II. Meşrutiyet Dönemi’nde Toplumsal Ahlâk Bunalımı: Fuhuş Meselesi

Osmanlı Devleti’nde fuhuş, devlet yöneticilerinin aldığı tüm önlemlere rağmen varlığını sürdürdü. II. Meşrutiyet Dönemi’nde savaşların yarattığı tahribat, daha da şiddetlenen ekonomik sıkıntılar ve devlet otoritesinin gittikçe zayıflaması, fuhuşun ciddi bir toplumsal sorun haline gelmesine neden oldu. Bu durum karşısında halkın şikâyetleri gün geçtikçe artmıştır. Şikâyetlerin de etkisiyle devlet yöneticileri, fuhuş meselesi ile ilgili bir takım tedbirler almaya yöneldi. Bu tedbirler, hayat kadınlarının ıslahını amaçlayan sosyal ve ekonomik düzenlemelerdir. Umumhaneler ve hayat kadınları ile ilgili düzenlemeler içeren ilk ayrıntılı mevzuat, “Emraz-ı Zühreviyenin Men’i Sirayeti Hakkında Nizamname” dir. Hükümet, İstanbul Polis Müdürlüğü’nde Asayiş Şubesine bağlı Zabıta-ı Ahlakiye biriminin kurdu ve fuhuşla mücadele konusunda da kurulan uluslararası bir komisyonun içinde yer aldı. Bu makalede, II. Meşrutiyet Dönemi’nden itibaren gittikçe yaygınlaşan fuhuşun halk üzerindeki etkisi ve bu konuda alınan tedbirlerin yanı sıra umumhanelerin durumunu ve hayat kadınlarının bu mekânlarda nasıl ve ne şartlarda yaşamak zorunda bırakıldıkları incelenmektedir.

A Social Ethics Crisis in the Second Constitutional Period: the issue of prostitution

Prostitution existed in the Ottoman Empire in spite of all the precautions taken by state officials. Spurred on by the devastation brought about by wars, worsening economic difficulties and the weakening of state authority, prostitution became an especially significant social issue during the Second Constitutional Period, with a corresponding increase in public complaints regarding this situation. In response to these complaints, state officials took certain actions concerning prostitution. These included social and economic measures aiming to reform prostitutes. The first detailed law on brothels and prostitutes was entitled “Emraz-ı Zühreviyenin Men’i Sirayeti Hakkında Nizamname” (Law on the Prevention of the Spread of Venereal Diseases). The government established a unit entitled Zabıta-ı Ahlakiye (morals police) as part of the Asayiş (public safety) Branch of the Istanbul Police Headquarters and participated in an international committee founded to battle against prostitution. This article examines the effect that prostitution, which gradually became more diffuse from the Second Constitutional Period on, had on the public and precautions taken on this issue, as well as the state of brothels and the conditions under which prostitutes lived in these places.

___

1. BAŞBAKANLIK OSMANLI ARŞİVİ

a. İrade Tasnifi

BOA, İ. HUS. (İrade Hususi), Dosya No: 112, Gömlek No: 1321/L-111, Tarih: 25/L/1321

b. Bâb-ı Âlî Evrak Odası

BOA, BEO. (Bâb-ı Âlî Evrak Odası Belgeleri), Dosya No: 2252, Gömlek No: 168880, Tarih: 25/L /1321

c. Dahiliye Nezareti Evrakı

BOA. DH.İD. (İdari Kısım Evrakı), Dosya No: 818, Gömlek No: 62, Tarih: 07/R/1332

BOA, DH. MKT. (Mektubi Kalemi), Dosya No: 818, Gömlek No: 62, Tarih: 20/Za/1321

BOA, DH. MKT. Dosya No:950. Gömlek No:32. Tarih: 20/S /1323.

BOA, DH. MUİ. (Muhaberat-ı Umumiye İdaresi Belgeleri), Dosya No: 69/-2, Gömlek No: 33, Tarih: 08/Ra/1328.

