Edirne'de Asâkir-İ Mansûre için fes üretimi

Kuzey Afrikada Fas şehrinde ortaya çıktığı iddia edilen fes Osmanlı Devletinde XVII. yüzyılda kullanılmıştır. Fesin popüler olması ve devlet tarafından askerlere başlık olarak seçilmesi II. Mahmut döneminde yayınlanan nizamname ile beraberdir. Fesler ilk kez Koca Hüsrev Paşanın emrindeki askerlere, Fransız usulü askerî talim yaptırırken Tunustan getirtilerek giydirdiği başlık olarak II. Mahmutun dikkatini çekmiştir. Sultan II. Mahmut askerin başlık olarak kullandığı şeşpara ve şubaraların çabuk bozulmaları veya eskimeleri dolayısıyla beğenmiş olduğu fesi başlık olarak tercih etmiştir. Halkın ve askerin tepkisinden çekindiği için Bab-ı Fetvada bir meclis toplanarak fesin Osmanlı askeri tarafından giyilmesinin şeran ve örfen uygunluğunu tartışarak onay almıştır. Askere fes giyme kuralı getirilince Asakir-i Mansure birlikleri için ilk olarak Tunustan 50.000 adet fes siparişi verilmiştir. Fes ithalatının maliyet açısından yüksek meblağ tutması üzerine fes imalathaneleri açılmasına karar verilmiştir. Fes ihtiyacının karşılanması için devlet sınırları dahilinde İstanbul, Edirne, Selanik ve Bursa şehirlerinde imalathaneler oluşturulması çalışmaları başlamıştır. Yerli feslerin Tunus fesleri kalitesine çıkarılması için imalatta bu incelikleri öğrenmiş ustalar çalıştırılmıştır. Fakat bütün bunlara rağmen yerli üretim feslerin kaliteleri Tunusta imal edilen feslerin kalitesine ulaşamamıştır. İmal edilen feslerin kalitesini arttırmak için İspanya yapağısı denilen Merinos koyunlarından elde edilen yapağı başlangıçta ithal edilirken sonradan Edirne bölgesinde yapağı ihtiyacını karşılamak üzere koyun yetiştirilmeğe başlanmıştır. Edirnede imal edilen feslerin kalitesinin Bursada imal edilenlere göre düşük olduğu tespit edilmiştir. Askerin ve halkın fes ihtiyacını karşılamak için Edirnede dönemine göre oldukça önemli bir sanayi tesisi oluşturulmuştur. İmalat için şehre ustalar getirtilmiştir. Şehirde fes üretimine paralel yeni imalat kolları da gelişmiştir. Osmanlı askerinin ihtiyacı olan fesin önemli bir miktarı Edirnede üretilmiştir.

The fez manufacturing for Asakir-i Mansure in Edirne

The fez, first emerged, as it has been claimed, in Morocco, in North Africa, was also used by the Ottomans in the XVII century. It was during the reign of Mahmut II. that the fez became popular and was used as an arming cap imposed by a regulation in this epoch. The fez had taken attention of Mahmut II while Husrev Pasha was training the soldiers under his command in French style and made them dress the fez, which had been brought from Tunisia. Sultan II. Mahmut, then, approved and preferred the fez as soldiers' cap since şeşpara and şubara were rapidly worn away, but, refraining from the people's and soldiers' reaction, he had gathered an assembly at Bab-ı Fetva and made people in the assembly discuss if the fez was lawful in terms of yasa and sharia to be worn by Ottoman soldiers. As he got approbation and set up as a rule which imposed soldiers of the Asakir-i Mansure troops to wear it, 50.000 pieces of fez, which would be brought from Tunisia, were ordered. High costs of the importation triggered the decision of founding the wineries of fez within the boundaries of the State. As a consequence some attempts to establish wineries of fez started in İstanbul, Edirne, Thessalonica and Bursa. To produce high quality fez like those produced in Tunisia, learned craftsmen were employed, but despite of such efforts, the quality of domestic production did not reach the quality of those produced in Tunisia. For the same reason, initially, a kind of fleece, called Spanish fleece as well, obtained from Merino sheep had been imported, but then, Merino sheep began to be grown in Edirne region. To meet the needs of soldiers and the people, an industrial facility, which would be very important for the time period, was established in Edirne. Craftsmen were brought to the city for manufacturing and the production of fez reached a significant level. The fez manufacturing also promoted new branches of industry in the city.

