Hokand Hanlığı Hanedanı ve Meşruiyet Temelleri

Türk Devlet Teşkilatında Meşruiyet meselesi mekân ve zaman içerisinde kendi telakkisine bağlı bir şekilde değişiklik göstermiştir. Meşruiyet anlayışında en önemli kurum devletin bizzat kendisini temsil eden hükümdar ve hanedan ailesiydi. Türkistan’da devletçilik geleneğine göre iktidar sahiplerinin Cengiz Han soyuna dayanması veya Emir Timur’a bağlanması son derece önem arzetmiştir. XVIII. yüzyılın ilk yarısında Cengiz Han varisleri olduklarını iddia eden aslında Cengiz Han kanını taşımayan Türk boyları Türkistan Hanlıklar tahtına el koymuşlardır. Hokand Hanlığı’ndaki muktadir sülale Ming’lerdi. Hükümdarlık konusunda hâkim olan anlayışa göre saltanat başındaki sülalenin Cengiz soyundan gelmek veya bu soya akraba olmak şartını zorlamıştır. Farklı durumlarda soyağacı yardımıyla veya teorik hikâyeler sayesinde saltanat haklarını meşru kılma yolları aranmıştır. Altın Beşik hikâyesi Hokand Hanları soyunu Zahireddin Muhammed Babur üzerinden Timur’a ve onun üzerinden Cengiz Han’a bağlayan bir rivayettir. Timur figürü Türkistan tarihinde özel bir öneme ve konuma sahiptir. Makalede bu hikâyenin gerçekleri veya gerçek olmayanları üzerinde durulacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Türkistan, Hokand Hanlığı, Meşruiyet, Altın Beşik hikâyesi, Ming Hanedanı

Hokand Khanate Dynasty and Underpinnings of Legitimacy

The issue of legitimacy in the Turkic State Organization has changed in space and time depending on its own concept. The most important institution in the understanding of legitimacy was the ruler and dynasty family representing the state. According to the tradition of statism in Turkestan, it is extremely important that the rulers are based on the lineage of Cengiz Han or are affiliated with Emir Timur. In the first half of the XVIII century, Turkic tribes, who claimed to be the heirs of Genghis Khan but who did not carry the blood of Genghis Khan, seized the throne of Turkestan Khanates. The Ming family was powerful in the Kokand Khanate. According to the dominant understanding of the rulership, the descendants at the top of the reign have to comply with the condition to come from Cengiz's lineage or to be related to this lineage. In different situations, ways to legitimize the rights of royalty were sought with the help of family tree or theoretical stories. The Golden Crib story is a narration that connects the descendants of Kokand Khan to Zahirdin Mohammed Babur and Timur via him. Timur's figure has special importance and position in the history of Turkestan. The paper will focus on the facts or unrealities of this story.

Keywords:

