Türkçeyi geliştirme stratejisi olarak tercüme

Göktürk ve Uygurlardan Yeni Lisan hareketine kadar Türkçenin bütün büyük dönemeçlerinde sistemli bir tercüme faaliyeti dikkati çekmektedir. Bilhassa modern Türkçenin yoğrulmasında millî hassasiyetle hareket eden mütercimlerimizin rolü birinci derecededir. Onlar, sadece modern edebiyatımızı şekillendirmekle kalmadılar, aynı zamanda -mutlaka okulların ders programlarında geniş şekilde yer alması gereken- zengin bir tercüme edebiyat meydana getirdiler. Böylece, onların büyük sanat kabiliyetleri sadece telif değil, aynı şekilde tercüme eserlerde de tezahür etmektedir ve bu eserler de millî edebiyat ve kültürümüzü zenginleştiren, menşeleri ne olursa olsun, öz malımız olan, öylece sahiplenmemiz gereken bir edebiyattır. Modern edebiyatımız, hâliyle, Türkçenin yüksek bir ifade kabiliyetine kavuşması sayesinde mümkün olmuştur. Bunu başarmak için de, Türkçenin hem cümle yapısının ve nesir dilinin, hem de kelime hazinesinin ve âhenginin geliştirilmesi gerekmiştir. Bu inşa faaliyetinde, hususen Fransız dil, nesir ve edebiyatının örnek alındığı ve Fransızcadan yapılan her türden tercümenin başlıca müessir olduğu müşahede edilmektedir. 1930’lara, hattâ 1900’lere gelindiğinde, Türkçenin, Fransızca ve diğer Batı dillerinden her sahada tercüme yapılabilen bir dil hüviyeti kazanmış olması, onun, büyük kültür dilleriyle yarışabilecek bir kudrete erişmiş olduğunun en kuvvetli delilidir. Dolayısıyla, pek de kadri bilinmeyen büyük mütercimlerimize dil ve edebiyat tarihimizde artık lâyık oldukları mevkiin verilmesi zamanı gelmiştir.

Translation as a strategy for improving Turkish Language

A systematic translation activity, throughout all significant milestones of Turkish Language, from the period of Göktürks and Uyghurs to the New Language Act, draws attention. In this respect, the role of our translators, in particular, those who act with national sensitiveness in effectuating modern Turkish language, is vital. Since, they not only shaped our modern literature, but also composed a rich translated literature -which should certainly be covered by the curricula of our educational institutions to a wide extent-. Their great artistic skills apparent in original works are also distinct in translated works, and irrespective of the origin, those translated works are our own literature that enrich our national literature and culture and therefore, should be owned accordingly. Naturally, our modern literature has only emerged with Turkish language gaining an outstanding ability of expression. Both sentence structure and prose language; lexicon and euphony of Turkish had to be developed in order to achieve this point. It is observed that French language, prose and literature was taken as an example and translation activity of each kind form French was the principal agent during the construction process. The fact that Turkish language gained a linguistic identity, by which translation in each domain is possible from French and other Western languages when it comes to 1930s, is the strongest evidence that Turkish language reached a capability to compete with great languages of culture. Therefore, it is high time that our eminent translators, who have not been fully appreciated so far, should be esteemed as they deserve.

___

AĞAOĞLU, Ahmet (1936), “Yaratıcı Tekâmül”, Kültür Haftası, 29 İkincikânun 1936, No: 3, ss. 59-60; KAPLAN, Mehmet, İnci ENGİNÜN, Zeynep KERMAN ve Abdullah UÇMAN (1992), Atatürk Devri Fikir Hayatı II, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, ss. 356-359.

AHMED CEVDET PAŞA (1969), Kısas-ı Enbiyâ ve Tevârih-i Hulefâ, İstanbul: Bedir Yayınevi, cilt 2.

AHMED CEVDET PAŞA (1974), Tarih-i Cevdet, (Sadeleştiren: Tevfik Temelkuran), İstanbul: Üçdal Neşr., c. 11.

AHMED CEVDET PAŞA (1991), Tezâkir. 40-Tetimme, Hazırlayan: Cavid Baysun, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yl.

AKTEPE, M. Münir (1986), “Es’ad Efendi”, İslâm Ansiklopedisi, İstanbul: Millî Eğitim Bak. Yl., c. 4, ss. 363-365

AKYILDIZ, Ali (1993), Tanzimat Dönemi Osmanlı Merkez Teşkilâtında Reform, İstanbul: Eren Yl.

