Hafızlığı Teşvik Eden Hadisler Üzerine Genel Bir Değerlendirme

İlahi vahye muhatap olan Hz. Peygamber, nazil olan ayetleri yazdırmasının yanında ezberlemiş ve ashabına da okumaları ve ezberlemeleri konusunda tavsiyelerde bulunmuştur. Kur’ân-ı Kerîm’in nüzulünden günümüze kadarki süreçte hem tilavet edilmesi hem de hafızalara nakşedilmesi onun aynı zamanda ilahi bir mucize olduğunun da delilidir. Kur’ân’ı ezberleme faaliyeti müslümanların her daim gündemi olmuş ve müminler yıllarını vermek suretiyle hafız olma gayreti gütmüşlerdir. Hafız olma arzusu zamanla hafız yetiştiren müesseselerin kurulmasını sağlamış, günümüze kadar olan süreçte sayısız Kur’ân hafızı var olmuştur. Hiç şüphesiz kıyamete kadar bu hal devam edecektir. Bu makalede, hafızlığa teşvik eden hadislerin sened, metin ve muhteva açısından değerlendirmesi yapılacaktır. Araştırmada, tetkik edilecek rivayetlerin hafızlık kurumunu oluşturmadaki etkisinin tespiti yanında, aynı rivayetlerden hareketle nasıl bir hafız şahsiyetinin hedeflendiği de ortaya konacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Kur’ân, Hafız, Hafızlık, Gelenek

A General Assesment Relevant to Hadiths Encouraging Being Hafız

The Prophet, being sent revelation, had been written the verses descented; he had also memorized them and advised his ashab to read and memorize these verses as well. It is an evidence being divine miracle that both Holy Quran have being read and memorized since its descent untill today. Memorization of Quran has been an unchanging agenda of muslims and in every period of time, muslims has been made an effort to be hafiz by giving years. The wish of being hafiz caused to found institutions educating hafiz with time. Up to now, many hafiz has existed. No doubt, this situation will continue until resurrection. In this article, it will be evaluated that hadiths encouraging being hafiz in terms of isnad, text and content. Also, it will be presented determining the affect of hadith narrative being analyzed in establishing instution of memorising Quran and also will be presented how a hafiz is aimed moving from the same hadith narrative.

Keywords:

