İslâm Tasavvuf Geleneğinde İnanç Çizgisi: Ebû’l-Hasan Harâkânî ve Mevlânâ Celaleddin Rumi Örneği

Din olgusu temelde üç esasa dayanmaktadır; iman, amel ve ahlâk. İman olmadan salih amel ile ahlâkın Allah katında mümin olarak nitelenmek için yeterli olmadığı malumdur. Öyle ki iman; salih amel ve güzel ahlâkın üzerine bina edildiği olmazsa olmaz bir değerdir. Nitekim Kur’ânda “Ellezine amenü ve amilu’s salihati…” ibaresi ile iman edip de güzel işler yapanlar hakkında muhtelif pek çok ayet zikredilmektedir. Buradaki “amenü” ibaresi ile iman esaslarına, “amilu’s salihati” beyanı ile de güzel işler yapanlara vurgu yapılarak gerçekte imanın ameldeki ve ahlâktaki tezahürüne dikkat çekilmiştir. Esasında dini ilimler arasında keskin çizgiler olmayıp sık sık geçişler bulunsa da; inanç esasları ile kelâmın, amel kısmı ile fıkhın, ahlâk boyutu ile de tasavvufun detaylı bir biçimde ilgilendiği söylenilebilir. Bu çalışmamızdaki amaç; imanın ahlâk boyutuyla alakadar olan tasavvufun, gelişiminin ve yansımalarının ancak doğru bir itikat zemini üzerinde gerçekleşebileceğini ispata çalışmaktır. Bu çalışmada Ebû’l-Hasan Harâkânî ve Mevlânâ Celaleddin Rumi’nin itikadi görüşleri ele alınıp incelenecektir. Ümmi bir insan olan Harâkânî ve bir ilim ve felsefe adamı olan Mevlânâ incelendiğinde vasıl oldukları hakikatin birliği dikkat çekmektedir. Dolayısıyla sahip olunan inanç çizgisinin oluşan tasavvufi harekette ne kadar etkin rol oynadığı gerçeği ortaya çıkmaktadır.

Anahtar Kelimeler:

İnanç, Tasavvuf, Allah, Peygamber, Âhiret

Faith Line in The Islamic Sufism Tradition: Abu'l-Hasan Kharaqanî and Mawlana Jalaluddin Rumi Example

The phenomenon of religion is basically based on three essentials; faith, deed and morality. Without faith, righteous deeds and morals are not enough to qualify as a believer on the side of Allah. Such is faith; it is an indispensable value built on righteous deeds and good morals. As a matter of fact, in the Qur'an there are many different verses mentioned about those who believe in 'Ellezine amenu and amilu's salihati ...' and do good works. By emphasizing those who do good works with the declaration of "amilu's salihati" to the principles of faith with the "amenu" in this place, in reality, attention has been paid to the faithful and moral manifestation of faith. Although there are no sharp lines between religious sciences and there are frequent transitions; it can be said that the principles of belief, the deed, the deed and fiqh, the moral dimension and the mysticism are in a detailed manner. The purpose of this study is; the mysticism of faith, which is related to the moral dimension of faith, is that it can only happen on the true creed floor of its development and its reflections.In this study, Abu'l-Hasan Kharqani and Mawlana Jalaluddin Rumi will be examined and examined. When Kharqani, an “ommi” person, and Mawlana, a man of knowledge and philosophy, are examined, the true unity of which they are at is remarkable. Thus, the fact that the line of beliefs possessed plays an active role in the mystical movement that is formed.

Keywords:

Belief, Mysticism, Allah, Prophet, Hereafter,

PDF

___

Attâr, Ferîdüddîn, Evliya Tezkireleri, (çev.) Süleyman Uludağ, Kabalcı Yayınevi, İstanbul, 2012.
Aydın, Salih, “Ebû Hanîfenin En Kapsamlı Yorumu: Kerrâmiyye”, İslâm Hukuku Araştırmaları Dergisi, Konya, 2012, sayı: XIV, ss. 131-148.
Beytur, Mithat Bahari, Mesnevî Gözüyle Mevlânâ Şiirleri Aşk ve Felsefesi, Sulhi Garan Matbaası, İstanbul, 1965.
Çift; Salih, “İlk Dönem Tasavvuf Klasikleri Tarafından İhmal Edilen Bir Zühd Hareketi: Kerrâmiyye”, Uludağ Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, Bursa, 2008, c. XVII, sayı: II, ss. 439-462.
Doğan, Hüseyin, Dini Delilleri Işığında İslâm İnanç Esasları, Rağbet Yayınları, İstanbul, 2016.
Doğan, Hüseyin, Horosan ve Maverâünnehir’de Ilımlı Bir İslâm Politikası: Kerrâmi Söylem ve Yansımaları, Rağbet Yayınları., İstanbul, 2015.
Doğan, Hüseyin, “İbn Fûrek’te Ulûhiyyet”, Cumhuriyet İlahiyat Fakültesi Dergisi, c. XXI, s. I, 2017, ss. 179-202.
Gazzali, Ebû Hamid, el-İktisad fi’l-İtikad, (çev.) Kemal Işık, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, Ankara, 1971.
İbn Hanbel, Ebû Abdillah Ahmed b. Muhammed eş-Şeybani Ahmed, el-Müsned, I- VI, Daru’s-Sadır, Beyrut ts.
Malamud, Margaret, “Ortaçağ Horasanında Sapkın Bir Politika: Nişabur Kerrâmiyyesi”, (çev.) Hüseyin Doğan, KADER Kelâm Araştırmaları Dergisi, c. XIII, s. I, 2015, ss. 533-552.
Müslim, Ebû’l-Hüseyin el-Kuşeyri en-Nisaburi Müslim b. El-Haccac, el-Camiu’s-Sahih, I-V, nşr. M. Fuad Abdülbaki, Kahire, 1955-1956.
Rumi, Mevlânâ Celaleddin, Fîhi Mâfih, (çev.) Meliha Ülker Tarıkahya, Maarif Vekaleti, Ankara 1954.
Rumi, Mevlânâ Celaleddin, Mesnevî Tercümesi, (çev.) Şefik Can, Ötüken Yayınları, İstanbul, 2002, c. I, II, IV.
Seyhan, Ahmet Emin: “Ebu’l-Hasan Harakâni’nin Sevgi, Merhamet ve Hoşgörü Anlayışı”, Türk Dünyası Bilgeler Zirvesi: Gönül Sultanları Buluşması, 26-28 Mayıs 2014, ss. 13-29.
Sipehsâlar, Mecdüddin Feridun b. Ahmed, Tercüme-i risale-i Sipehsalar bi-menakıb-i Hazret-i Hüdavendigar, 712/1312; (çev.) Midhad Behari Hüsami. Dersaâdet: Selânik Matbaası, 1331.
Sultan Veled, Maarif, (çev.) Meliha Tarıkahya, Milli Eğitim Bakanlığı, Ankara, 1949.
Şener, Habib, “Alvarlı Muhammed Lutfî Efendi’nin Şiirlerinde Allah Tasavvuru”, Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, sy. 43, Erzurum 2015, ss. 476-503.
Yaylalı, Kamil, Mevlânâ’da İnanç Sistemi, Tekin Kitabevi, Konya, 1974.