AKÜN, Ömer Faruk (1986), “Şinâsî”, İslâm Ansiklopedisi, İstanbul: Millî Eğitim Bak. Yl., c. 11, ss. 545-560

ALİ KEMALÎ (Aksüt; “Beyazıt Valisi”) (1934), Tercüme Hakkında Düşünceler ve Tatbikata Ait Bazı Nümuneler, İstanbul: Resimli Ay Matbaası T. L. Şirketi.

ALPASLAN, Gonca Gökalp (Hazırlayan) (2007), Tercüme-i Telemak. Yusuf Kâmil Paşa, Ankara: Öncü Kitap.

ATA, Aysu (2004), Türkçe İlk Kur’an Tercümesi, Ankara: Türk Dil Kurumu Yl.

ATAÇ, Nurullah (1944), “Tercüme Üzerine”, Ulus, 14 Ağustos 1944; Tercüme, 19 Temmuz 1944, cilt: 5, sayı: 26, ss. 155-157

BANARLI, Nihad Sâmi (1972). Türkçenin Sırları, İstanbul: İstanbul Fetih Cemiyeti Neşriyatı, (1. baskı)

BANARLI, Nihad Sâmi (2001), Resimli Türk Edebiyatı Târihi, İstanbul: Millî Eğitim Bak. Yl.

BANARLI, Nihad Sâmi (2006), Türkçenin Sırları, İstanbul: L ve M Yayınları, (22. baskı)

BERGSON, Henri. L’Evolution créatrice. (http://classiques.uqac.ca/classiques/bergson_henri/evolution_creatrice/ evolution_creatrice.doc) (27.8.2008)

BERGSON (1934). Yaratıcı Tekâmülden Hayatın Tekâmülü, Müt. Mustafa Şekip, İstanbul: Maarif Vekâleti Neşriyatı.

BİLİM, Cahit (1990), "Tercüme Odası", OTAM (Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama MerkeziDergisi), Ankara, Haziran 1990, sayı: 1, s. 29-43

Birinci Türk Dili Kurultayı. Tezler, Müzakere Zabıtları (1933), İstanbul: T.C. Maarif Vekâleti Neşriyatı.

Birinci Türk Neşriyat Kongresi (1939), İstanbul: T.C. Maarif Vekâleti Neşriyatı.

DELISLE, Jean. et Judith WOODSWORTH (Sous la direction de) (1995), Les Traducteurs dans l'histoire, Ottawa: Éd. UNESCO.

ERCİLASUN, Ahmet Bican. Başlangıçtan Yirminci Yüzyıla Türk Dili Tarihi, Ankara: Akçağ Yl., 2004

ERTUĞ, Hasan Refik (1970), Basın ve Yayın Hareketleri Târihi, İstanbul: İstanbul Üni. Yl.

FÉNELON. Les Aventures de Télémaque, (Texte établi par Jeanne-Lydie Goré), (http://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k1014394.item) (20.11.2006)

FÉNELON / İSHAN (1946), Telemakhos'un Başından Geçenler, (Müt.: Ziya İshan), cilt 1, Ankara: Millî Eğitim Bak. Yl.

GOETHE, Johann Wolfgang von. Die Leiden des jungen Werther, (http:// www.digbib.org/ Johann_Wolfgang_von_Goethe_1749/Die_Leiden_des_ jungen_Werther_.pdf) (7.5.2008)

GOETHE (2004). Les Souffrances du jeune Werther, tr. par Bernard Groethuysen , Folio classique.

GÖTE (1945), Genç Verter’in Çekdikleri, “Çeviren”: A. Kâmi Akyüz, İstanbul: Hilmi Ke., 3. basılış -1. basılış: 1912; 2. basılış: 1934-.

GOETHE (1942), Werther (Genç Verter’in Istırapları), “Tercüme eden”: Recai Bilgin, İstanbul: Muallim Ahmet Halit Kitabevi.

GÜNTEKİN, Reşat Nuri (1944), “Türkçenin Eksikleri”, I: Ulus, 25 Temmuz !944, II: Ulus, 8 Ağustos 1944; Tercüme, 19 Temmuz 1944, cilt: 5, sayı: 26, ss. 150-154

GÜRAY, Sevim (1991), Ahmet Vefik Paşa, Ankara: Türk Dil Kurumu Yl.

