Hokand Hanlığı Baş Veziri Alikulı Emirleşker'in Mührü Meselesi Üzerine

1863-1865 yıllarında Hokand Hanlığının sosyal ve siyasi hayatında derin izbırakan ordu komutanı, binbaşı görevlerinde de bulunan baş vezir AlikulıEmirleşker, kendi döneminin önemli tarihi şahsiyetlerinden biridir. Onunhayatı ve faaliyetleriyle ilgili bilgiler Hokand Hanlığının tarihini aydınlataneserlerde çeşitliliğiyle dikkat çekmektedir. Bu sebeple bilim adamlarınınyorumları da birbirinden farklıdır. Tarihi kaynaklardaki bilgilerin çeşitliolmasının birkaç sebebi vardır. Bunların başında tarihi kaynakların yazıldığıdönem ve Alikulı Emirleşker’e karşı muhalefet gelmektedir. HokandHanlığı, Rusya İmparatorluğu tarafından işgalinin devam ettiği dönemde yazılan tarihi eserlerde Alikulı Emirleşker’in şahsiyeti ve faaliyetine dairolumlu yaklaşımlar gözlemlenmektedir. Hokand Hanlığı yıkıldıktan sonratelif edilen eserlerde ise Alikulı Emirleşker’in faaliyetlerine yönelik eleştirelfikirlerin de ortaya çıktığı görülmektedir. Bu da, onun esasen HudayarHan’a karşı muhalif olması, genç hükümdar Sultan Seyyid Han’ın (1863- 1865) yönetimdeki yetkilerini kendi üzerine alması ile açıklanabilir.Alikulı Emirleşker’in ismi bazı kaynaklarda Molla Alimkul, diğer bazıkaynaklarda da Alimkulı olarak kaydedilir. 1864 yılında Osmanlı Devletiyleyapılan diplomatik yazışmaların üzerinde bulunan mühür onun doğruisminin Molla Alikulı olduğunu ortaya çıkarmakta ve hanlıkta üstlendiğisiyasi mevkiinin tespit edilmesine hizmet etmektedir. Bu çalışmamızdaMolla Alikulı Emirleşker’in hayatı, Hokand Hanlığında üstlendiği idarigörevleri, görevlerindeki terfileri ve ona ait olan mühürleri konusundabilgiler verilmiştir.

About The Question On The Seal Of The Head Vizier Of The Khoqand Khanate Alikuli Amirlashkar

Aliquli amirlashkar, who held the post of head vizier, commander andmingboshi (leader of thousands, military leader) in 1863-1865, is a peculiarhistorical personality, and left a bright mark in the history of the khanate ofKhoqand. Due to the diversity of information about his activities, found inthe sources on the history of the khanate of Khoqand, historians’ approachesto his personality differ from each other. There are several reasons for this,which associated with the period of writing historical works and theopposition sentiments of authors in relation to Aliquli amirlashkar. In thesources, written during the period of the conquest of the khanate ofKhoqand by the Russian Empire, there is a positive approach to thepersonality and activities of Aliquli Amirlashkar. In most works writtenafter the liquidation of the khanate of Khoqand activities of Aliquliamirlashkar described critically. This is mainly due to his transition toopposition with Khudoyor Khan (1865-1875) and the taking under owncontrol of the leading powers of the young ruler (khan) Sultan Sayid Khan(1863-1865). The article mainly covers biography details of the biography of MullaAliquli amirlashkar, as well as his rise to political positions in the khanate ofKhoqand and seals belonged to him. The real name of Aliquli amirlashkar insome sources written as Mulla Alimqul or Alimquli amirlashkar. However,the seal put on the diplomatic letter and sent to the Ottoman state in 1864gives us reason to say that his real name was Mulla Aliquli and serves toexplain his political status.

PDF

___

Arslonzoda R. (2018). Obraz Alimkula amirlashkara na stranisax «Turkestanskogo sbornika» // “Farg‘ona vodiysining XVIII-XXI asrlardagi tarixini tadqiq etishda yozma, bosma manbalar va ulardan foydalanish muammolari” mavzusidagi xalqaro ilmiy konferensiya materiallari. Andijon.
Babadjanov B. (2010). Kokandskoe xanstva: vlast, politika, religiya. - Tashkent; Tokio: Yangi nashr.
Vasilyev A. (2014). Znamya i Mech ot padishaxa. Politicheskie i kulturnie kontakti khanstv Sentralnoy Azii i Osmanskoy imperii (seredina XVI – nachalo XX vv.). Moskva.
Ziyoev H. (1998). Turkistonda Rossiya tajovuzi va hukmronligiga qarshi kurash (XIX – XX asr boshlari). – Toshkent: Sharq.
Ilhomov Z. (1999). Aliquli amirlashkar // O‘zbekiston tarixi. № 3. Toshkent.
Ilhomov Z. (2008). Amirlashkar tarixi. – Toshkent.
Mahmudov Sh. (2019). “Usmonli arhivi”dagi ikki maktub: Sayyid Yoqubxon to‘ra boshchiligidagi diplomatik missiya hususida // Meros. № 1. Tashkent.
Sangirova D. (1999). Muhammad Aziz Marg‘iloniy. Tarihi Aziziy / Nashrga tayyorlovchilar Sh. Vohidov, D. Sangirova – T.: Manaviyat.
Qayumova I. (2016). Mulla Aziz bin Mulla Muhammadrizo Marg‘iloniy. Tarihi Aziziy. Nashrga tayyorlovchi, kirish va ko‘rsatkichlarni tuzuvchi I. Qayumova. – Toshkent.
Yusupov Sh. (1999). Xufiya qatlamlar. – Toshkent: Ma'naviyat.
Yusupov Sh. (2003). Tarix va adab bo‘stoni. – Toshkent: Ma'naviyat.
Beisembiev (2003). Mulla Muhammad Yunus Djan Shigavul Dadkhah Tashkandi. The life of Alimqul / A native chronicle of nineteenth century Central Asisa. Edited and translated by Timur K. Beisembiev. – London, 2003.
Levi S. (2017). The Rise and Fall of Khoqand 1709-1876. Central Asia in the global age. - Published by the University of Pittsburgh Press.
Sing S.H. (1878). History of Khokand from the commencement of Russian course until the final subjugation of the country by that power. – Lahore.
ТССOA, HR.TO. 447/ 1
ТССOA, HR.TO.. 447/ 87.
ТССOA, HR.TO. 447/ 1
ТССOA, HR.TO.. 447/ 87.