Selçuklulara Başkaldıran İlk Halife: Müsterşid Billah (512- 529/1118-1135)

Abbâsî hilafeti bir asır süren Şiî Büveyhî hâkimiyetinden Selçuklu sultanı Tuğrul Bey’in 477/1055 yılındaki Bağdat seferiyle kurtulmuştur. Bu dönemde Abbâsî halifeleri siyasi ve idari yetkileri ellerinden alınmış, sadece dini bir lider haline dönüşmüşlerdir. 512-529/1118-1136 tarihleri arasında halifelik yapan Müsterşid Billah, Abbâsîlerin yaklaşık iki asırdır unuttukları dünyevi-siyasi hâkimiyetlerini canlandırmak üzere girişimde bulunan ilk halifedir. Irak Selçuklu Devleti’nin kurulmasıyla ortaya çıkan siyasi zeminden istifade eden Halife Müsterşid, Selçukluların siyasi hâkimiyetinden kurtulmak için harekete geçmiştir. Selçuklu melikleri arasındaki bitmez tükenmez taht mücadelelerini kışkırtan Müsterşid, bu yolla Irak Selçuklu Devleti’ni zayıflatmayı amaçlamıştır. On sekiz yıllık bir mücadelenin sonunda Irak’ın büyük bölümünü ele geçiren Müsterşid, siyasi otoritesini Selçuklu sultan ve meliklerine kabul ettirmeyi başarmıştır.

Al-Mustarshid Billah (512-529 Hijri/1118-1135 A.D): The First Abbâsîd Caliph Who Revolted against Seljukians

The Abbâsîd Caliphate was saved from the domination of the Shiah Buwayhids Dynasty which lasted a century, with the Baghdad expedition by the Seljukian sultan Tughril Beg in 477/1055. In this period, the Abbâsîd Caliphs were dispossessed of their political and administrative authority and were considered religious leaders only. Al-Mustarshid Billah who remained a Caliph between 512-529 (1118-1136), was the first Abbâsîd Caliph boosting the Abbâsîd secular-political domination that had been forgotten in the last two centuries. The Caliph Mustarshid who took advantage of the political basis that was resulted after the foundation of the Iraqi Seljukian Empire, took action to get saved from the political domination of the Seljukians. Mustarshid’s main strategy was to raise a tension related to the endless throne struggles between the Seljukian Maliks in order to weaken the Iraqi Seljukian Empire. After eighteen years of fighting, he captured most of Iraq and succeded to make the Seljukian Sultans and Maliks accept his authority.

PDF

___

Abdünnaim, M. H. (1982). İran ve Irak fi’l-Asri’s-Selcûkî. Beyrut: Dârü’lKütübi’l-Lübnânî.
Adalıoğlu, H. H. (1996). “Büyük Selçuklu Sultanları İle Abbâsî Halifeliği Münasebetleri”. Basılmamış Doktora Tezi. İstanbul Ünv. Sosyal Bilimler Ens.
Ahmed b. Mahmud (1977). Selçuk-Nâme. (Haz. Erdoğan Merçil). İstanbul: Kervan Yayıncılık.
Aydın, Y. (2018). “Horasan ve Irak Selçuklu Devletleri-Abbâsî Hilafeti İlişkileri (429-590/1038-1194). Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Erzincan Ünv. Sosyal Bilimler Ens.
Azîmî (2006). Azîmî Tarihi. (Trc. Ali Sevim). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Bündari (1943). Irak ve Horasan Selçukluları Tarihi. (Çev. Kıvameddin Burslan). Ankara: TTK Yayınları.
Ebü’l-Fidâ. İsmail b. Ali (1907). El-Muhtasar fi Tarihi’l-Beşer. Kahire: elMatbaatu’l-Hüseyniyyeti’l-Mısriyye.
Emin, H. (1965). Târîhu’l-Irâk fi’l-Asri’s-Selcûkî. Bağdat: Matbaatu’l-İrşâd,
Fevzî, F. Ö. (1998). el-Hilâfetü’l-Abbâsiyye: es-Sukût ve’l-İnhiyâr. Amman: elMektebetü’l-Vataniyye.
Hüseynî, Ali b. Nasır b. Ali (1943). Ahbârü'd- Devleti's-Selcûkiyye. (Çev: Necati Lugal). Ankara: TTK Yayınları.
İbn Haldûn, Abdurrahman b. Muhammed (1971). Kitabu’l-İber. Beyrut: Müessesetü’l-A’lamî.
İbn Tağriberdî, Cemalüddin Ebü’l-Mehasin (1992). en-Nucûmüz’z-Zâhira fi Mülûki’l-Mısr ve’l-Kâhira. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
İbnü’l-Cevzî, Abdurrahman b. Ali (1995). el-Muntazam fi Tarihi’l-Mülûk ve’lÜmem. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye.
İbnü’l-Esîr, Ebü’l-Hasen Ali b. Muhammed (1963). Tarihu’l-Bâhir fi’dDevleti’l-Atabekiyye. Kahire: Dâru’l-Kütübi’l-Hadîse.
İbnü’l-Esîr, Ebü’l-Hasen Ali b. Muhammed (1987). el-Kâmil fi’t-Târih. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye.
Karakuş, N. (2018). “Hille’de Bir Bedevî Emîri: Dübeys b. Sadaka” Marife: Dini Araştırmalar Dergisi. cilt: XVIII, sayı: 2, s. 369-386.
Kayhan, H. (2001). Irak Selçukluları. Konya: Çizgi Kitabevi
Köymen, M. A. (2011). Büyük Selçuklu İmparatorluğu Tarihi II. Ankara:TTK.
Muhammed Ş. E. (2013). Âhıru Eyyami’l-Abbâsiyyîn. Ehvâz: Müessesetü İkra’.
Nüveyrî, Şehabettin Ahmed (2003). Nihayetü’l-Ereb. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’lİlmiyye.
Özdemir, M. N. (2008). “Abbâsî Halifeleri ile Büyük Selçuklu Sultanları Arasındaki Münasebetler”. Türkiyat Araştırmaları Dergis. Sayı 24,sayfa 315- 367.
Özgüdenli. O. G. (2004). “Selçuklu-Hilafet Münasebetlerinde Bir Dönüm Noktası: Halife el-Müsterşid’in Katli Meselesi”. İstanbul Ünv. Edebiyat Fak. Der. Sayı. 39. sayfa 1-35.
Özgüdenli. O. G. (2006). “Müsterşid-Billâh”. DİA, cilt. 32, sayfa 15-146. Ankara: TDV Yayınları.
Ravendî, Muhammed b. Ali (1999). Râhat-üs-Sudûr ve Âyet-üs-Sürur. Ankara: TTK Yayınları.
Sıbt İbnü'l-Cevzî, Yusuf b. Kızoğlu (1968). Mir'âtü'z-Zamân fî Târîhi'lA'yân’da Büyük Selçuklular.(Yay. Ali Sevim). Ankara: TTK Yayınları.
Suyûtî, Abdurrahman b. Ebi Bekr (2013), Târîhu’1- Hulefâ, Katar: İdâre Şuûni’l-İslâmiyye.
Zehebî, Muhammed b. Ahmed (2003), Târîhu’l-İslâm ve Vefeyâtü’l-Meşâhîr ve’l-A’lâm. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî.