Rukiye ÖZDEMİR

55/1 NUMARALI LEHİSTAN AHİDNAME-İ HÜMAYUN DEFTERİNE GÖRE XVII-XVIII. YÜZYILLARDA OSMANLI-LEHİSTAN İLİŞKİLERİ

Tarihsel süreç içerisinde Osmanlı Devleti kendine has bir diplomasi anlayışı geliştirmiştir. Günümüzde T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşiviꞌnde Bab-ı Âsafî fonunda Düvel-i Ecnebiyye Defterleri adı altında Osmanlı diplomasi tarihi ile ilgili birçok defter bulunmaktadır. Bunlardan 55/1 numaralı defter, Lehistanꞌa aittir. OsmanlıLehistan arasında XVII-XVIII. yüzyılda imzalanan birçok ahidnameyi içermekle birlikte erken tarihli defter olma özelliğine sahiptir. Ayrıca sadece ahidname kayıtlarını değil, şikâyetleri, yol izin hükümleri, içki alım izinleri, kilise keşif ve onarım izni ile Katolik kiliselerde ayin serbestliği, esir değişimi ve sınırlardaki Tatarlar’ın olumsuz faaliyetlerini engellemeye yönelik hükümleri de içermektedir. Bu çalışmada Osmanlı-Lehistan arasındaki siyasi ve diplomatik ilişkiler içeriğindeki ahidnameler üzerinden değerlendirilecektir.

Ottoman-Poland Relations during XVII-XVII. Centuries according to 55/1 Lehistan Ahidname-i Hümayun (Imperial Treaties) Book

The Ottoman State has developed a unique understanding of diplomacy in the historical context. There are several books preserved by the T.R. Presidency State Archives on the history of Ottoman diplomacy under the name of Düvel-i Ecnebiyye (Foreign States) Notebooks in the Bab-ı Asafi (Grand Vizier's Mansion) fund in the Ottoman Archives. The number 55/1 of these books is designated to Poland. It contains numerous ahidnames (treaties) signed between Ottoman and Poland in the XVII-XVIII. centuries, it also is an early dated notebook. Moreover, it includes complaints, road permit decrees, permits for alcohol purchases, and church exploration and repair, freedom for rituals in Catholic churches, exchange of prisoners, and provisions to prevent the negative activities of Tatars in the borders additional to the ahidname records. This study analyzes the political and diplomatic relations between the Ottoman Empire and Poland over the ahidnames in this context.