Turkestan, Kokand Khanate, Legitimacy, Golden Crib story, Ming Dynasty,

PDF

___

Abdal-Kadir bin Muhammed-Amin, (2005). Madcma’al-Ansab va-l-Aşdcar, Vvedeniye, Perevod s arabskogo-persedskogo i tyurskogo tekst, faksimile aftografa, kommentarii i ukazateli Ş. Vahidova, A. M. Muminova, B. Aminova, Dayk-Press, Almatı. Abdullah Temizkan ve Erhan Aktaş, (2010). “Türk Devlet Geleneğinde iktidarın Meşrulaştırmasında Rüyanın Kullanımı” II. Uluslar arası Türk Dünyası Kültür Kongresi, 19-25 Nisan 2010 Çeşme-lzmir.
Abdullah Temizkan, (2011). Türk Tarihinde Meşruiyetin Kaynağı ve Öteki Sorunu, Türk Yurdu, S.289, Eylül, s.259-263.
Abdurazzoq Samarkandi, (2008). Matlai Sa’dayn ve Macmai Bahrayn, Çev.: Asamiddin Orinbayev, Özbekistan Yayınevi, Taşkent.
Adizova, İkboloy, (2009). Özbek Mumtoz Adabiyoti Tarihi, (XVI-XIX. Asr I. Yarimi), Özb. FA. FAN Yayınları, Taşkent.
Adizova, İkboloy, (2008). Sözimni Okup Anlağaysen Özimni, Gafur Gulom Nomidagi Adabiyot va Sanat Neşriyatı, Taşkent.
Ahmedov Boriboy, (1992). Özbek Ulusu, Nur Yayınevi, Taşkent.
Ahmedov, Boriboy (1994). Tarihdan Saboklar, Taşkent, Okituvçi Yayınevi.
Aka İsmail, (2014). Timur ve Devleti, 3.baskı, Türk Tarih Kurumu, Ankara.
Alan, Hayrunnisa, (2007). Bozkırdan Cennet Bahçesine Timurlular (1360-1506), Ötüken Yayınevi, İstanbul.
Alan Hayrunnisa, (2017). Türk Tarihinde Hanedan Kuruluş Geleneği Ve Timurlu Hanedanındaki Tezahürü, Timurlu Tarihine Adanmış Bir Ömür 75. Doğum yılında Prof. Dr. İsmail Aka’ya Armağan, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü, Ankara.
Ali Yazdi Şarafiddin, (1994). Zafarnoma, Çev. Omonullo Boriyev, Kamalak Yay., Taşkent.
Alpargu, Mehmet, (2002). “Türkistan Hanlıkları”, Türkler, C.8, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara.
Amiriy, (1994). Deboça, Özb. FA Alişer Nevai adındaki Devlet Edebiyatı Müzesi El Yazmalar Fondu, No: 403.
Anks Fon Kyugelgen, Legimitatsiya Vlasti Mangitov v Proizvedeniyah İh İstorikov, s. 24.
Avaz Muhammad Attor Hukandiy, Tarih-i Cahonnamoyi, C. II, Özb. FA ŞE El Yazmalar Bölümü No: 9455.
Avaz Muhammad Attor Hukandiy, (1991). Tarihi Cihannamoyi, Farsçadan çev. Ş. Vohidov, Şark Yulduzi Dergisi, Sy. 8, s. 119-137, Taşkent.
Babacanov, (2010). Kokandskoe Hanstvo: Vlast, Politika, Religiya, Tokio-Taşkent.
Bartold, V.V. (1964). Soçineniya T. I, II, Rabotı Po Otdelnım Problemam İstorii Sredney Azii, İzdat. Nauka, Moskva.
Bartold, V.V. (1966) Soçineniya, T.VI, Teokratiçeskaya İdeya i Svetskaya Vlast v Musulmanskom Gosudarstve, Nauka, Moskva, s.303-319.
Beysembiyev, Timur (1987). Tarihi Şahruhi Kak İstoriçeskoy İstoçnik, Nauka Yayınları, Alma-Ata.
Beysembiyev, Timur, (1985). Legenda – o Proishocdenii Kokandskih Hanov Kak İstoçnik Po İdeologii v Sredney Azii (na Meterialah Kokandskoy İstografii), Kazahstan, Srednyaya Aziya i Sentralnaya Aziya v XVI-XVIII vv., Nauka, Almata.
Bobobekov, H. N. (2006). İstoriya Kukanda, Taşkent, İzdatelstvo Fan Akademiya nauk Respubliki Uzbekistan.
Bobobekov, H. N. (2016). Kukon Tarihi, Fan va Tehnalogiya Yayınevi, Taşkent.
Bobur, Zahiriddin Muhammad, (1989). Boburnoma, Yay. haz. P. Şamsiyev, Yulduzça, Taşkent.
Bregel Yuri, B.V. Lunin (Resenziya), (1965). Srednyaya Azii v Dorevolyutsionnom i Sovetskom Vostokovedenii. İzd.Nauka, Uzbekiskoy SSR, Taşkent. Bregel Yuri, (1995). Khokand Khanat, J. L. Esposito (ed. in chief) “The Oxford Encyclopedia of modern Islamic worlds”. New York, Oxford: Oxford Univ. press, , pp. 430-431.
