Basın ve iktidar ilişkileri: birinci Meclis’in Men-i Müskirat Kanunu üzerine tartışmalar

Cumhuriyet tarihinin ilk ve tek içki yasağı 1920-1924 yılları arasında önce Anadolu’da ve ardından İstanbul’da uygulanan Men-i Müskirat Kanunu’dur. 23 Nisan 1920’de açılan Büyük Millet Meclisi’ne sununla ilk kanun tekliflerinden biri Men-i Müskirat Kanunu 14 Eylül 1920’de kabul edilmiştir. 9 Nisan 1924 yılında İkinci Meclis döneminde kaldırılan içki yasağının teklif ediliş ve kanun olarak kabul ediliş süreci dönemin siyasal koşulları çerçevesinde incelendiğinde bu kanunun sadece içki ile mücadele amacıyla meclise taşınmadığı görülmektedir. Bu makalede, Men-i Müskirat Kanunu’nun kabul edilmesi, uygulanması ve kaldırılması sürecinde Ankara ve İstanbul’da yayımlanan gazete ve dergilerdeki tartışmalara odaklanarak, iktidar taraftarı ve muhalifi basının siyasal tavrı ortaya konacaktır. Bu araştırmada, siyasal koşullar ve çekişmeler bağlamında sebepleri ve amaçları ortaya konan Men-i Müskirat Kanunu’na basının tavrı incelenirken amaç Türkiye tarihinin önemli bir geçiş sürecinde basının duruşunu belirlemektir.

Relationship Between Press and The Power: deliberation on the prohibition Law of the first Parliament

The first and only prohibition in the history of Republic which was applied first in Anatolia and then in Istanbul between the years of 1920 and 1924 is the Prohibition Law. The Prohibition Law which was one of the first bills was reported to the Grand National Assembly which set up on 23 April 1920 was adopted on 14 October 1920. It’s seen that the process of the proposal and the enact of the prohibition law which was annulled on 9 April 1924 in the time of the Second Parliament was not only the meaning of struggle with alcohol when it’s analysed as a part of the political conditions of period. In this article, political attitudes of the ministerialist press and opposition press will be presented by focusing on debates in the newspapers and periodicals which were published in Ankara and in Istanbul in the process of adoption, application and repeal of the Prohibition Law. In this research, the aim is to determine the standing of the press in an important transitional period of Turkey while analysing the attitude of the press to the introduced reasons and purposes of the Prohibition Law in the context of the political conditions and controversies.

___

Abdü’l-Aziz Çaviş (1923). “İçkinin Hayat-ı Beşerde Açtığı Rahneler, I-V”, Sebilürreşad. C.21. Sayı: 527-522.

Adıvar, Halide Edip (1987). Türk’ün Ateşle İmtihanı, Kurtuluş Savaşı Anıları. İstanbul: Atlas Kitapevi

Atay, Falih Rıfkı (2006). Çankaya. İstanbul: Pozitif Yayınları Mazhar Osman (1920). “Hilal-i Ahdar Cemiyeti”, Sebilürreşad. C.18. Sayı: 462. s. 235-237.

Mazhar Osman (1923). “İçki Memnuiyetinin Ref’i”, Sebilürreşad. C.22. Sayı: 559-560. s. 106-108.

Demirel, Ahmet (1995). Birinci Meclis’te Muhalefet. İstanbul: İletişim Yayınları.

Demirel, Ahmet (1996). Ali Şükrü Bey’in Tan Gazetesi. İstanbul: İletişim Yayınları.

Ebüzziya Zade (1923). “Men-i Müskirat Kanunu”, Sebilürreşad. C.22. Sayı: 553-554. s. 63-64.

Güneş, İhsan (2009). Birinci TBMM’nin Düşünce Yapısı. İstanbul: İş Bankası Yayınları.

Güneş, İhsan (1998). “Birinci Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin Toplanması ve Nitelikleri”, Birinci Meclis (Ed. Cemil Koçak). İstanbul: Sabancı Üniversitesi.

H. S. (Hakkı Süha Gezgin) (1340). “Sarhoşlar Arasında”, Resimli Ay. C.2. Sayı:6. s.30-31

Irmak, Sadi (1985). “Birinci Meclis’te Fikir Akımları”, İstanbul Üniversitesi AİİT Enstitüsü Yıllığı. Sayı: 1.

İskilipli Mehmed Atıf (1340/1924). Din-i İslam’da Men-i Müskirat. İstanbul: Atıf Efendi Kütüphanesi Neşriyatı.

İsmail Hakkı (Milaslı) (1919 a). “İçkilerin Amerika’da Resmi Memnuiyeti, Acaba Hangisi Asrilik?”, Sebilürreşad. C. 16. Sayı: 410-411. s191-193.

İsmail Hakkı (Milaslı) (1919 b). “İçkilerin Men’ine Çalışmak Lüzumu”, Sebilürreşad. C.16. Sayı: 412-413. s.205-208.

Kabacalı, Alpay (1990). Başlangıçtan Günümüze Türkiye’de Basın Sansürü. İstanbul: Gazeteciler Cemiyeti.

Karahanoğulları, Onur (2008). Birinci Meclisin İçki Yasağı, Men-i Müskirat Kanunu. Ankara: Phoenix.

Karamustafaoğlu, Tunçer (1978). “Bir Anayasa Yasağının Hikayesi: Savaş ve İçki”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi. C. 35. Sayı: 1-4. s.119- 129.

M. Zekeriya (1921). “Amerika’da Allah’ın Birlik Günü. Amerika’da İçkiden Sonra Tiyatrolar, Sinemalar, Oyunlar ve Eğlencelerin Men’i”, Sebilürreşad. C. 19. Sayı 469. s. 11-12.

Ömer Rıza (1920). “Müskiratın Memnuiyeti Diniyesi ve Kanunen Men’i”, Sebilürreşad. C.18. Sayı: 455. s. 154-155.

Ömer Rıza (1924). “İçki ile Mücadele”, Sebilürreşad. C.24. Sayı: 612. s.219- 221.

Özkaya, Yücel (1989). Milli Mücadele’de Atatürk ve Basın (1919-1921). Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları.

Selim Sırrı (1925). “İçki Beliyyesi”, Resimli Ay. C. 2. Sayı: 6. s.28-29.

Tamer, Aytül (2010). “Kurtuluş Savaşı’ndan Tek Parti Dönemine İktidar ve Mizah Basını İlişkisi: Devlet Arşivindeki İzler”, Ulusal İletişim Kongresi: Gülmenin Arkeolojisi ve Medyada Mizah Olgusu. (Erzurum, Atatürk Üniversitesi) Ankara: RTÜK (Yayın Aşamasında)