PDF

___

BOA HH.d Gömlek No: 21412.

BOA A.DVN. Dosya No: 45 Gömlek No: 25.

BOA A.MKT. Dosya No: 183 Gömlek No: 39.

BOA A.MKT. Dosya No: 20 Gömlek No: 89.

BOA A.MKT. Dosya No:179 Gömlek No:71.

BOA A.MKT. MHM. Dosya No: 259 Gömlek No: 15.

BOA Cevdet Askeriye Dosya No: 1169 Gömlek No: 52095.

BOA Cevdet Askeriye Dosya No: 1210 Gömlek No: 54231.

BOA Cevdet Askeriye Dosya No: 202 Gömlek No: 8699.

BOA Cevdet Askeriye Dosya No: 468 Gömlek No: 19537.

BOA Cevdet Askeriye Dosya No: 547 Gömlek No: 22919.

BOA Cevdet Askeriye Dosya No: 571 Gömlek No: 24006.

BOA Cevdet Askeriye Dosya No: 584 Gömlek No: 24588.

BOA Cevdet Askeriye Dosya No: 585 Gömlek No: 24605.

BOA Cevdet Askeriye Dosya No: 728 Gömlek No:30557.

BOA Cevdet Askeriye Dosya No: 751 Gömlek No: 31627.

BOA Cevdet Askeriye Dosya No:323 Gömlek No:13385.

BOA Cevdet Askeriye, Dosya No: 547 Gömlek No: 22919.

BOA Cevdet Belediye Dosya No: 99 Gömlek No: 4936.

BOA Cevdet İktisat Dosya No: 15 Gömlek No: 731.

BOA Cevdet İktisat Dosya No: 15 Gömlek No: 731.

BOA Cevdet İktisat Dosya No: 17 Gömlek No: 845

BOA Cevdet İktisat Dosya No: 17 Gömlek No: 845.

BOA Cevdet İktisat Dosya No: 38 Gömlek No:1890.

BOA Cevdet Maliye Dosya No:528 Gömlek No:21625.

BOA HAT Dosya 327 Gömlek No:19015.

BOA HAT Dosya No: 318 Gömlek No: 18700/B.

BOA HAT Dosya No: 1258 Gömlek No: 48623.

BOA HAT Dosya No: 1258 Gömlek No: 48623/C.

BOA HAT Dosya No: 1258 Gömlek No: 48623/Ç.

BOA HAT Dosya No: 1597 Gömlek No: 91.

BOA HAT Dosya No: 319 Gömlek No: 18761.

BOA HAT Dosya No: 318 Gömlek No: 18700.

BOA HAT Dosya No: 320 Gömlek No: 18780.

BOA HAT Dosya No: 324 Gömlek No: 18921.

BOA HAT Dosya No: 324 Gömlek No:18926/B.

BOA HAT Dosya No: 324 Gömlek No: 18926/A.

BOA HAT Dosya No: 324, Gömlek No: 18926.

BOA HAT Dosya No: 326 Gömlek No:18985.

BOA HAT Dosya No: 326 Gömlek No:18985.

BOA HAT Dosya No: 3261 Gömlek No: 1898

BOA HAT Dosya No: 327 Gömlek No: 19007/A.

BOA HAT Dosya No: 327 Gömlek No:19007.

BOA HAT Dosya No: 327 Gömlek No: 19007/B.

BOA HAT Dosya No: 328 Gömlek No: 19040/A.

BOA HAT Dosya No: 328 Gömlek No: 19040/B.

BOA HAT Dosya No: 328, Gömlek: 19040.

BOA HAT Dosya No: 334 Gömlek No: 19166.

BOA HAT Dosya No: 489 Gömlek No: 23976.

BOA HAT Dosya No: 489 Gömlek No: 23976/A.

BOA HAT Dosya No: 489 Gömlek No: 23976/B.

BOA HAT Dosya no: 489 Gömlek No: 23976/C.

BOA HAT Dosya No: 489 Gömlek No: 23976/D.

BOA HAT Dosya No: 526 Gömlek No: 25849.

BOA HAT Dosya No: 567 Gömlek No: 27827.

BOA HAT Dosya No:1258 Gömlek No:48623.

BOA HAT Dosya No:1258 Gömlek No:48623.

