Hokand Hanlığı Vakıflar Hukukuna Genel Bir Bakış

Vakıflar, içgüdüsel bir davranış sonucunda meydana gelen belki de insanlık tarihinin en eski hayır kurumlarıdır. Diğer İslam beldelerinde olduğu gibi Orta Asya ülkelerindeki vakıflar bunun tarihî bir kanıtıdır. Hokand Hanlığı’na ait vakıf belgeleri hakkında Türkçe herhangi bir çalışmanın olmayışı, mecburî olarak bizim bu boşluğu doldurmamıza, daha doğrusu bu makaleyi telif etmemize sebep olmuştur. Bu makalede Hokand Hanlığı’na ait vakıf belgeleri, belgelerin karakteristik özellikleri, vakfedilen eşyaların türleri, vakıf gelirlerinin kullanıldığı merciler, hayır hasenat gibi vakıf işlerine bizzat hanların öncülük etmeleri, vakıf kurumlarının idarî yapı içerisindeki önemi ile vakıf memurları gibi konular araştırılmıştır. Makalenin sonunda çok eski bir mâziye sahip olan Hokand Hanlığı’ndaki vakıf kurumlarının Çarlık Rusya tarafından önce vergilendirme, sonrasında bazı gerekçelerle vakıfları kamulaştırma, son olarak da hanlıktaki tüm vakıfları ilga ederek kendisinin ekonomik bütçe kaynağına dönüştürmesi gibi konular detaylıca araştırılmış, bu konudaki boşluğu doldurabilecek önemli bulgu ve sonuçlar elde edilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

İslam Hukuku, Vakıflar Hukuku, Hokand Hanlığı, Vakıf Belgeleri, Vakıf Eşyaları, Vakıf Geliri, Çarlık Rusya, Sosyalizm

Generaly Owiev to Law of Waqf in The Khanate of Khokand

The all waqfs they are oldest charity institution in the history. And all these waqfs has been done by people as instinct. The waqfs that located in Central Asia it is historical evidence for this. There is not any scientific research on the foundation documents in the Khanate of Khokand. There is a big blank in acedemic society in fact. All these factors obliged us to write this humble article. Shortly, in this article, we analized some subjects like foundation documents in the Khanate of Khokand, and their characteristic features, types of objects that gived to waqf, profits of waqf and their spend, khans that established the charity waqf instiutions, signicance of waqf foundation in the Khanate of Khokand. Finally, we have talk on the Tsarist Russia’s tactics that used in the abrogating steps in waqf issues like taxing of waqf instituion at the first, secondly expropriation all these waqf objects, and finally abrogation works on this subject. All these themes have been discussed by researcher and achieved to so important findings and results.

Keywords:

Islamic Law, Law of Waqf, Khanate of Khokand, Documents of Waqf, Objects of Waqf, Profits of Waqf, Tsarist Russia, Socialism,