BOA, DH.UMVM. (Umur-ı Mahalliye-i Vilayet Müdüriyeti Belgeleri), Dosya No: 124, Gömlek No: 79, Tarih: 10/R/1335

d. Dahiliye Nezareti Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti Evrakı

BOA, DH. EUM. ADL. (Takibat-ı Adliye Kalemi Belgeleri), Dosya No: 48, Gömlek No: 9, Tarih: 1/R/1332.

BOA, DH. EUM. MTK. (Muhaberat ve Tensikat Müdüriyeti Belgeleri), Dosya No: 77, Gömlek No: 25, 08/B /1332.

BOA, DH. EUM. THR. (Tahrirat Kalemi Belgeleri), Dosya No: 1, Gömlek No: 34, Tarih: 19/Ş/1327.

BOA, DH. EUM. THR. Dosya No: 3, Gömlek No: 1, Tarih: 23/Ş/1327

BOA, DH. EUM. THR. Dosya No: 47, Gömlek No: 36, Tarih: 21/Ş/ 1328.

BOA, DH. EUM. THR. Dosya No: 33. Gömlek No: 41, Tarih: 04/Ca/1328.

BOA, DH. EUM. THR. Dosya No: 48, Gömlek No: 36, Tarih: 25/Ş/1328

BOA, DH. EUM. THR. Dosya No: 20, Gömlek No: 16, Tarih: 12/C/1329.

2. SÜRELİ YAYINLAR

İçtihat Mecmuası, Resimli Ay Mecmuası, Servet-i Fünun Dergisi,

Polis Mecmuası, Tanin Gazetesi, Sırat-ı Müstakim Mecmuası

3. KİTAPLAR

Abdülaziz Bey, Osmanlı Âdet, Merasim ve Tabirleri, (Hazırlayan: Kazım Arısan – Duygu Arısan Günay), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2000.

Balıkhane Nazırı Ali Rıza Bey, Eski Zamanlarda İstanbul Hayatı, (Hazırlayan: Ali Şükrü Çoruk), Kitabevi Yayınları, İstanbul 2011.

DELEON, Jak, Beyoğlu’nda Beyaz Ruslar, Remzi Kitabevi, İstanbul 2008.

DÖNMEZER, Sulhi, Ceza Hukuku Özel Kısım, Genel Adap ve Aile Düzenine Karşı Cürümler, Filiz Kitabevi, İstanbul 1983.

ENGİN, Vahdettin, Kurtlar Sofrasındaki Osmanlı, Yeditepe Yayınevi, İstanbul 2009.

GÖKÇEN, Ahmet, Tanzimat Dönemi Osmanlı Ceza Kanunları ve Bu Kanunlardaki Ceza Müeyyideleri, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 1989.

HAMMER , Joseph Von, Osmanlı Devleti Tarihi, (Çeviren: Vecdi Bürün), C . 12, İstanbul 1986.

KİLİ, Suna – GÖZÜBÜYÜK, A. Eşref, Türk Anayasal Metinleri, İş Bankası Yayınları, İstanbul 2000.

ÖZTUNA, Yılmaz, Büyük Türkiye Tarihi, Türk Siyasi Tarihi ve Medeniyeti Tarihi, Ötügen Yayınevi, C. 9, İstanbul 1978.

SEVENGİL, Refik Ahmet, İstanbul Nasıl Eğleniyordu (1453’den 1927’ye Kadar), (Hazırlayan: Sami Önal), İletişim Yayınları, İstanbul 1993.

ÜÇOK, Ahmet Kemal, Görüp İşittiklerim, Okuyan Adam Yayınları, Ankara 2002.

4. MAKALELER

ACAR, İsmail, “Osmanlılarda Zina Suçu ve Cezası”, Türkler, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002, C.10.

AHMAD, Feroz, “Jön Türkler Döneminde Savaş ve Toplum”, Tarih ve Toplum, Nisan 1999, C.11, S. 64.

