Bir Osmanlı Paşasının Kaleminden Hz. Peygamber (sav) ve Râşid Halifeler Dönemi: Abdüllatif Subhi Paşa ve Hakâiku’lKelâm fî Târîhi’l-İslâm adlı Eseri

Müslümanlar ilk dönemlerden beri hem öğrenmek hem de karşılaştıkları sorunları çözmede ilham almak amacıyla Hz. Peygamber (sav) ve Râşid Halifeler’in tarihini merak etmiş ve bu alanda pek çok eser telif etmişlerdir. Bu çalışmalar İslâm tarih yazıcılığının doğuşunda ve gelişmesinde önemli rol oynamıştır. XIX. Yüzyılda Osmanlı münevverleri İmparatorluğun içinde bulunduğu zor şartların üstesinden gelebilmek için çeşitli alanlarda eserler kaleme almışlardır. Abdüllatif Subhi Paşa da Hakâiku’l-Kelâm fî Târihi’l-İslâm adını verdiği eseri ile Hz. Peygamber (sav) ve Râşid Halifeler dönemine ait olayları farklı bakış açılarıyla ele almıştır. Subhi Paşa’nın eseri, Osmanlı siyer literatürüne katkı sağlamanın ötesinde aynı zamanda sıkıntılı günler geçiren müslümanlara nasıl bir tavır takınması gerektiği üzerinde durması yönünde tavsiyelerde bulunması hasebiyle de orijinal bir eserdir. Eser, son dönem Osmanlı ve İslâm tarih yazıcılığını anlama ve ilk dönem İslâm tarihine bakışı ortaya koyması açılarından önem taşımaktadır.

The Historical Periods of the Prophet Muhammad (pbuh) and the Four Rightly-Guided Caliphs from the Pen of an Ottoman Pasha: Abdullatif Subhi Pasha and His Work, Haqāiq alKalām fī Tārīh al-Islām

Since the early periods, Muslims have always had an interest in the history of the Prophet (pbuh) and the Four Rightly-Guided Caliphs, not only for the purpose of learning about their lives, but also to get inspiration from them in finding solutions to their contemporary problems. Evidently, this interest led Muslim historians to compose numerous books each of which played a significant role in the emergence and development of Islamic historiography. During the XIXth century, Ottoman intellectuals also authored many books in various fields in an attempt to overcome the difficult conditions of the Empire. In his work entitled Haqāiq al-Kalām fī Tārīh al-Islām, Abdullatif Subhi Pasha covers the periods of both the Prophet (saw) and the Four Rightly-Guided Caliphs and investigates the historical events of these two periods from different perspectives. Subhi Pasha’s work is in many respects an original literary piece, as it fills the lacuna in this field and also affords invaluable advices to Muslims as to how they should behave and conduct themselves while going through hardships and facing challenges. The book, therefore, sets an important example for understanding the late Ottoman and Islamic historiography and reading the early history of Islam from the viewpoint of an Ottoman historian.

