1918-1928 yılları arasında yayımlanan kısa ömürlü Osmanlıca kadın dergileri hakkında bir değerlendirme

Cumhuriyetin kuruluş sürecinde ve ilk yıllarında II. Meşrutiyetin birikiminden kaynaklanan göz doldurucu bir kadın hareketi bulunmaktadır. Tabii buradaki göz dolgunluğu erkeksi bir tavırla bütünleşerek yenilikçiler ile muhafazakârlar arasında görünüşte zıt ama temelde ortak olan bir tavra hitap etmektedir. Her iki kutup da kadına erkek egemenci bir bakış açısıyla bir taraftan ilerleme, yükselme, gelişme kavramlarıyla, diğer taraftan ise gelenek, din ve ahlak kavramlarıyla şekil vermeye çalışmıştır. Her ikisinin de istediği, ev işlerine hâkim iyi bir anne ve iyi bir eştir. Kadın hareketinin ana kaynaklarından birisi olan kadın dergileri bu durumun niteliğinin aydınlatılmasında oldukça önemli bir yere sahiptir. 1918-1928 yılları arasında yayımlanan kısa süreli Osmanlıca kadın dergileri bu çerçevede Cumhuriyetin kadına bakışını ortaya çıkartmamızda bize yol göstererek hak talebinin aldığı biçimleri belirginleştirmektedir. Çalıkuşu, Diyane, Ev Hocası, Firuze, Genç Kadın, Hanım adlı dergiler zengin bir arka planla basın dünyasına adım atan ancak koşullar nedeniyle varlıklarını uzun süre devam ettiremeyen dergiler olmakla beraber sahip oldukları nitelikli yazılar sayesinde kadına nasıl yaklaşıldığını gözler önüne sermektedirler.

An assessment of the short-lived ottoman womens magazines published between 1918 and 1928

There was a strong women movement after the proclamation of the Republic and in the earlier Republican period thanks to the background of Second Constitutional Period. Strength here refers to a behaviour which seems to be contradictory between modernists and conservatives but in reality has a common ground with them by combining with masculine behaviour. On both of these sides, women were wanted to be shaped from the point of view of advancement, progress, development concepts, or with the concepts of tradition, religion and morality. However, the desire of both sides was to create mothers who take care of households and good wives. Womens magazines which were the main sources of womens movements had a very important place in understanding this issue. The womens magazines which were published in Ottoman language for a short time period between 1918 and 1928 show us the way to examine Republican view about women and they clarify the forms their demands for basic rights took. Although such womens magazines as Çalıkuşu, Diyane, Ev Hocası, Firuze, Genç Kadın, Hanım had a rich background, and they lived short because of the conditions of that time. However, they show how women were approached through the highquality articles published in them.

___

Acar, Feride. Türkiye'de İslamcı Hareket ve Kadın, Kadın Bakış Açısında 1980'ler Türkiye'- sinden Kadın. Ankara: İletişim Yay., 1990. 69-87.

Arat, Yeşim. Türkiye'de Modernleşme Projesi ve Kadınlar, Türkiye'de Modernleşme ve Ulusal Kimlik. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yay., 1998. 82-98.

Berktay, Fatmagül. Tarihin Cinsiyeti. İstanbul: Metis Yay., 2010.

Beyhan. Kadın Haklarının Esirgenmesinden: Feminizm ve Terbiyye-i Beytiyye Dair Bir Mukaddime, Ev Hocası 1 (1339/1923): 14-16.

Çağatay, Nilüfer ve Yasemin Nuhoğlu Soysal. Uluslaşma Süreci ve Feminizm Üzerine Karşılaştırılmalı Düşünceler, Kadın Bakış Açısıyla 1980'ler Türkiye'sinde Kadın. İstanbul: İletişim Yay., 1990. 301-311.

Çakır, Serpil. Osmanlı Kadın Hareketi. İstanbul: Metis Yay., 1996.

Çalıkuşu. Çalıkuşu Kapak, Çalıkuşu 4 (1926): Kapak.

Çalıkuşu. Zenci Kadınlar ve Süs, Çalıkuşu 7 (1926): 5.

Demirdirek, Aynur. Osmanlı Kadınlarının Hayat Hakkı Arayışının Bir Hikayesi. Ankara: İmge Kitabevi Yay., 1993.

Denman, Fatma Kılıç. İkinci Meşrutiyet Döneminde Bir Jön Türk Dergisi: Kadın. İstanbul: Libra Kitapçılık ve Yay., 2009.

Diyane. Diyane Kapak, Diyane 1 (1336/1920): Kapak.

Durakbaşa, Ayşe. Cumhuriyet Döneminde Modern Kadın ve Erkek Kimliklerinin Oluşumu: Kemalist Kadın Kimliği ve Münevver Erkekler, 75 Yılda Kadınlar ve Erkekler. İstanbul: Tarih Vakfı Yay., 1998. 29-50.

Durakbaşa, Ayşe. Halide Edib: Türk Modernleşmesi ve Feminizm. İstanbul: İletişim Yay., 2000.

