İran’da Mirza Melkom Han’ı Hatırlamak*

Bu makalenin amacı Mirza Melkom Han’la (1831-1908) ilgili özellikle İran’da yapılan yayınlara odaklanarak, hayat hikayesinin dönemin farklı politik ortamlarında ortaya çıkan entelektüel tartışmalar etrafında tekrar tekrar yeniden nasıl yazıldığını tartışmak ve bunun üzerinden hem bu eserlerin yazıldıkları dönemleri incelemek hem de Melkom Han’ın ne tür hatırlamalarla gündeme getirildiğini anlamaya çalışmaktır. Makalede İran’da 1900’lerin başından itibaren dışarıya açık, küresel trendlerin takip edilip ayak uydurulması gerektiğini savunan, uluslararası ilişkilerin geliştirilmesi gerektiğini dile getirerek anayasal zeminde bir hukuk devletine geçişi isteyen bir siyasi yaklaşımla dışarıya görece kapalı, İslami-Şii prensiplerine bağlılığı vurgulayan kültürelci siyasi bir yaklaşım Melkom Han merkeze alınarak inceleniyor. İran’da 1890’lar ve 1906’dan itibaren anayasa ve şeriat tarafgirliği olarak şekillenmeye başlayan 1940’lardan sonra reformcu-liberal ve milliyetçi kesimler arasındaki tartışma olarak kendini gösterip 2000’lerden sonra reformcu ve muhafazakâr gibi siyasi fraksiyonlar halinde devam eden siyasi ve entelektüel tartışmaları Melkom Han hakkında yapılan yayınlara odaklanarak bir bağlama oturtabileceğimiz ifade edilmeye çalışılıyor.

Remembering Malkum Khan in Iran

Abstract: The aim of this article is to discuss how Malkum Khan’s biography is written over and over again within the political, intellectual discussions of the different historical periods in Iran. In this article, the two main political factions were dealt with, of course with a variety of versions. One of them wants Iran to be part of the global capitalist system and demands to establish needed institutions and hence puts emphasis on Malkum Khan’s reformist, liberal globalist discourse in their publications. The other one wants Iran to be based on Islam-Shi’i principles with limited international relations and publishes to criticize Malkum Khan’s liberal ideas. The article discusses how Malkum Khan’s biography was written by the writers who somehow position themselves in these different political factions in different historical periods in Iran by putting emphasis on shifts in his biographies.