HÂLİD ZİYÂ (Uşaklıgil) (2008), Kırk Yıl, (Yayına Hazırlayan: Nur Özmel Akın), İstanbul. Özgür Yl., (İlk neşri: 1935).

HAMİDULLAH, Muhammed (2000). Kur’ân-ı Kerîm Târîhi, (Müt.: Salih Tuğ), İstanbul: Marmara Üni. İlâhiyat Fak. Yl., (2. baskı)

HUYUGÜZEL, Ömer Faruk (2003). Necip Türkçü’nün Hatıraları ve Dil Yazıları, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.

HUYUGÜZEL, Ömer Faruk (2004), Halit Ziya Uşaklıgil (Hayatı, Eserleri, Eserlerinden Seçmeler), İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.

İLERİ, Celâl Nuri (1995), Dil ve Edebiyat Yazıları, Hazırlayan: Recep Duymaz, İstanbul: Kitabevi Yl.

İLERİ, Celâl Nuri (2000), Türk İnkılâbı, Hazırlayan: Recep Duymaz, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yl.

İSEN, Mustafa (2003), "Türkçenin Yazı Dili Oluşumunda Çevirinin Rolü", Dil, Kültür ve Çağdaşlaşma, Ankara: Hacettepe Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü, ss. 137-152

İSMAİL HABİB (Sevük) (1944), Tanzimattan Beri. Edebiyat Tarihi I, İstanbul: Remzi Kitabevi, (6. basılış)

KAPLAN, Ramazan (1998), Klâsikler Tartışması, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yl.

KARAL, Enver Ziya (2001), “Osmanlı Tarihinde Türk Dili Sorunu”, Bilim, Kültür ve Öğretim Dili Olarak Türkçe, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yl., (3. baskı; ilk baskı: 1978)

KOLCU, İhsan (1999), Türkçede Batı Şiiri, Ankara: Gündoğan Yl.

KÖPRÜLÜ, Fuad (1927), “Lisanımıza Dair”, Hayat, C. II, No 51, 17 Teşrinisâni 1927, ss. 481-482; KAPLAN, Mehmet, İnci ENGİNÜN, Zeynep

KERMAN ve Abdullah UÇMAN (1992), Atatürk Devri Fikir Hayatı II, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, ss. 33-36.

KÖPRÜLÜ, Fuad (1999), Edebiyat Araştırmaları, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yl.

KUNTAY, Midhat Cemal (1944), “Tercüme Merhalesinde Resmî ve Husûsî Adımlar”, Tercüme, 19 Mayıs 1944, c. 5, sy. 25, ss. 53-60.

KURAN, Ercümend (1986), “Reşid Paşa”, İslâm Ansiklopedisi, İstanbul: Millî Eğitim Bak. Yl., c. 9, ss. 701-705.

LEVEND, Agâh Sırrı (1972), Türk Dilinde Gelişme ve Sadeleşme Evreleri, Ankara: Türk Dil Kurumu Yl., (3. baskı).

MUSTAFA NİHAT (Özön) (1934), Metinlerle Muâsır Türk Edebiyatı Târihi, İstanbul: Maarif Vekâleti Neşriyatı.

MUSTAFA NİHAT (Özön) (1936), Türkçede Roman Hakkında Bir Deneme, İstanbul: Remzi Kitabevi.

ÖZÖN, Mustafa Nihat (1961), “Esere Dair”; Alexandre Dumas fils. La Dame aux camélias, Türkçeye Çeviren: Mustafa Nihat Özön, İstanbul: Remzi Kitabevi, (3. basılış).

PERİN, Cevdet (1946), Tanzimat Edebiyatında Fransız Tesiri, İstanbul Üni. Edebiyat Fak. Yl.

PROUST, Marcel / YAKUP KADRİ (Karaosmanoğlu) (1992), Geçmiş Zaman Peşinde I, İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları, (İlk baskısı: 1942)

SAĞLAM, Musa Yaşar (2004), “Lehnwörter im Türkischen Eine lexikologische Wortschatzuntersuchung”, Muttersprache. Vierteljahresschrift für deutsche Sprache, 2004/2, 115-122

SEZGİN, Fatîn (2004), Türkçede Batı Kaynaklı Kelimelerin Yoğunluğu, Ankara: Türk Dil Kurumu Yl.

