Belgelerdeki mi, Belleklerdeki mi: Hangi Seyid Rıza?

Ankara Hükümeti'nin de facto yönetimde olduğu ara dönemde (1920-21), Sivas'ın Koçgiri bölgesinde baş gösteren ve bazı Batı Dersim aşiret güçlerinin de içinde yer aldığı hâdiseler vesilesi ile Seyid Rıza'nın çeşitli devlet mercileri ile yaptığı yazışmaların resmi makamlarca nasıl değerlendirildiğine ilişkin bir irdeleme, bu makalenin temel içeriğini oluşturmaktadır. Bununla birlikte bu makale şu ana kadar mevcut alternatif kaynaklarda yer alan Seyid Rıza'nın "Koçgiri İsyanı" sürecinde olaylara ve döneme ilişkin hâl ve tutumuna dair anlatılar ile dönemin arşiv belge verilerinin karşılaştırılmasının sonuçlarını da içermektedir. Bu makale ayrıca, dönem itibari ile Seyid Rıza hakkında yukarıda bahsi geçen değerlendirmeleri sergilemekle birlikte Seyid Rıza'nın Koçgiri Hâdisesi vesilesiyle resmi yazışmalarda yer alması, dolayısıyla devlet nezdinde tanınması, muhatap olarak görülmesinin sonuçları ve "Dersim Harekâtı"na giden süreçte akıbetine olan etkisini de tartışmayı hedeflemektedir.

The Seyid Rıza of Documents or the Seyid Rıza of Memories?

This article analyzes the ways certain state officials evaluated the correspondences of Seyid Rıza with regard to the events which took place in the Koçgiri region involving certain Western Dersim tribal powers, which occurred during the period when the Ankara Government was the de facto administration (1920-21). The article as well offers conclusions upon a comparison of data in the archival documents of the period with narratives relating to Seyid Rıza's attitude toward the Koçgiri Incident and to the period, as found in alternative sources. This article aims to present the above-mentioned evaluations of Seyid Rıza, and to debate the results of Seyid Rıza being mentioned in official correspondence in the context of the Koçgiri Incident and consequently his recognition by the state and his being seen as an interlocutor, along with his influence on the process leading to the Dersim Operations.

___

Akgül, Suat (1992), Yakın Tarihimizde Dersim İsyanları ve Gerçekler, (İstanbul: Boğaziçi Yayınları).

Akpınar, Alişan; Bilir, Sezen; Bozkurt Serhat; Dinç, Namık Kemal (2010), Herkesin Bildiği Sır: Dersim, Der. Şükrü Aslan) (İstanbul: İletişim Yayınları): 311-334.

Ali Kemali (1992), Erzincan, (İstanbul: Kaynak Yayınları).

Atatürk, Kemal (2001), Nutuk (cilt: II, 1920-1927), (İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları).

Aydın, Süavi ve Özel, Oktay (2006), "Power Relations Between Tribe and State in Ottoman Eastern Anatolia", Bulgarian Historical Review, 3-4: 51-67.

Aygün, Hüseyin (2009), Dersim 1938 ve Zorunlu İskân, (Ankara: Dipnot Yayınları).

Aytaç, Kahraman (2002), Halk Anılarına Göre Dersim, (Ankara: Kalan Yayınları).

Aytepe, Oğuz (1998), "Yeni Belgeler Işığı Altında Kürdistan Teali Cemiyeti", Tarih ve Toplum, (sayı 174).

Balcıoğlu, Mustafa (2003), İki İsyan Koçgiri, Pontus Bir Paşa Nurettin Paşa, (Ankara. Babil Yayıncılık).

Bilmez, Bülent (2012), "Dersim 38'i Araştır(ma)mak, Yaz(ma)mak ve Hatırla(ma)mak Üzerine-I", Toplumsal Tarih, (sayı 217): 48-53.

Bulut, Faik (2007), Dersim Raporları, (İstanbul: Evrensel Basım Yayın).

Cengiz, Seyfi (1992), "Seyit Rıza", Desmala Sure Dergisi, Sayı 4, Londra: 23-24.

Çiçek, Evin (1999), Koçgiri Ulusal Kurtuluş Hareketi, (Stockholm: Apec Yayınları).

Dersim Jandarma Umum Kumandanlığı Raporu (1932) (2010), (İstanbul: Kaynak Yayınları).

Dersimi, Nuri (1994), Kürdistan Tarihinde Dersim, (İstanbul: Zel Yayınları).

Dersimi, Nuri, (1997), Hatıratım, (İstanbul: Doz Yayınları).

Erdönmez, Celal (2002), "Osmanlı Arşiv Belgelerinde Geçen Ekrâd Tabiri", Süleyman Demirel Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, (6-7): 51-63.