PDF

___

Arı, B. (2004). Early Ottoman diplomacy: Ad Hoc Period. Ottoman Diplomacy: Conventional or Unconventional?, Ed. A. Nuri Yurdusev, Palgrave& Macmillan, pp. 36-65.
Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü. (2014). Yoldaki elçi: Osmanlı'dan günümüze Türk-Leh ilişkileri, 133 Numaralı Yayın.
Baykal, B. S. (1999). Peçevi tarihi II. Kültür Bakanlığı Yayınları.
Beydilli, K. (2007). Polonya. Türkiye Diyanet İslâm Ansiklopedisi, Cilt XXXIV, s. 317- 320.
Beydilli, K. (2009). Seferatname. Türkiye Diyanet İslâm Ansiklopedisi, Cilt XXXVI, s.289- 294.
Beydilli, K. (2000). Osmanlı döneminde kilise siyasetinden bir kesit: II. Mahmud devrinde kilise tamiri. Osmanlı Devletiꞌnde din ve vicdan hürriyeti, Tartışmalı İlmi Toplantılar Dizisi: 33, s. 255-266.
Cevrioğlu, M. H. (2018). Lehistan elçisi Mikolaj Bieganovskiꞌnin İstanbulꞌa getirdiği mektuplar (1654). Anadolu ve Balkan Araştırmları Dergisi (ABAD), 1(2), s. 45-70.
Devellioğlu, F. (2001). Ahidname. Osmanlıca Türkçe Ansiklopedik Lügat, s.16.
Feridun, E. (2000). İbrahim. Türkiye Diyanet İslâm Ansiklopedisi, Cilt XXI, s. 274-281.
Ercan, Y. (2001). Osmanlı yönetiminde gayrimüslimler-Kuruluştan Tanzimatꞌa kadar sosyal, ekonomik ve hukuki durumları, Turhan Kitabevi.
Erdem, G. (2008). Osmanlı İmparatorluğuꞌnda sürekli diplomasiꞌye geçiş süreci, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi.
Erdem, A.Y. (2010). Osmanlı diplomasisinin modernleşmesinde Tanzimat dönemi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi.
Erdinçli, İ. (2020). Yasaklardan modern denetime: Osmanlı Devletiꞌnin içki tüketimine ve meyhanelere yaklaşımı. Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi, Yıl 16, Sayı 31, Bahar, s.1-32.
Fayda, M. (1988). Ahidname. Türkiye Diyanet İslâm Ansiklopedisi, Cilt I, s.535-536.
Gökbilgin, M.Tayyib. (1992). Osmanlı Paleografya ve Diplomatik İlmi, Enderun Kitabevi.
Halaçoğlu, Y. (2003). XIV-XVII. Yüzyıllarda Osmanlılarda devlet teşkilatı ve sosyal yapı, Türk Tarih Kurumu Yayınları.
İlgürel, M. (2000). Köprülü Mehmet Paşa. Türkiye Diyanet İslâm Ansiklopedisi, Cilt XXVI, s. 258-260.
İnalcık, H. (2000). İmtiyâzât. Türkiye Diyanet İslâm Ansiklopedisi, Cilt XXII, s. 245-252.
İnbaşı, M. (2004). Ukraynaꞌda Osmanlılar: Kamaniçe seferi ve organizasyonu (1672), Yeditepe Yayınevi.
İnbaşı, M. (2016). Bucaş antlaşması. Türkiye Diyanet İslâm Ansiklopedisi, Ek-1, s. 213- 215.
İnbaşı, M. (2011). Osmanlı-Lehistan harplerinde sefer yolu ve Tuna Nehriꞌnin stratejik önemi (XVII.yüzyıl). İslam Tarih, Sanat Ve Kültür Araştırma Merkezi (IR CI CA), Balkanlarꞌda İslam Medeniyeti Uluslararası Üçüncü Sempozyum Tebliğleri, Bükreş, Romanya 1- 5 Kasım 2006, s. 479-505.
İpcioğlu, M. (1996). Bir Osmanlı bütçesi örneği: 1622 tarihli ruznamçe defteri (XVII. yüzyıl başlarında Osmanlı kamu ekonomisinin tahlili denemesi), Yayımlanmamış Doktora Tezi-Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Kasalak, K. & Gündüz, T. (2003). II.Osmanꞌın Hotin seferi (1621). Ankara Üniversitesi, Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi (OTAM), Sayı:14, s. 129-144.
Kolodziejezk, D. (1998). Hotin. Türkiye Diyanet İslâm Ansiklopedisi, Cilt XVIII, s. 253- 254.
Kolodziejezk, D. (2001). Kamaniçe. Türkiye Diyanet İslâm Ansiklopedisi, Cilt XXIV, s. 274-275.
Kolodziejezk, D. (2002). 1795ꞌe kadar Osmanlı-Leh ilişkilerinin karakter üzerine bazı tespitler. Türkler, Cilt IX, s. 1244-1258.
Kodaman, T. & Akçay, Yaşar. E. (2010). Kuruluştan yıkılışa kadar Osmanlı diplomasi tarihi ve Türkiyeꞌye bıraktığı miras. SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı 22, s.75-92.
Köse, O. (2012). Rusyaꞌnın Karadenizꞌle ilk buluşması: İstanbul antlaşması (13 Temmuz 1700). Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt 15, Sayı: 28, s.190-220.