PDF

___

Abduhaimov, E. F., (2010). "Medrese v Turkestanskom Krae (v kontse XIX veka)”. Yujno Kazahstanskiy Universitet im M. Auezova, 94/1-4.
Abrarov, Magruf (1961). Şariat va Uning Satsial Mohiyati. Toşkent.
Aka, İsmail (1991). Timur ve Devleti. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
Aka, İsmail (2019). Timurlular Orta Asya’nın Parlak Devri. İstanbul: Kronik Yayınları.
Alan, Hayrunnisa (2016). Bozkırdan Cennet Bahçesine Timurlular. İstanbul: Ötüken Yayınları.
Alimov, İ (2009). Uzbekistonda Vakf Mulklarining Tugatilişi (1917-1929-yillar). Toşkent: Fan.
Alihocaev, M. O (2013). Kukon Honligida Talim Tizimi va Unda Vakf Mulklarining Tutgan Urni, Toşkent: Fan va Texnologiya Noşriyoti.
Aminov, H. – Sultonov, U (2016). Kolonial Turkistonda Kozilar Daftari: Toşkent 1887. Toşkent: OOO “Munis Design Group” Bosmahonasi.
Bababekov, H. N (2006). İstoriya Kokanda, Taşkent: Fan Yayınevi.
Babadjanov, B. M (2010). Kokandskoe Hanstvo; Vlast, Politik, Relegiya. Tokyo- Taşkent: Nihu Program İslamic Area Studies Center At The University Of Tokyo (TİAS) ve İnstitut Vostokovedeniya Akademii Nauk Respubliki Uzbekistan.
Bekkin, R. İ (2008). İnstitut Vakfa v Sotsialno-Ekonomiçeskoy i Politiçeskoy Jizni Musulmanskih Stran, Vestnik SPbGU, 5/3, 105-114.
Bennigsen, A (1981). Stepte Ezan Sesleri. Çev; N. Uzel, İstanbul: Kent Basımevi. Beysembiev, T. K (1987). Tarihi Şahrûhi Kak İstoriçeskiy İstoçnik. Alma-Ata: İzdatelstvo “NAUKA” Kazahskoy SSR.
Boltaboev, Sobirjon (2005). Turkistondagi Vakf Mulklari Tarihi, Namangan: “Namangan” Noşriyoti.
Bregel, Yuri (2003). An Historical Atlas Of Central Asia. Leiden-Boston: Brill.
Bulduk, Üçler (2006), Hokand Hanlığı ve İbret’in Fergâna Tarihi. Ankara: Berikan Yayınevi.
Curabaev, Camşitbek (2016). K Voprosu o Formah Zemelnoy Sobstvennosti v Buharskom Hanstve vo Vtoroy Polovine XVIII v.. İstoriografiya, İstoçnikovedenie i Metodı İstoriçeskogo İssledovaniya, 1/66, 45-52.
Edhemov, A (1929). Din Ham Şuralar Hukumati. Semerkant-Taşkent-1929.
Erşahin, Seyfettin (2001). Sovyetlerin Vakıf Politikası ve Türkistanda Vakıf Kamulaştırılması. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 41/1, 2001, 131-143.
Fayzullaev, R. – Abdulahatov, N (2013). Muhammad Yusuf Hazin Mergînânî. Taşkent: Sharq Basımevi.
Haliyarov, A (2014). Hiva Honligida Pul Vakfining Hukukiy va İktisodiy Asoslariga Doir. O’zbekiston Tarixi, 4/2014, 12-23.
Hanıkov, N (1843). Opisanie Buharskogo Hanstva. Sain-Petersburg.
Hayit, Baymırza, (1975). Türkistan Rusya ile Çin Arasında. İstanbul: Otağ Yayınevi.
İbrat, İshokhon Tura (2005). Tarihi Fargona, Toşkent: “Manaviyot”.
Anonim (1975). İz İstorii Uzbekistana 19-20. vv. Sbornik Nauçnıh Trudov, Toşkent.
Kariev, Aiitmamat (2019). Hokand Hanlığı ve Safranbolu Şeriyye Sicillerinin Muhtevası Açısından Mukayese Edilişi. Uluslararası Geçmişten Günümüze Karabük ve Çevresinde Dinî, İlmî ve Kültürel Hayat Sempozyumu Bildiri Kitabı. Karabük: Karabük Üniversitesi Yayınları, 2019/36-53.