Ertuna, Hamdi (1974), Türk İstiklâl Harbi VI. Cilt İstiklâl Harbinde Ayaklanmalar (1919- 1921), (Ankara: Genelkurmay Harp Tarihi Başkanlığı Resmi Yayınları).

Evsile, Mehmet (1996), "Birinci Dünya Savaşı'nda Kafkas Cephesi'nde Aşiret Mensuplarından Oluşturulan Milis Birlikleri", Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, sayı: 36, cilt XII.

Fırat, M. Halit (1968), 75 Senelik Derbeder Bir Hayat Hikâyesi, (Ankara: Kardeş Matbaası).

Fırat, M. Şerif (1998), Doğu İlleri ve Varto Tarihi, (İstanbul: Kamer Yayınları).

Gezik, Erdal (2000), Alevi Kürtler, (Ankara: Kalan Yayınları).

Gezik, Erdal (2005), "Aşiret'ten Cumhuriyet'e İki Alevi Örneği: Varto ve Koçgiri", Kırkbudak, 2005: 27-47.

Gezik, Erdal (2012), "Rayberler, Pirler ve Mürşidler (Alevi Ocak Örgütlenmesine Dair Saptamalar ve Sorunlar)", Munzur, sayı: 37: 4-27.

Gündoğdu, Cihangir (2010), "Dersim'de Son İsyânlar, Sebep ve Âmilleri", Toplumsal Tarih, (sayı 195): 68-78.

Gündoğdu, Cihangir (2012), "Dersim 38'den İki Tanıklık: Haydaranlı Hıdır ve Koçanlı Hüseyin Ağaların Mektupları", Toplumsal Tarih, (sayı 217): 54-58.

Gündoğdu, Cihangir ve Genç, Vural (2013), Dersim'de Osmanlı Siyaseti, (İstanbul: Kitap Yayı- nevi).

Haber a, "Seyit Rıza'nın torunu gerçekleri anlattı" başlıklı haber içinde. http://www.habera.com/haber/Seyit-Riza-nin-torunu-gercekleri-anlatti/121928 (25 Kasım 2011).

Jwaideh, Wadie (1999), Kürt Milliyetçiliğinin Tarihi Kökenleri ve Gelişimi. (İstanbul: İletişim Yayınları).

Kahraman, Ahmet ( 2004), Kürt İsyanları (Tedip ve Tenkil), (İstanbul: Evrensel Basım Yayın).

Karadoğan, Yaşar, "Hemreş REŞO'nun Ziya Şerefhanoğlu ve Dr. Nuri Dersimi ile mektuplaşmaları", http://www.rizgari.com/modules.php?name=Rizgari_Niviskar&cmd=read&id=1682.

Kârerli Mehmet Efendi (2007), -I. Dünya Savaşı, Koçgiri, Şeyh Sait ve Dersim'e Dair- Yazılmayan Tarih ve Anılarım (1915-1958), (Yayına Hazırlayan: Ali Rıza Erenler), (Ankara: Kalan Yayınları).

Keskin, Mesut (2010), "Zazaca Üzerine Notlar", Herkesin Bildiği Sır: Dersim, (Der. Şükrü Aslan) (İstanbul: İletişim Yayınları): 221-242.

Melikoff, İrene (1994), Uyur İdik Uyardılar, (Çev. Turan Alptekin), (İstanbul: Cem Yayınevi).

Mumcu, Uğur (2008), Kürt-İslam Ayaklanması (1919-1925), (İstanbul: Umag Vakfı Yayınları).

Özgül, Vatan (2005), Balabanlılar Dimetoka'dan Erzincan'a Bir Alevi Aşiret, (İstanbul: Pan Yayıncılık)

Portelli, Alessandro (1991), "The Death of Luigi Trastulli: Memory and the Event", The Death of Luigi Trastulli and Other Stories: Form and Meaning in Oral History içinde, (State University of New York Press).

Sey Xıdır, "Seyit Rıza Kimdir?", http://dersimnews.com/seyit-riza.html.

Soileau, Dilek (2010), "Koçgiri ve Dersim Kürt Hareketliliği: Koçgirili Alişer Efendi ve Nuri Dersimi'nin Rolüne Dair", Herkesin Bildiği Sır: Dersim, (Der. Şükrü Aslan) (İstanbul: İletişim Yayınları): 335-356.

Tepeyran, Ebubekir H. (2009), Belgelerle Kurtuluş Savaşı, (İstanbul: Gürer Yayınları) Tunaya, Tarık Z. (2008), Türkiye'de Siyasal Partiler, (Cilt 2, Mütareke Dönemi, 1918-1922), (İstanbul: İletişim Yayınları).

Uluğ, Naşit Hakkı ( 2001), Derebeyi ve Dersim, (Ankara: Kalan Yayınları).

Yıldız, Hasan (2005), Fransız Belgeleriyle Sevr-Lozan-Musul Üçgeninde Kürdistan, (İstanbul: Doz Yayınları).