Quran, Hafiz, Memorization of Quran, Tradition,

PDF

___

Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdullah es-Şeybânî, el-Müsned, (thk. Şuayb Arnavut ve diğerleri) Müessesetü’r-Risâle, Beyrut1421. (thk. Ahmed Muhammed Şakir) Dâru’l-Hadis, Kahire 1416.
Ağırman, Mustafa, Hz. Muhammed Devrinde Mescid ve Fonksiyonları, Ravza Yayınları, İstanbul 1997.
Altıkulaç, Tayyar, “Hafs b. Süleyman”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, c. 15, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 1997, ss. 118-119.
Aynî, Ebû Muhammed Bedreddin Mahmud b. Musa el-Hanefî, Umdetü’l-kârî şerhi Sahîhi’l-Buhârî, I-XXV, İdâratü’l-Tabaâti’l-Münîriyye, Kahire (t.y).
Azîmâbâdî, Ebu’t-Tayyib Muhammed Şemsülhak, Avnü’l-ma’bûd şerhu Süneni Ebî Dâvûd, I-XIV, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1415.
Beyhakî, Ebû Bekir Ahmed b. el-Hüseyin, Şuabu’l-îmân, I-VII, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1410.
Beyhakî, Ebû Bekir Ahmed b. el-Hüseyin, Sünenü’l-kübrâ, I-X, Mektebetü Dâri’l-Bâz, Mekke 1414.
Bezzâr, Ebû Bekir Ahmed b. Amr el-Basrî, el-Müsned, I-XIII, Mektebetü’l-Ulûm ve’l-Hikem, Medine 1415.
Bilmen, Ömer Nasuhi, Tefsir Tarihi, DİR Yayınları, Ankara 1955.
Bozkurt, Nebi, “Hafız”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, c. 15, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 1997, ss. 76.
Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmail, el-Câmiu’s-sahih, I-IV, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1419.
Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmail, el-Edebü’l-müfred, Dâru İbn Kesîr, Beyrut 1428. Cerrahoğlu, İsmail, Tefsir Usulü, TDV Yayınları, Ankara 1989.
Çakır, Mesut, Fezâilü’l-Kur’ân Hadisleri Çerçevesinde Kur’ân’ın Ezberlenmesi ile İlgili Rivayetlerin Tahric ve Değerlendirmesi, (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi), Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 2007.
Dârimî, Ebû Muhammed Abdullah b. Abdurrahman, es-Sünen, Dâru’l-Muğnî, Suudi Arabistan 1412.
Demirci, Muhsin, Tefsir Usûlü ve Tarihi, İFAV Yayınları, İstanbul 1988.
Ebû Dâvûd, Süleyman b. el-Eş’as es-Sicistânî, es-Sünen, I-IV, Dâru’l-Mârife, Beyrut 1422.
el-Fâsî, Ebu’t-Tayyib Takıyyüddin Muhammed b. Ahmed, el-Ikdü’s-semîn fî târîhi’l-beledi’l-emîn, I-VIII, Matbaatü’s-Sünneti’l-Muhammediyye, Kahire 1388.
Hâkim, Ebû Abdullah Muhammed b. Abdullah en-Nîsâbûrî, el-Müstedrek ale’s-Sahîhayn, I-IV, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1411.
Hamidullah, Muhammed, İslam Peygamberi, (ter. Salih Tuğ), I-II, Yeni Şafak Gazetesi, Ankara 2003.
Hâris b. Ebû Üsâme, Müsnedü’l-Hâris, I-II, Merkezü hıdmeti’s-sünne, Medine 1413.
Heysemî, Nureddin Ali b. Ebû Bekir el-Mısrî, Mecmau’z-zevâid ve menbeu’l-fevâid, I-XII, Mektebetü’l-kudsî, Kahire 1414.
İbn Ebû Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahman b. Muhammed er-Râzî, el-Cerh ve’t-ta’dîl, I-IX, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1271.
İbn Ebû Şeybe, Ebû Bekir Abdullah b. Muhammed el-Kûfî, el-Musannef, I-XVI, Dâru’l-Kıble, 1431.
İbn Habib, Ebû Cafer Muhammed b. Habib el-Bagdâdî, el-Muhabber, Dâru’l-Âfâki’l-Cedide, Beyrut (t.y).
İbn Hacer, Ebu’l-Fadl, Ahmed b. Ali el-Askalânî, Fethu’l-bârî şerhu Sahîhi’l-Buhârî, I-VIII, Dâru’l-Mârife, Beyrut 1426.