___

Süreli Yayınlar
Afetab-e Yazd
Aravod
Jamanag
Püzantion
Risalat
Şark
Toplumsal Tarih
Basılı Kaynaklar
Ādamīyat, Ferīdūn, Amīr Kabīr va İran. Sherkat-e Sehāmī Enteshārāt-e Khārezmī, 1948.
Ādamīyat, Ferīdūn, Fekr-e Āzādī va Moqaddema-ye Nohzat-i Mashrūtiyat Iran. Tehran: Taban, 1345 (1966).
Ādamīyat, Ferīdūn, Andişehā-ye Mīrzā Fath ‘Alī Ākhūndzādeh. Tehran: Sherkat-e Sehāmī Enteshārāt-e Khārezmī, 1970.
Ādamīyat, Ferīdūn, Andīşa-ye Taraqqīva Hokumat-e Qānūn ‘Asr-e Sepehsālār. Tehran: Sherkat-e Sehāmī Enteshārāt-e Khārezmī, 1351 (1972).
Ādamīyat, Ferīdūn, Andīşaha-ye Mīrzā Agha Khān Kermānī. Enteşarat-e Payam, 1978.
Ahmed, Celal Al-i, Dar Khidmet va Khiyanet Rowshanfekran, Sherkat-e Sehāmī Enteshārāt-e Khārezmī, Cilt 2, 1978.
Ahmed, Celal Al-i, Garpzedeler: Batıdan Gelen Veba. İstanbul: Nehir Yayınları, 1988.
Alavi, Yasin, “İdam-ı Yak Faryād,” Risalat, 30 Temmuz 2005.
Alboyacıyan, Arşag, “Yitirdiğimiz Simalar,” (Ermenice) Püzantion, 17 Temmuz 1908.
Algar, Hamid, Mīrzā Malkum Khān: A Biographical Study In Iranian Modernism. Berkeley, Los Angeles, London: University of California Press, 1973.
Amanat, Abbas, “Historiography ix. Pahlavi Period (1),” Encyclopedia Iranica, Online versiyon. Asīl, Hujjatullah, Resālehā-yi Mīrzā Melkom Khān Nāzim al-Dawla. Tehran: Noshreni, 1381 (2002).
Asīl, Hujjatullah, Mīrzā Melkom Khān Nāzim al-Dawla: Nazariye-i Perdazi Modernite-i İrani. Tehran: Entesharat-e Kevir, 1381 (2002).
Atabaki, Touraj (ed.), Iran in the 20th Century: Historiography and Political Culture. New York: I. B. TAURIS, 2009.
Ateş, Sabri, The Ottoman-Iranian Borderlands: Making a Boundary, 1843-1914. New York: Cambridge University Press, 2013.
Boroujerdi, Mehrzad, Iranian Intellectuals and the West: the Tormented Triumph of Nativism. Syracuse, New York: Syracuse University Press, 1996.
Cezani, Bijan, İran Meşrutiyet Devrimi, Güçler ve Amaçlar (1906-1911). İstanbul: Kaynak Yay., 2014.
“Emir Kebir-e Asr-e Ma,” Afetab-e Yazd, 14 Temmuz 2015.
Enayat, Hadi, Law, State, and Society in Modern Iran: Constitutionalism, Autocracy, and Legal Reform, 1906-1941. New York: Palgrave-Macmillan, 2013.
Gafuryan, Mohsen, “Mirza Melkom Han va Dağdağa-ye Towse’e,” Şark, 30 Ocak 2006.
Gheissari, Ali, Iranian Intellectuals in the 20th Century. Austin: University of Texas Press, 1998.
Haqdar, ‘Alī Asghar, Nāmahā-ye Mīrzā Melkom Khān Nāzım al-dowla. Tehran: Nashr-e Chashma, 1389 (2010).
Hasan Javadi ve Farrokh Gaffary, “Mirza Aqa Tabrizi 19th Century Civil Servant and Writer,” Encyclopedia Iranica, online versiyon. Naji, Kasri, Ahmadinejad: The Secret History of Iran’s Radical Leader. Berkeley, Los Angeles: University of California Press, 2008.
Kermānī, Nāzim al-Islām, Tārīkh-e Bīdārī-ye Īrānīyān. Enteshārāt-e Bunyād-e Farheng-e Īrān, 1358 (1979).
Kesrevī, Seyyid Ahmed, Tārīkh-e Mashrūtah-i Iran. Tehran: Müessese-ye Entashārāt-i Āmir Kabīr, 1354 (1975).
Khanamiryan, Keğam, “Mirza Melkom Khan ve Üç Komedisi,” (Ermenice) Jamanag, 19 Eylül 1951.
Mirsepassi, Ali, Intellectual Discourse and the Politics of Modernization: Negotiating Modernity in Iran. New York, Port Melbourne: Cambridge University Press, 2003.
Morādī, Hassan Qādī, Melkom Khān: Nazariye-i Perdāznūsāzī-ye siyāsī dar sadr-e Mashrūta. Tehran: Ketāb-e Āmme, 1389 (2010).
Movsesyan, Sahak, “Hovsep Melkuments,” Moorat-Rafaelian Okullarının Yüzüncü Yılı, 1836- 1936 ve Edebi Abide, 1936.
Nabavi, Negin (ed.), Intellectual Trends in Twentieth Century Iran: A Critical Survey. Gainesville: University Press of Florida, 2003.
Nabavi, Negin (ed.), Iran from Theocracy to the Green Movement. New York: Palgrave Macmillan, 2012.
Nura’i, Fereshteh, Tahqīq dar Āfkār-i Mīrzā Melkom Khān Nāzim al-Dawla. Tehran: Shirkat-i Sahāmī-ye Ketābhā-ye Jībī, 1973.
Oğuz, Sami; Ruşen Çakır, Hatemi’nin İran’ı. İstanbul: İletişim, 2000.
Özbek, Nadir. “Alternatif tarih tahayyülleri: Siyaset, ideoloji ve Osmanlı-Türkiye tarihi,”, Toplum ve Bilim, 98 (2003).
Özbek, Nadir, “‘İstisna Hali’: ‘Devletsiz’, ‘Abdülhamidsiz’ Osmanlı-Türkiye Tarihi Yazmanın İmkânları,” Toplumsal Tarih, Ocak 2019: 301.
Özden, Barış Alp, “Yeni Türkiye’nin Tarih Dizileri,” Toplumsal Tarih, Haziran 2019: 306.
Rā’īn, Esmā’īl, Hukūkbegīrān-e Engilis Dar Iran, Enteşarat-e Cavidan, 1955.
Rā’īn, Esmā’īl, Mīrzā Melkom Khān, Zendagīva Kūsheshhā-ye U. Tehran: Bungāh-i Matbū’āt-e Safī’alīshāh, 1350 (1971).
Runia, Eelco, Moved by the Past: Discontinuity and Historical Mutation. New York: Columbia University Press, 2014.
Sāsānī, Hān Melik, Dast-e Penhān-i Siyāsat-i Engīlis dar Īrān. Tehran: Entashārāt-e Bābek, 1330 (1951).
Shahdahdinak, Mehmet, “Mirza Melkom Khan”, (Ermenice) Araks, 1887. Tabātabā’ī, Mohīt Muhammad, Majmu’ah-i Asar-i Mīrzā Melkom Khān. Tehran: Enteşārāt-e ‘Elmī, 1327 (1948).
Taimūrī, Ebrāhīm, ‘Asr-e Bīkhabarī yā Tārīkh-e Emtiyāzāt dar Īrān. Tehran: Eqbāl, 1332 (1953).
Takeyh, Ray, Guardians of the Revolution: Iran and the World in the Age of Ayatollahs. New York, Oxford: Oxford University Press, 2009.
Tārīh-e Tehācüm-e Farhangi-ye Garb Naqş-e Rowşenfekrān Vābeste 1: Mīrzā Malkum Khān Nāzım al-dowla. Tehran: Müessese-yi Farhangi Kadr-e Velayat, 2010.
Tavakoli-Targhi, Mohamad, Refashioning Iran, Orientalism, Occidentalism and Historiography. New York: Palgrave, 2007.
Vali, Abbas, Pre-Capitalist Iran: A Theoretical History. New York: New York University Press, 1993.
Zartaryan, Vahan (ed), Bazı Ermeni İleri Gelenlerinin Biyografileri, (Ermenice) 3 cilt, İstanbul, 1910-12. Zartaryan, Vahan, “Prens Melkom Han,” (Ermenice) Aravod, 16 Temmuz 1919.