SUBERVİLLE, Jean (1967), Théorie de l’art et des genres littéraires, Paris: Éditions de l’École, (4e édition revue et corrigée)

SUNGU, İhsan (1940), “Ziyâ Paşa’nın ‘Emile’ Tercümesi, Tercüme, 19 Mayıs 1940, c. 1, sy. 1

ŞEMSEDDİN SÂMİ (1897), “Lisan ve Edebiyatımız”, Tercüman-ı Hakîkat ve Servet-i Fünûn Taraflarından Girit Muhtâcînine İâne,Nüshâ-i Yegâne-i Fevkalâde, 1313/1897, ss. 89-91; TURAL, Şecaattin (1999), Şemseddin Sâmi, İstanbul: Şûle Yl.

TANPINAR, Ahmet Hamdi (1988), 19’uncu Asır Türk Edebiyatı Tarihi, İstanbul: Çağlayan Kitabevi, (7. Baskı)

TANSEL, Fevziye Abdullah (1949), Hususî Mektuplarına Göre Namık Kemal ve Abdülhak Hâmid, Ankara: Güneş Matbaası.

TEVFİK FİKRET (2000), Dil ve Edebiyat Yazıları, (Hazırlayan: İsmail Parlatır), Ankara: Türk Dil Kurumu Yl., (3. baskı; ilk baskı: 1987)

YASA, Ş. Alparslan (2003), “La Traduction chez les Turcs anciens et sous la dynastie abbasside (Eski Türklerde ve Abbasî Hânedânı Zamanında Tercüme)”, H.Ü. Edebiyat Fakültesi Dergisi, Ankara, Aralık 2003, c. 20, sy. 2, s. 203-223

YASA, Ş. Alparslan (2004), “La Contribution de la langue française à la formation d’une nouvelle conception de la langue turque (Fransızcanın Yeni Bir Türkçe Anlayışının Teşekkülüne Katkısı)”, H.Ü.’de 12-14 Mayıs 2004 tarihlerinde düzenlenen milletlerarası Türkiye, Balkanlar ve Doğu Avrupa’da Frankofoni Kolokyum’una sunulan tebliğ; Colloque de Francopohonie en Turquie, dans les pays balkaniques et de l' Europe orientale, İstanbul: Les Éditions ISIS, 2005, pp. 519-539.

YASA, Ş. Alparslan (2005),"Tercüme Bilimine Bir Katkı Olarak Türk Tercüme Târihi Hakkında Bâzı Tesbitler", 21-26 Kasım 2005 tarihlerinde T.C. Başbakanlık Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı tarafından düzenlenen ("Türk Kültürünün Dünya Kültürlerine Etki ve Katkıları" konulu) Uluslararası 6. Türk Kültürü Kongresi'nde sunulan tebliğ; Yargıtay sitesinde yayınlandı.

YASA, Ş. Alparslan (2006), “19. Asır Türkiye’sinde Tercüme Anlayışının Gelişmesi (Télémaque Tercümeleri Örneği)” H.Ü. Edebiyat Fak. Mütercim- Tercümanlık B. tarafından Ankara-Beytepe'de 11-12 Mayıs 2006 tarihlerinde düzenlenen Uluslararası Çeviribilim Sempozyumu'nda sunulmuştur; Uluslararası Çeviribilim Konferansı Bildirileri. Çeviribilimde Yeni Ufuklar. 11-12 Mayıs 2006, Yayına Hazırlayan: Asalet Erten, Ankara: Bizim Büro Basımevi, 2008, ss. 267-295.

YASA, Ş. Alparslan (2007). “Beytülhikme Muhitinde Tercüme Teorisi”, 10-14 Eylül 2007 târîhinde Ankara’da Atatürk Yüksek Kurumu’nun evsâhipliğinde düzenlenen 38. ICANAS (Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi)’nde sunulan tebliğ; Sempozyum kitabı baskıdadır. YAZICI, Nesim (1983), Takvîm-i Vekayi, Ankara: Gazi Üniversitesi Yayınları.

YUSUF ŞERİF (Kılıçel) (1924), “Avrupa Edebiyatı ve Biz”, Millî Mecmua, No 12, 10 Nisan 1340/1924, ss. 180-182; KAPLAN, Mehmet v.d. (1992), Atatürk Devri Fikir Hayatı II, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, ss. 199-203.

ZİYA GÖKALP (1973), Türkçülüğün Esasları, İstanbul: Varlık Yl. (10. basılış).