BALİ, Rıfat N., “Yirminci Yüzyılın Başlarında İstanbul’un Fuhuş Âleminde Yahudilerin Yeri”, Erişim adresi: www.rifatbali.com/images/stories/dokumanlar/ mahrem3.pdf. Erişim Tarihi: 03.04.2011.

BİRİNCİ, İhsan, “Ahlak Zabıtasının Tarihçesi”, Hayat Tarih Mecmuası, Yıl. 1967, C. 3, S. 11.

BİRİNCİ, İhsan, “Ahlak Zabıtasının Tarihçesi”, Polis Emeklileri Polis Dergisi, Yıl. 1981, S. 161.

BİRİNCİ, İhsan, “Eski İstanbul Batakhaneleri”, Yıllarboyu Tarih Dergisi, Yıl. 1981, S. 3.

C. N. F. (İngiliz Müsteşarlığı Çalışanı), “İstanbul’da Fuhuş”, İçtihad Mecmuası, Teşrin-i Sani 1922, C. 4, S. 141.

DUMONT, Paul, “Beyaz Yıllar”, İstanbul 1914-1923, (Derleyen: Stefanos Yerasimos), İletişim Yayınları, İstanbul 1997.

ENGİN, Vahdettin, “Genelevden Korkma Fuhuşun Gizlisinden Kork”, Erişim adresi: http://www.akintarih.com/turktarihi/osmanli/genelev.htm. Erişim Tarihi: 25.04.2011.

“Fuhuşiyyat”, Servet-i Fünun Mecmuası, Eylül 1918, S. 1409. KARAKIŞLA, Yavuz Selim , “Bir Osmanlı Kadınının Hikayesi”, Tarih ve Toplum, Mart 2003, C, 39, S. 231.

KOÇU, Reşat Ekrem, “Eski İstanbul’da Ahlak Zabıtası”, Hayat Tarih Mecmuası, Yıl. 1970, C. 6, S. 5.

“Konya’da Ceraim ve Fahişe Karılar”, Sırat-ı Müstakim Mecmuası, Kanun-i Sani 1327, C. 7, S. 177. (Babalık’tan iktibas edilmiş)

KÖSE, Osman, “XVIII. Yüzyıl Sonları Rus ve Avusturya Savaşları Esnasında Osmanlı Devleti’nde Bir Uygulama: İstanbul’da Fuhuş ve İçki Yasağı”, Turkish Studies, 2/1, Winter 2007.

Musa Ali, “Zabıta-ı Ahlakiye”, Polis Mecmuası, Ağustos 1336, S. 128.

RİGGS, Charles Trowbridge, “Yetişkinlerde suç”, İstanbul 1920, (Derleyen: Clarence Richard Johnson, Çeviren: Sönmez Tamer), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 1995.

SÜMER, Tülin, “Türkiye’de İlk Defa Kurulan Kadınları Çalıştırma Derneği”, Belgelerle Türk Tarihi Dergisi, Temmuz 1968, C. 2, S.10.

ŞENSOY, Naci , “Zina Cürmü”, İÜHF Mecmuası, Yıl. 1942, C. 8, S. 1-2.

TEMEL, Mehmet, “Osmanlı Devleti’nin Son Döneminde Fuhuş ve Frengi İle Mücadele”, Türkler, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002, C. 14.

TOPRAK, Zafer, “Belediye Zabıtası”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı, İstanbul 1993-1995, C. 2.

TOPRAK, Zafer, “Birinci Dünya Savaşı’nda İstanbul”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı, İstanbul 1993- 1995, C.2.

TOPRAK, Zafer, “Fuhuş”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı, İstanbul 1993-1995, C.3.

TOPRAK, Zafer, “İstanbul’da Fuhuş ve Zührevi Hastalıklar 1914-1933”, Tarih ve Toplum, Mart 1987, C.7, S. 39.

“Zabıta-ı Ahlakiye”, Polis Mecmuası, Teşrin-i Evvel 1336, S. 130.