Kariev, Aiitmamat (2018). Hokand Hanlığı’nın Eğitim Geleneği ve Medreseler. Diyanet İlmî Dergi, 54/3, 149-166.
Konkin, D. V (2016). İstoçniki po Vakufnomu Zemlevladeniyu v Krımu iz Gosudarstvennogo Arhiva Respubliki Krım: V Poiskah “Golosa Musulmanina”. Uçennıe Zapiski Krimskogo Federalnogo Universiteta imeni V.İ.Vernadskogo, Seriya “Filollogiçeskie Nauki”, 2/68, 234-241.
Magzunî, Ziyabidin Maksım (2007). Fergâna Handarının Tarıhı. Çev; M. Dosbolov – O. Sooronov, Bişkek: Turar Basımevi.
Muravev, Nikolay (1822). Puteşestvie v Turkmeniyu i Hivu v 1819 i 1820 Godah. Moskva: Tipografiya Agusta Semen.
Muslim b. el-Haccac Ebu’l-Hüseyn el-Kureşî (1981). Sahih. İstanbul: Cağrı Yayınları.
Muşrif, Mirza Alim (1995). Ensabü’s-Selâtîn va Tavarihü’l-Havâkîn. Toşkent: Gafur Gulom Nomidagi Adabiyot va Sanat Noşriyoti.
Nabiev, R. N (2010). Vakfnoe Hozaystvo Kokandskogo Hanstva. Yay. Haz; Bababekov, Haydarbek, Taşkent: Akademiya Nauk Respubliki Uzbekistan İnstitut Vostokovedeniya im. Abu Rayhana Berunî-İnstitut İstorii Narodov Sredney Azii im. Mahpirat. Nalivkin, V (1886). Kratkaya İstoriya Kokandskogo Hanstva. Kazan: Tipografiya İmparatorskago Universiteta.
Topildiev, Nasircon (2009). Rossşya İmperiyasi Tacavuzi Arafasi va Bosib Olinişi Davrida Kukon Honligining İctimoiy-İktisodiy va Siyosî Ahvoli. Doktorlik Dissertatsiyaning Avtoreferati, Toşkent.
Öztürk, Nazif (2019). Vakıflar Hangi Statüde Bir İdârî Yapı İle Yönetilmelidir?. Vakıflar Dergisi: Özel Sayı, Ocak/11-74.
Park, Alexander (1957). Bolshevisim in Turkistan 1917-1927. New York: Columbia University Press.
Polojenie o Poryadke Zavedıvaniya Mogametanskimi Ustanovleniyami i Duhovnımı Vakufami v Krımu, Simferopol: Tavriçeskaya Gubernskaya Tipografiya, 1893, 3.
Saray, Mehmet (1994). Rus İşgali Devrinde Osmanlı İle Türkistan Hanlıkları Arasındaki Siyasî Münasebetler (1775-1875). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
Salman, Yavuz Selim (2019). Timurlarda Vakıf Geleneğine Genel Bir Bakış. Asya Araştırmaları Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, 2/2, 169-178.
Sultonov, Uktambek (2009). Kaffol Şôşî Mozorligi Vakfnomalari, Özbekiston Tarixi İlmî Dergisi, 1/36-40.
Sultonov, Uktambek (2009/2). Kukon Honi Sulton Sayyidhonning Toşkentdagi Vakfnomasi Hususida, Fargona Vodiysi Yangi Tadkikotlarda, Fargona Davlat Universiteti Noşriyoti.
Sultonov, Uktambek (2016). Toşkent Vakf Hucaligida Ananalar, İslohatlar va Muammolar (16.-20. Asr Boşlariga Oid Tarihiy Huccatlar Asosida). Toşkent: Doktorlik Dissertatsiyaning Avtoreferati.
Sırım, Veli (2018). Bir Finans Kaynağı Olarak Vakıflar: Osmanlı Örneği, Osmanlı Medeniyeti Araştırmaları Dergisi, 4/6, 22-36.
Usmonov, Bahriddin (2016), Amir Timur Davlati, Toşkent: Adabiyot Uçkunlari Noşriyoti.
Yakubov, K.K (2018). Kollektsiya Vakfnıh Gramot Kak İstoçnik Dlya İzuçeniya İstorii Vakfnoy Sobstvennosti v Hivinskoy Hanstve 16-20 vv. Vestnik Arhivista, 1/ 236-244.
Yarov, V. İ (1899). Sbornik Materialov po Musulmanstvu. Sain-Petersburg: Tipo-Litografiya M. Rozenoer.