Ebuzziyazade Velid, Anketlerimiz Hanım Mecmuası Müdüriyetini, Hanım 1 (1337/1921): 13-15.

Emiroğlu, Kudret, Çalıkuşu Gazetesi-1926 Trabzonunda Siyaset, Feminizm ve Futbol, Der: Kulaçoğlu, Hakan. Fırtına, İhtilal, Efsane Trabzonspor. İstanbul: İletişim Yay., 2004. 24-45.

Ev Hocası, Ev Hocası Kapak, Ev Hocası 1 (1339/1923): Kapak.

Ev Hocası. Meslek ve Maksat, Ev Hocası 1 (1339/1923): 1-2.

Firuze, Firuze Kapak, Firuze 1 (1924): Kapak.

G.N., Fransa Sulh ve Müsalemet Kongresinde Bir Türk Hanımı: Nimet Cemil Hanımefendi İle Bir Mülakat, Firuze 1 (1334/1918): 3-4.

Genç Kadın, Maarif Hayatı: Maarifimizin İki Nevi Telakkisi, Genç Kadın 1 (1334/1918)15- 16.

Genç Kadın, Genç Kadın Kapak, Genç Kadın 1 (1334/1918): Kapak.

Hanım, Hanım Kapak, Hanım 1 (1337/1921): Kapak.

Hatice Refik, İçtimaîyyat: Yeni Kadın, Genç Kadın 1 (1334/1918): 9-10.

Hayriyye Melek Hunç, Diyane'nin Mesleği ve Gayesi, Diyane 1 (1336/1920): 1.

Kadın Hareketinin Kurumsallaşması Fırsatlar ve Rizikolar. İstanbul: Kadın Eserleri Kütüphanesi ve Bilgi Merkezi Vakfı, 1994.

Kandiyoti, Deniz. Ataerkil Örüntüler: Türk Toplumunda Erkek Egemenliğinin Çözümlenmesine Yönelik Notlar, Kadın Bakış Açısından 1980'ler Türkiye'sinde Kadın. İstanbul: İletişim Yay., 1990. 341-356.

Kaplan, Leyla. Cemiyetlerde ve Siyasi Teşkilatlarda Türk Kadını (1908-1960). Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yay., 1998.

Karakışla, Yavuz Selim. Hanımlara Mahsûs Gazete'ye İmtiyaz Verilmesi (1895), Toplumsal Tarih (2000): 41-45.

Keskin, Tülay. Demet Dergisi'nde Kadın ve İlerleme Anlayışı, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tarih Bölümü Tarih Araştırmaları Dergisi 2005: 289-312.

Kurnaz, Şefika. Cumhuriyet Öncesinde Türk Kadını. Ankara: T.C. Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu Yayınları, 1991.

Kutlar, Mithat. Osmanlı Kadın Dergileri ve Erkekler Dünyası Dergisi, Fe Dergi: Feminist Eleştiri 2010: 1-15.

Mazower, Mark. Karanlık Kıta: Avrupa'nın Yirminci Yüzyılı. İstanbul: YKY, 2010.

Milli Kütüphane. Eski Harfli Türkçe Süreli Yayınlar Toplu Kataloğu. Ankara: Milli Kütüphane Başkanlığı Yayınları, 1987.

Muazzez Yusuf, Memleket Büyükleri Hanımların Son Senelerdeki Tekamül veya İnkılabını Nasıl Görüyorlar.Muharririmizn Topladığı İntibahat, Firuze 2 (1340): 3.

Muhib Kamuran, Felsefe Musahabeleri: Kadın Felsefenin Mevzuu Olabilir mi?, Genç Kadın 1 (1334/1918): 7-9.

Navaro-Yaşın, Yael. Evde Taylorizm: Türkiye Cumhriyeti'nin İl Yıllarında Evişinin Rasyonelleşmesi( 1928-1940), Toplum ve Bilim 84 (2000/ Bahar): 51-75.

Rauf Ahmed, Musahabe: Bizde Feminizm, Hanım 1 (1337/1921): 2.

Saffeti Ziya, Kadınlık Alemi: Meşher-i Tesavirde Kadın Ressamlarımız, Firuze 1 (1340/1924): 5,15.

Seza Poh, İçtimai Hayatımızda Kadınlığın Mevkii, Diyane 1 (1336/1920): 5-6.

Toska, Zehra ve Serpil Çakır. İstanbul Kütüphanelerinde Eski Harfli Türkçe Kadın Dergileri Bibliyografyası, Kadın Eserleri Kütüphanesi ve Bilgi Merkezi Vakfı. İstanbul: Metis Yay., 1992.

Tuğlacı, Pars. Çağdaş Türkiye. Cilt III. İstanbul: Cem Yay., 1990.

Ünder, Hasan. Türkiye'de Batılılaşma ve Değerlerin Araçsallaşması, Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi 28 (1995): 293-311.

Zihnioğlu, Yaprak. Kadınsız İnkılap:Nezihe Muhiddin, Kadınlar Halk Fırkası, Kadın Birliği. İstanbul: Metis Yay., 2003.