Hokand Hanlığı Baş Veziri Alikulı Emirleşker'in Mührü Meselesi Üzerine

1863-1865 yıllarında Hokand Hanlığının sosyal ve siyasi hayatında derin iz bırakan ordu komutanı, binbaşı görevlerinde de bulunan baş vezir Alikulı Emirleşker, kendi döneminin önemli tarihi şahsiyetlerinden biridir. Onun hayatı ve faaliyetleriyle ilgili bilgiler Hokand Hanlığının tarihini aydınlatan eserlerde çeşitliliğiyle dikkat çekmektedir. Bu sebeple bilim adamlarının yorumları da birbirinden farklıdır. Tarihi kaynaklardaki bilgilerin çeşitli olmasının birkaç sebebi vardır. Bunların başında tarihi kaynakların yazıldığı dönem ve Alikulı Emirleşker’e karşı muhalefet gelmektedir. Hokand Hanlığı, Rusya İmparatorluğu tarafından işgalinin devam ettiği dönemde yazılan tarihi eserlerde Alikulı Emirleşker’in şahsiyeti ve faaliyetine dair olumlu yaklaşımlar gözlemlenmektedir. Hokand Hanlığı yıkıldıktan sonra telif edilen eserlerde ise Alikulı Emirleşker’in faaliyetlerine yönelik eleştirel fikirlerin de ortaya çıktığı görülmektedir. Bu da, onun esasen Hudayar Han’a karşı muhalif olması, genç hükümdar Sultan Seyyid Han’ın (1863-1865) yönetimdeki yetkilerini kendi üzerine alması ile açıklanabilir. Alikulı Emirleşker’in ismi bazı kaynaklarda Molla Alimkul, diğer bazı kaynaklarda da Alimkulı olarak kaydedilir. 1864 yılında Osmanlı Devletiyle yapılan diplomatik yazışmaların üzerinde bulunan mühür onun doğru isminin Molla Alikulı olduğunu ortaya çıkarmakta ve hanlıkta üstlendiği siyasi mevkiinin tespit edilmesine hizmet etmektedir. Bu çalışmamızda Molla Alikulı Emirleşker’in hayatı, Hokand Hanlığında üstlendiği idari görevleri, görevlerindeki terfileri ve ona ait olan mühürleri konusunda bilgiler verilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Hokand Hanlığı, Osmanlı Devleti, Molla Alikulı, diplomasi, mühür, yazışmalar

About The Question On The Seal Of The Head Vizier Of The Khoqand Khanate Alikuli Amirlashkar

Aliquli amirlashkar, who held the post of head vizier, commander and mingboshi (leader of thousands, military leader) in 1863-1865, is a peculiar historical personality, and left a bright mark in the history of the khanate of Khoqand. Due to the diversity of information about his activities, found in the sources on the history of the khanate of Khoqand, historians’ approaches to his personality differ from each other. There are several reasons for this, which associated with the period of writing historical works and the opposition sentiments of authors in relation to Aliquli amirlashkar. In the sources, written during the period of the conquest of the khanate of Khoqand by the Russian Empire, there is a positive approach to the personality and activities of Aliquli Amirlashkar. In most works written after the liquidation of the khanate of Khoqand activities of Aliquli amirlashkar described critically. This is mainly due to his transition to opposition with Khudoyor Khan (1865-1875) and the taking under own control of the leading powers of the young ruler (khan) Sultan Sayid Khan (1863-1865).The article mainly covers biography details of the biography of Mulla Aliquli amirlashkar, as well as his rise to political positions in the khanate of Khoqand and seals belonged to him. The real name of Aliquli amirlashkar in some sources written as Mulla Alimqul or Alimquli amirlashkar. However, the seal put on the diplomatic letter and sent to the Ottoman state in 1864 gives us reason to say that his real name was Mulla Aliquli and serves to explain his political status.

Keywords:

the Khoqand khanate, Ottoman Empire, Mulla Aliquli, diplomatic relations, seal, correspondence,

PDF

___

Arslonzoda R. (2018). Obraz Alimkula amirlashkara na stranisax «Turkestanskogo sbornika», “Farg‘ona vodiysining XVIII-XXI asrlardagi tarixini tadqiq etishda yozma, bosma manbalar va ulardan foydalanish muammolari” mavzusidagi xalqaro ilmiy konferensiya materiallari. Andijon.
Babadjanov B. (2010). Kokandskoe xanstva: vlast, politika, religiya. - Tashkent; Tokio: Yangi nashr.
Vasilyev A. (2014). Znamya i Mech ot padishaxa. Politicheskie i kulturnie kontakti khanstv Sentralnoy Azii i Osmanskoy imperii (seredina XVI – nachalo XX vv.). Moskva.
Ziyoev H. (1998). Turkistonda Rossiya tajovuzi va hukmronligiga qarshi kurash (XIX – XX asr boshlari). – Toshkent: Sharq.
Ilhomov Z. (1999). Aliquli amirlashkar // O‘zbekiston tarixi. № 3. Toshkent.
Ilhomov Z. (2008). Amirlashkar tarixi. – Toshkent.
Mahmudov Sh. (2019). “Usmonli arhivi”dagi ikki maktub: Sayyid Yoqubxon to‘ra boshchiligidagi diplomatik missiya hususida // Meros. № 1. Tashkent.
Sangirova D. (1999). Muhammad Aziz Marg‘iloniy. Tarihi Aziziy / Nashrga tayyorlovchilar Sh. Vohidov, D. Sangirova – T.: Manaviyat. Qayumova I. (2016). Mulla Aziz bin Mulla Muhammadrizo Marg‘iloniy. Tarihi Aziziy. Nashrga tayyorlovchi, kirish va ko‘rsatkichlarni tuzuvchi I. Qayumova. – Toshkent.
Yusupov Sh. (1999). Xufiya qatlamlar. – Toshkent: Ma'naviyat.
Yusupov Sh. (2003). Tarix va adab bo‘stoni. – Toshkent: Ma'naviyat.
Beisembiev (2003). Mulla Muhammad Yunus Djan Shigavul Dadkhah Tashkandi. The life of Alimqul / A native chronicle of nineteenth century Central Asisa. Edited and translated by Timur K. Beisembiev. – London, 2003.
Levi S. (2017). The Rise and Fall of Khoqand 1709-1876. Central Asia in the global age. - Published by the University of Pittsburgh Press.
Sing S.H. (1878). History of Khokand from the commencement of Russian course until the final subjugation of the country by that power. – Lahore.