___

  • Adıbelli, Ramazan. (2016). Türkiye’de Dinler Tarihi’nin Kurumsallaşması Sürecinde Prof. Dr. Abdurrahman Küçük. Ahmet Hikmet Eroğlu (Ed.), Dinler Tarihi Tarihsel Bir Disiplin midir? (s. 155-178) içinde. Ankara: Berivan Yayınevi.
  • Akyıldız, Ali. (2009) “Subhi Paşa, Abdüllatif”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Cilt 37. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
  • Ayverdi, İlhan. (2006). Asırlar Boyu Târi Seyri İçinde Misalli Büyük Türkçe Sözlük. 3 Cilt. İstanbul: Kubbealtı Neşriyatı.
  • Başkanlık Osmanlı Arşivi (BOA). Dahiliye Nezareti Sicill-i Ahvâl Komisyonu Defterleri, (DH. SAİD.d.), 1/126.
  • Başkanlık Osmanlı Arşivi (BOA). İrade Dahiliye (İ. DH). 256/16459.
  • Başkanlık Osmanlı Arşivi (BOA). İrade Dahiliye (İ. DH). 472/31671.
  • Başkanlık Osmanlı Arşivi (BOA). İrade Dahiliye (İ. DH). 485/32706.
  • Başkanlık Osmanlı Arşivi (BOA). İrade Dahiliye (İ. DH). 873/5.
  • Cağış, Özgür. (2014). XIX. Yüzyıl Osmanlı Tarihçiliğinde Ahmet Cevdet Paşa (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Isparta.
  • Demir, Habip. (2006). Celal Nuri (İleri) ve İslam Tarihçiliği (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
  • Demircan, Adnan. (2016). Siyer, İstanbul: Beyan Yayınları.
  • Ebüzziya, Mehmed Tevfik. (ö. 1331/1913). (1973). Yeni Osmanlılar Tarihi, haz. Ziyad Ebüzziya. İstanbul: Kervan Yayınları.
  • Erdoğan, Ali. (2002). Mahmud Esʻad Seydişehri: Hayatı, Eserleri ve İslam Tarihçiliğindeki Yeri (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
  • er-Râzî, Ebu Abdullah Fahreddin Muhammed b. Ömer Fahreddin (ö. 606/1209). (t.y.). es-Sırru’l-Mektûm fî Muḫâṭabeti’ş-Şems ve’l-Kamer ve’nNücûm. Süleymaniye Kütüphanesi, Carullah, numara 001480.
  • Evkâf Nâzırı Merhum Subhi Paşa’nın Terekesinde Zuhûr Eden Kitablarının Defteridir. (1302/1886). İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı.
  • Fayda, Mustafa. (2011). “Tarih”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Cilt 40. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
  • Fidan, Mehmet Akif. (2008). Eyüp Sabri Paşa ve Tarihçiliği (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
  • Günersu, Melek. (2014). Abdüllatif Subhi Paşa Konağı’nda Aşk ve Tarih / Nevbahar. İstanbul: Chiviyazıları Yayınevi.
  • İbn Haldun, Ebu Zeyd Veliyyüddin Abdurrahman b. Muhammed (ö. 808/1406). (1276/1860). Miftâḥü’l-İber, Çev. Subhi Bey. İstanbul: Takvimhâne-i Âmire.
  • İbn Hişâm, Ebû Muhammed Cemaleddin Abdülmelik (ö. 213/828). (1955). es-Sîretü’n-nebevî. 4 Cilt. Kahire: Mustafa el-Bâbî el-Halebî.
  • İbnü’l-Kelbî, Ebü’l-Münzir İbnü’s-Saib Hişâm b. Muhammed b. Saib (ö. 204/819). (2003). Kitâbü’l-esnâm. Thk. Ahmed Muhammed Ubeyd. Abu Dabi: el-Mecmaü’s-Sekafî.
  • İbnülemin, Mahmud Kemâl İnal ve Hüsameddin, Hüseyin. (1335/1917). Evkâf-ı Hümâyûn Nezâretinin Târîḥçe-i Teşkîlâtı ve Nüzzârın Terâcim-i Ahvâli. İstanbul: Dârülhilâfetilaliyye.
  • Karaçavuş, Ahmet. (2006). Tanzimat Dönemi Osmanlı Bilim Cemiyetleri (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
  • Kocamemi, Fazıl Bülent. (t.y.). Baba, Oğul, Torun Devletin Zirvesinde Üç İsim: Abdurrahman Sami Paşa, Abdüllatif Suphi Paşa ve Hamdullah Suphi Tanrıöver. İstanbul: Ekinoks Yayıncılık.
  • Küçükler, Osman Zahit. (2016). Osmanlı Devletinde Eğitimde Modernleşme ve Encümen-i Daniş (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Ankara.
  • Kütükoğlu, Bekir. (2012). “Vakʻanüvis”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Cilt 42. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
  • Okumuş, Ejder. (2006). “İbn Haldûn’un Osmanlı Düşüncesine Etkisi”. İslâm Araştırmaları Dergisi, Sayı. 15, s. 141-142.
  • Önder, Murat. (2006). Giritli Sırrı Paşa, Araü’l-Milel Adlı Eseri ve Mezhepler Tarihindeki Yeri. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Konya.
  • Öz, Şaban. (2008). İlk Siyer Kaynakları ve Müellifleri. İstanbul: İslam Tarih, Sanat ve Kültürünü Araştırma Vakfı [İSAR].
  • Özel, Murat. (2011). Doğu Batı Sentezinde Bir Paşa-Şeyh-Maarif Ailesi Morevîler. İstanbul: Kaknüs Yayınları.
  • Subhi Paşa. (1278/1861). Tekmiletü’l-İber. İstanbul: Takvimhâne-i Âmire,.
  • Subhi Paşa. (1279/1862). Uyûnu’l-Ahbâr fî’n-Nukûd ve’l-Âsâr. İstanbul: Tasvir-i Efkâr Matbaası.
  • Subhi Paşa. (1297/1880). Hakâiku’l-Kelâm fî Târîhi’l-İslâm. İstanbul: Matbaai Âmire.
  • Subhi Paşa. (1298/1881). Hakâiku’l-Kelâm fî Târîhi’l-İslâm. Çev. İskender Efendi İstanbul: Matbaa-i Mahmud Bey.
  • Subhi Paşa. Umûr-ı Devlet Hakkında Lâyiha, İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi, Numara 83923.
  • Süreyya, Mehmed. (1996). Sicill-i Osmanî. İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları,
  • Şahiner, Atila. (2007). Ahmet Vefik Paşa’nın Tarih Anlayışı (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
  • Şimşek, Mahmut Sami. (2011). İstanbul’un 100 Köşkü ve Konağı. İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür A.Ş.
  • Tanman, Mehmet Baha. (1994). “Suphi Paşa Konağı”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi. Cilt 7. İstanbul: Tarih Vakfı.
  • Tekin, Oğuz. (2004). “Meskûkât”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Cilt 29. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
  • Tolak, Kübra. (2015). Abdüllatif Subhi Paşa’nın Hayatı ve Faaliyetleri (1818- 1886) (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
  • Uçman, Abdullah. (1995). “Encümen-i Dâniş”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Cilt 11. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.