”. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 16 (2), 394-443. DOI: 10.33437/ksusbd.621733.
Çelebi, Aydın. (1991). Türk Halk Oyunları Eğitici ve Öğrencilerinin Türk Halk Oyunlarını Nasıl Algıladıklarına İlişkin Bir Araştırma: İzmir İli Örneği. (yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Konya: Selçuk Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü.
Eisenstadt. S.N. (2007). Modernleşme Başkaldırı ve Değişim. (çev.) Ufuk Coşkun. Ankara: Doğu Batı.
Georgeon, François. (2006). Osmanlı-Türk Modernleşmesi 1900-1930 Seçilmiş Makaleler. (çev.) Ali Berktay. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
Göher, Vural Feyzan. (2011). “Türk Kültürünün Aynası: Türküler”. Journal Of New World Sciences Academy. 6(3). Issn:1306-3111 E- 397-411.
Gökdemir, Oktay. (1995). Aydın Vilayetinde Tütün Rejisi. (yayımlanmamış doktora tezi). İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi. Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü.
Gözübenli, Murat., Şahin, İsmail. (2016). “Toplumsal Olaylarda Şiddet Davranışına Teorik Yaklaşımlar: Gezi Parkı Olayları Örneği”. Güvenlik ve Toplum Dergisi. c. 1(1). 1-32.
Güven, Merdan. (2013). “Türkülerin Varyantlaşması”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi (Taed)50.145-156.
Hobsbawm, Eric J. (2011). Eşkıyalar. (çev.) Osman Akınhay. İstanbul: Agora Kitaplığı.
Hobsbawm, J. Eric. (2010). 1780’den Günümüze Milletler ve Milliyetçilik “Program, Mit, Gerçeklik”. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
Işık, Sever. (2012). “Foucault’da İktidar, Özgürlük ve Direniş”. EKEV Akademi Dergisi. 16(51). 103-114.
Johansson. Anna ve Vinthagen, Stellan. (2014). “Gündelik Direnişin Boyutları: Analitik Bir Çerçeve”. Critical Sociology Dergi.1-21.
Kahya, Yavuz. (2015). “Suç Teorileri Işığında Türkiye’de Kaçakçılık Olgusu: Toplumsal Nedenleri, Boyutları ve Algısı”. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 15(3). 159-178.
Karpat. Kemal. (2006). Osmanlı’da Değişim, Modernleşme ve Uluslaşma. (çev.) Dilek Özdemir. Ankara: İmge.
Kerimoğlu, Taner Hasan. (2006). “1913-1914 Rumlara Karşı Boykot ve Hüseyin Kazım Bey’in Bir Risalesi”. ÇTTAD. V/13.91-107.
Kırpık, Cevdet. (2004). Osmanlı Devleti’nde İşçiler ve İşçi Hareketleri (1876-1914), (yayınlanmış doktora tezi). Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Lenin, İ. Vladimir. (2003). Emperyalizm Kapitalizmin En Yüksek Aşaması. İstanbul: Eriş yayınları.
Mackridge. Peter. (2005). “Yunan Romanında Küçük Asya Miti”. (Haz.) Renee Hirschon.
Ege’yi Geçerken 1923 Türk-Yunan Zorunlu Nüfus Mübadelesi. çev. Müfide Pekin-Ertuğ Altınay.
İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi yayını. Mardin, Şerif. (1992). İdeoloji. İstanbul: İletişim.
Özol, Sezen. (2012). Tütün Türküsü. İstanbul: Kastaş yayınevi.
Quataert, Donald. (1984), “Reji, Kaçakçılar ve Osmanlı Hükümeti”, Yapıt Toplumsal Araştırmalar Dergisi, c.48. 68-85.
Quataert, Donald. (1987). Osmanlı Devleti’nde Avrupa İktisadi Yayılımı ve Direniş 1881-1908, çev. Sabri Tekay, Ankara: Yurt Yayınları.
Sağol, Gülden. (2007). “Mani, Türkü ve Şarkılarda Tütün”. (edi.) Emine Gürsoy Naskali. Tütün Kitabı. İstanbul: Kitabevi. ss. 371-408.
Samsun Yerel Tarih Grubu. (2013), Fabrikanın Zilleri Sustu: Adı Kaldı Reji. (der.) Refik Baskın. Samsun: Samsun yerel tarih grubu yayınları.
Scott, C. J. (1995). Tahakküm ve Direniş Sanatları Gizli Senaryolar. İstanbul: Mart Matbacılık Sanatları.
Soofızadeh, Abdolvahid. (2014).”Osmanlı ve İran Meşrutiyeti Karşılaştırması”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi. 7(35).286-296.
Sönmez, Mustafa. (2015). “Özelleştirmenin 30’uncu Yılında Satılan, Kapatılan Sanayi Kit’leri”. Bülten- TMMOB makina mühendisleri odası. (s)203. 1-14.
Şahin, Veysel. (2011). “Kültürel Bellek Mekanı Olarak Türküler” Sivas Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Kültürümüzde Türkü Sempozyumu Bildirileri. c. 1.
Şanda, Avni Hüseyin. (1994). Yarı Müstemleke Oluş Tarihi 1908 İşçi Hareketleri. İstanbul: Bilim Araştırma Dizisi.
Şenel, Süleyman, (2007). “Ayıngacı Türküleri”, (edi.) Emine Gürsoy Naskali. Tütün Kitabı, İstanbul: Kitabevi, ss. 361-370.
Taşbaş, Erdal. (2012). “XIX. Yüzyılda Tokat’ta Göçmen İskânı ve Göçmen Sevkinde Şehrin Önemi”, Gaziosmanpaşa Üniversitesi Tokat Sempozyumu Tokat Bildirileri. s. 261-285.
Thompson, E. P. (1994). Teorinin Sefaleti. (çev.) A. Fethi Yıldırım İstanbul: Alan yayıncılık.
Thompson, E. P. (2006). Avam ve Görenek: İngiltere’de Geleneksel Popüler Kültür Üzerine Araştırmalar. (çev.) Uygur Kocabaşoğlu. İstanbul: Birikim yayınları.
Tilly, Charles. (2001). Zor, Sermaye ve Avrupa Devletlerinin Oluşumu. (çev.) Kudret Emiroğlu. İstanbul: İmge kitabevi.
Uğur, Abdullah. (2015). “Müzik Coğrafyası: Türkülerdeki Coğrafya”. Bilig (74). 239-260.
Uğurlu Kırcı, Emine. (2014). “Kültürel Bellek Aktarıcısı Olarak Ninni”. Milli Folklor. 26(102). ss. 43-52.
Uludemir, Muammer. (2010). Eskişehir Türkülerimiz, Eskişehir: Aktüel tanıtım ve Ofset hizmetleri. Yönetken, Bedii Halil. (1946). “Sivas Oyunlarından Halaylar”. Ülke Gazetesi. (6 Şubat 1946): 95.
Zeynep Karakılıç İlhan. (2009). “Keyder Çağlar ile söyleşi “Tarihsel Sosyolojiyi Türkiye Üzerinden Okumak”. Elisabeth Özdalga. Tarihsel Sosyoloji. İstanbul: Doğu Batı Yayınları.97-124.
İnternet Kaynakça Aygün, Necmettin. “Kolbastı Oyunu: Tarihsel bir değerlendirme”. Erişim tarihi: 25.03.2020.
http://www.serander.net/karadeniz-kulturu/karadeniz-halk-oyunlari/706-kolbastioyunu- tarihsel-bir-degerlendirme.html.
Ataman, Yaver, Sadi. “Çatak Altından Çıktık Voltaya”. Erişim tarihi: 21.02.2020. http://sarkisozuceviri.com/catak-altindan-ciktik-voltaya-turku-sozu/. Depo/”Dépôt” Türk Dil Kurumu. Erişim tarihi: 12.03.2019. https://sozluk.gov.tr/?kelime=. Turnalar. “Halk Müziği”. Erişim tarihi: 15 Mart 2017. http://www.turnalar.com/grupturnalar/ halkmuzigi.html).