İbn Hacer, Ebu’l-Fadl, Ahmed b. Ali el-Askalânî, el-İsâbe fî temyîzi’s-sahâbe, I-VIII, Dâru’l-Cîl, Beyrut 1412.
İbn Hacer, Ebu’l-Fadl, Ahmed b. Ali el-Askalânî, Tehzîbu’t-Tehzîb, I-XIV, Dâru’l-Fikr, Beyrut 1404.
İbn Hallikân, Ebu’l-Abbas Şemsüddin Ahmed b. Muhammed, el-Vâfî bi’l-vefayât, I-VIII, Dâru Sâdır, Kahire (t.y).
İbn Mâce, Ebû Abdullah Muhammed b. Yezid el-Kazvînî, es-Sünen, I-IV, Dâru’l-Mârife, Beyrut 1419.
İbn Melek, Abdüllatif b. Abdülaziz el-Hanefî, Mebâriku’l-ezhâr şerhu Meşâriku’l-envâr, I,III, Dâru’l-Cîl, Beyrut 1415.
İbn Sa’d, Ebû Abdullah Muhammed b. Sa’d b. Meni’ ez-Zührî, et-Tabakâtü’l-kübrâ, I-VIII, Dâru Sâdır, Beyrut (t.y).
İbnü’l-Arabî, Ebû Bekir Muhammed b. Abdullah Ebû Bekir, Ârızatü’l-ahvezî bi şerhi Sahihi’t-Tirmizî, I-XIII, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut (t.y).
İbnü’l-Esîr el-Cezerî, Ebu’l-Hayr Şemsüddin Muhammed b. Muhammed, en-Neşr fi’l-kıraâti’l-aşr, I-II, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut (t.y).
İbnü’l-Esîr el-Cezerî, Ebu’l-Hayr Şemsüddin Muhammed b. Muhammed, Ebu’s-Saâdât el-Mübârek b. Muhammed, en-Nihâye fî garîbi’l-hadîs, I-IV, el-Mektebetül’l-İlmiyye, Beyrut 1399.
İrfan b. Selim, Abdulkadir el-Aşşâ ed-Dımeşkî, Ravzatü’l-müttekîn şerhu Riyazi’s-salihin, I-IV, Dâru’l-Fikr, Beyrut 1422.
Kandehlevî, M. Zekeriya, Fezâil-i A’mal, (ter. Yusuf Karaca), Altınoluk Yayınları, İstanbul 1997. Kandemir, Mehmet Yaşar; Çakan İsmail Lütfi, Küçük, - -Raşit, Peygamberimizden Hayat Ölçüleri, I-VIII, Erkam Yayınları, İstanbul 1997.
el-Kârî, Ali, Muhammed b. Sultan, Mirkâtü’l-mefâtîh şerhu Mişkâti’l-Mesâbîh, I-XI, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1422.
Kastallâni, Ebu’l-Abbas Şehabeddin Ahmed b. Muhammed, İrşâdu’s-sârî li şerhi Sahîhi’l-Buhârî, I-X, Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, Beyrut (t.y).
Müslim, Ebu’l-Hüseyin b. Haccâc el-Kuşeyrî, el-Câmiu’s-sahih, Mektebetü’r-Rüşd, Riyad 1422.
Münâvî, Muhammed Abdurrauf, Feyzu’l-kadîr şerhu’l-Câmii’s-sağîr min hadîsi’l-beşîri’n-nezîr, I-VI, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1427.
Nevevî, Ebu’z-Zekeriya Yahya b. Şeref, Riyâzü’s-sâlihîn, Müessesetü’r-Risâle, Beyrut 1419.
Sehâranfûrî, Halil Ahmed Mecid, Bezlü’l-mechûd fî halli Ebî Dâvûd, I-XX, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut (t.y).
Sehâvî, Şemsüddin Muhammed b. Abdurrahman, Fethu’l-muğîs şerhu Elfiyeti’l-hadîs, I-III, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1403.
Subhi es-Sâlih, Mebâhis fî ulûmi’l-Kur’ân, Dersaadet, İstanbul (t.y).
Taberânî, Ebu’l-Kâsım Süleyman b. Ahmed b. Eyyûb, el-Mu’cemu’l-kebîr, I-XX, Mektebetü’l-Ulûm ve’l-Hikem, Musul 1404.
Taberânî, Ebu’l-Kâsım Süleyman b. Ahmed b. Eyyûb, el-Mu’cemu’l-evsât, I-X, Dâru’l-Harameyn, Kahire 1415.
Tirmizî, Ebû İsa Muhammed b. İsa, es-Sünen, I-VI, Dâru’l-Hadis, Kahire 1419.
Yeniel, Necat; Kayapınar, Hüseyin, Süneni Ebû Dâvûd Terceme ve Şerhi, I-XVI, Şamil Yayınları, İstanbul 1987.
Zehebî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed b. Gaymaz, Mizânü’l-i’tidâl, Dâru’l-Mârife, Beyrut 1382.
Zehebî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed b. Gaymaz, Târîhu’l-islâm, I-LIX, Dârü’l-Kitâbi’l-Arabi, Beyrut 1417.
Zerkeşî, Ebû Abdullah Muhammed b. Abdullah, el-Burhân fî ulûmî’l-Kur’ân, I-IV, Dâru’l-Mârife, Beyrut 1391.