Kurtaran, U. (2015). Osmanlı diplomasi tarihinin yazımında kullanılan başlıca kaynaklar ile bu kaynakların incelenmesindeki metodolojik ve diplomatik yöntemler üzerine bir değerlendirme. Ankara Üniversitesi, Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi (OTAM), Sayı 38, Güz, s. 107-139.
Kurtaran, U. (2016). Karlofça Antlaşmasıꞌnda Venedik, Lehistan ve Rusyaꞌya verilen ahidnamelerꞌin genel özellikleri ve diplomatik açıdan değerlendirilmesi. Tarih Araştırmaları Dergisi (TAD), Cilt XXXV/S.60, s. 97-139.
Kurtaran, U. (2009). Osmanlı Avusturya diplomatik ilişkileri (1526-1791), Ukde Yayınları.
Küçük, A. (1988). Ahid. Türkiye Diyanet İslâm Ansiklopedisi, Cilt I, s.532-533.
Kürkçüoğlu, Ö. (1980). Dış politika nedir? Türkiyeꞌdeki dünü bugünü. Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, Cilt XXXV, Sayı: 1, s. 309-335.
Kütükoğlu, M. (1994). Diplomatik. Türkiye Diyanet İslâm Ansiklopedisi, Cilt IX, , s.360- 363.
Kütükoğlu, M. (1988). Ahidname. Türkiye Diyanet İslâm Ansiklopedisi, Cilt I, s.536-540.
Kütükoğlu, M. (1998). Osmanlı belgelerinin dili (diplomatik), Kubbealtı Akademisi Kültür ve Sanat Vakfı Yayınları.
Kütükoğlu, M. (1995). Elkâb. Türkiye Diyanet İslâm Ansiklopedisi, Cilt XI, s.51-54.
Kütükoğlu, M. (2006). Mürur tezkiresi. Türkiye Diyanet İslâm Ansiklopedisi, Cilt XXXII, s.60-61.
Nâcî, M. (2009). Lügat-i Nâcî, Haz. Ahmet Kartal, Türk Dil Kurumu Yayınları.
Nagıyev, F. (1997). Hatman. Türkiye Diyanet İslâm Ansiklopedisi, Cilt XVI, s. 484-485.
Özcan, A. ( 2001). Karlofça. Türkiye Diyanet İslâm Ansiklopedisi, Cilt XXIV, s.504-507.
Özcan, A. (2002,). Köprülü Fazıl Ahmet Paşa. Türkiye Diyanet İslâm Ansiklopedisi, Cilt XXVI, s. 260-263.
Özkan, S. H. (2017). Osmanlı Devleti ve Diplomasi, İdeal Kültür Yayıncılık, s.15. Özkan, S. H. (2007). II.Viyana kuşatması sonrası Türk-İngiliz ilişkileri. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı 18, Ağustos, s. 189-204.
Öztürk, Y. (2012). Ukrayna. Türkiye Diyanet İslâm Ansiklopedisi, Cilt XLII, s. 73-75.
Öztürk, Y. (2017). Osmanlı-Lehistan ilişkilerinde savaş, diplomasi ve ticaret. Karadeniz Araştırmaları, XIV/55, Güz s.225-252.
Öztürk, Y. (2008). Osmanlı Devletiꞌnin Rusyaꞌya yönelik dış politikası. Türk Dış PolitikasıOsmanlı Dönemi, Nşr: Mustafa Bıyıklı, Cilt II, s. 217–281.
Öztürk, Y. (2004). Özüꞌden Tunaꞌya Kazaklar, Yeditepe Yayınları.
Silviu, N. & Gagea A. (2010). Diplomacy in the games of power. Diplomacy of power of diplomacy I. diplomacy of power. Revista Romana de Geografic Politica, Year XII, no: 1, s. 29-40.
Sami, Ş. (2017). Rim maddesi. Kamus-i Türkî (Latin Harfleriyle), Haz. Raşit Gündoğdu, Niyazi Adıgüzel, Ebul Faruk Önal, İdeal Kültür Yayıncılık.
Şakiroğlu, M. H. (2012). Vatikan. Diyanet İslâm Ansiklopedisi, Cilt XLII, s. 564-568.
Tarım, E. Z. (2016). Name-i Hümayun. Türkiye Diyanet İslâm Ansiklopedisi, Ek-II Cildi, s.345-346.
Tuncer, H. (2002). Eski ve yeni diplomasi, Ümit Yayıncılık.
Türe, İ. & Kaynar, S. (2017). Başbakanlık Osmanlı arşivi rehberi, T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayınları.
Uzunçarşılı, İ. H. (2011). İstanbulꞌun fethinden Kanuni Sultan Süleymanꞌın ölümüne kadar, Osmanlı tarihi, Cilt II, Türk Tarih Kurumu Yayınları, s. 479-482.
Uzunçarşılı, İ. H. (2009). II. Selimꞌin tahta çıkışından 1699 Karlofça antlaşmasına kadar, Osmanlı tarihi, Cilt III-1.Kısım, Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Uzunçarşılı, İ. H. (1988). Osmanlı devlet teşkilatına medhal, Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Uzunçarşılı, İ. H. (2011). XVI.yüzyıl ortalarından XVII.yüzyıl sonuna kadar Osmanlı tarihi, Cilt III-2.Kısım, Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Yalçınkaya, M.A. (2002). XVIII. yüzyıl: Islahat, değişim ve diplomasi dönemi (1703- 1789). Türkler, Sayı 12, s. 470-502.
Yılmazer, Z. (2006). V. Murad. Türkiye Diyanet İslâm Ansiklopedisi, Cilt XXXI, s. 177- 183.