BOA HAT Dosya No:1258 Gömlek No:48623/A.

BOA HAT Dosya No:276 Gömlek No:16208.

BOA HAT Dosya No:316 Gömlek No: 18589.

BOA HAT Dosya No:317 Gömlek No: 18671.

BOA HAT Dosya No:317 Gömlek No:18671.

BOA HAT Dosya No:318 Gömlek No:18695.

BOA HAT Dosya No:318 Gömlek No: 18700/B.

BOA HAT Dosya No:319 Gömlek No: 18738.

BOA HAT Dosya No:319 Gömlek No: 18748.

BOA HAT Dosya No:324 Gömlek No:18921.

BOA HAT Dosya No:327 Gömlek: 19007/C.

BOA HAT Dosya No:488 Gömlek: 23974.

BOA HAT Gömlek No: 50810.

BOA HH.d Gömlek No: 21410.

BOA İrade Dahiliye Dosya No: 82247.

BOA İradeyi Dahiliye Dosya No: 3554.

AHMED LÛTFİ EFENDİ 1999: Vakanüvîs Ahmed Lûtfî Efendi Tarihi, C.1, 2, 3,İstanbul.

CLARK, E. (?): Osmanlı Sanayi Devrimi, Belgelerle Türk Tarihi Dergisi, S.82- 83-84,

ÇAKIR, H. 1996: Osmanlı Pazarında Yerli ve İthal Fes Savaşı, Toplumsal Tarih, S.34, Ekim.

ÇAKIR, H. 2004, Türkçe Basında İlk Marka Rekabeti, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S.16, Kayseri 2004, 27-36.

DANİŞMEND, İ. H. 1972: İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi 4, İstanbul.

EVLİYA ÇELEBİ, 2005: Evliya Çelebi Seyahatnamesi 1. Kitap, (Yayına Hazırlayan. Yücel Dağlı), İstanbul.

GÜRAN, T. 1995: Feshâne, TDVİA, XII, İstanbul, s.426-427.

İNALCIK, H. 2008; Türkiye Tekstil Tarihi Üzerine Araştırmalar, İstanbul. KARAL, Enver Z. 1995: Osmanlı Tarihi V-VI, Ankara.

KIVRAK, G. 1989: XIX. Yüzyılın İlk Yarısında Edirne Gümrükleri, İstanbul. (İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yükseklisans Tezi)

KÜÇÜKKALAY, A. M.ELİBOL, N. 2003; Osmanlı İmparatorluğuna Avrupadan Karayolu İle Yapılan İhracatın Değerlendirilmesi: 1795- 1804, Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C.4 S.1, Eskişehir, s.151-176.

KÜTÜKOĞLU, M.1999: Osmanlı İktisadi Yapısı, Osmanlı Devleti Tarihi II, İstanbul.

KÜTÜKOĞLU, M. 1981: Asakir-i Mansure-i Muhammediyye Kıyafeti ve Malzemenin Temini Meselesi, Doğumunun 100. Yılında Atatürke Armağan, İstanbul, s.519-605.

ÖZCAN, A. 1991: Asâkir-i Mansûre-i Muhammediye, TDVİA. III, İstanbul, s.457-458.

ŞAHİN, R. 2006: Edirne Gümrüklerine Göre XVIII. Yüzyılın İkinci Yarısında Edirnede Ticari Hayat, Edirne, (Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilimdalı Yayımlanmamış Yükseklisans Tezi).

ŞANİZADE A. 2008: Şanizade Tarihi I, (Prof. Dr. Ziya Yılmazer), İstanbul.

TEZCAN, H. 1995: Fes, TDVİA, XII, İstanbul, s.415-416.

UZUNÇARŞILI, İ. H. 1954: Asâkir-i Mansûreye Fes Giydirilmesi Hakkında Sadr-ı Azamın Takriri ve II. Mahmutun Hatt-ı Hümayunu, Belleten, XVIII/S.70, Ankara, s.223-230.

VARLI, A. - ÖZBAY R. 2011: Deniz; İstanbulda Perakende Ticareti: Tüketim Mal ve Hizmetleri Piyasası (1840-1909), Uluslararası 9. Bilgi, Ekonomi ve Yönetim Kongresi Bildirileri, 23-25 Haziran, Saraybosna-Bosna Hersek, s.2411-2426.