Bulduk, Üçler, (2006). Hokand Hanlığı ve İbret’in Fergana Tarihi, Berikan Yayınları, Ankara.
Ergaşev, K.. (1992). Nadira Begim ve Altın Beşik Afsonası, Özbekiston Adabiyati ve Sanatı Gazetasi, 2 Eylül.
Erkinov Aftandil (2013). “Fabrication of Legitimation in The Khoqand Khanate Under The Reing of Umar-Khan (1225-1237/1810-1822): Palace Manuscript of “Bakhtiyar-Nama” Daqayiqi Samarqandi as a Source for The Legend of Altun Bishik”, Manuscripta Orientalia, Vol.19 No.2. December. s. 3-15.
Farğona Ölkaşunosligi. (1996). Farğona Ölkaşunoslar Muzeyining 100 yilligiga bağişlangan ilmiy işlar töplami. Farğona.
Gumilev, Lev Nikolayeviç (2002). Eski Türkler, Çev: D.Ahsen Batur, Selenge Yayınları, İstanbul.
Hâcib, Yusuf Has (1974). Kutadgu Bilig II, Çev: Reşid Rahmeti Arat, Türk Tarih Kurumu Yayınevi, Ankara.
Hakimhon Tora, Muhammad (2010). Muntahab at-Tavorih, (Hokand va Buhara Tarihi, Sayosat va Hotiralar), Çev. Ş. Vohidov, Yangi Asr Avlodi Yay. Taşkent.
Hocayev, Ablat, (2013). Fargona Tarihiga Oid Ma’lumotlar (Kadimiy va İlk Urta Asr Manbalaridan Tarjima va Ularga Şarhlar), Fargona Yayınları, Fargona.
Hudoyorhonzoda, (2012). Ancum ut-Tavorih, Çev. Vohidov Ş., Giriş, İzahlar ve Faksimile yayın müellifleri Ş. Vohidov, H. Bobobekov, Taşkent.
Hudayarhanzade, (2011). Andcum at-Tavarih (Zvezdı İstorii), Fars-Tacik dilinden Rusça’ya tercüme ve izahlar müellifi Ş. Vahidov, Ş. Elşibaev, Yangi Asr Avlodi Yay., Taşkent.
Hokandiy, Niyoz Muhammad (2014). İbratul Havokin, Çev., Şodmon Vohidov, Turon Zamin Ziyo Yayınevi, Taşkent.
Hurşut, Enver, (1984). Muntahab ut-Tavorih – Kak İstoçnik Po İstorii Sredney Azii İ Sopredelnıh Stran XVIII-XIX vv., Obşestvennıye nauki v Uzbekistane, No:7, s.36-42. İbrat, İshokhon, (1991). Farğona Tarihi. Yayına Haz. H. Bobobekov, M. Hasani, Kamalak Yayınevi, Taşkent.
Ibn Haldun, (1977). Mukaddime, C.I, Çev.: Turan Dursun, Onur Yayınları, Ankara.
Kadirova, Mahbuba, (1972). Amiriy, Devon, Özbek Tilidagi Şe'rlar, Özbekistan Fan Yayınevi, Taşkent.
Kafesoğlu, İbrahim, (2013). Türk Milli Kültürü, Ötüken Neşriyatı, İstanbul.
Kayumov Aziz, (2009). Asarlar, C.5, Mumtoz Söz Yayınları, Taşkent.
Kayumov Polat, (2011). Hokand Tarihi ve Uning Adabiyoti, Taşkent, Tamaddun Yayınevi. Koç, Dinçer, (2015). Rus Elçilik Raporlarına Göre Hokand Hanlığı (XIX. yüzyıl İlk Yarısı), İdeal Kültür&Yayıncılık, İstanbul.
Konukçu, Enver, (2013). “Hokand Hanlığı,” DİA Cilt. 18. İstanbul. Kyugelgen, Anks Fon, (2004). Legimitatsiya Sredneaziatskoy Dinastii Mangitov v Proizvedeniyah İh İstorikov (XVII-XIX), Dayk-press, Almatı. Marğiloniy, Muhammad Aziz, (1999). Tarihi Aziziy (Farğona Çor Mustamlakasi Davrida), Yayına Haz. Ş. Vohidov, D. Sangirova, Manaviyat Yay., Taşkent.
Mirzo Uluğbek, (1994). Tort Ulus Tarihi, Özbekçe Çev. B. Ahmedov, N. Norkulov ve M. Hasaniy, Çulpon Yayınevi, Taşkent.
Mirzo Olim Mahdum Hocı, (1915). Tarihi Turkiston, Özb. FA ŞE El Yazmalar Bölümü, No: 5751, Taşkent. Mirzo Olim Müşrif, (1901-1902). Ansob as-Salotin ve Tavorih al-Havokin, Özb. FA ŞE El Yazmalar Bölümü No: 1314, Taşkent.
Muhammad Solih Hoca Toşkandiy, Tarih-i Cadida-i Toşkand, Özb. FA ŞE El Yazmalar bölümü, No: 11071. Nabiyev, R.N, (1973). İz İstorii Kokandskogo Hanstva (Feodalnoye Hozyaystvo Hudayarhana), Uzbekiskoy SSR Fan Yayınları, Taşkent.
Nalivkin, V., (1886). Kratkaya İstoriya Kokandskago Hanstva, İmperatorskogo Universiteta Yay., Kazan. Nodira Komila, (2001). Devon, Abdulla Kodiri nomidagi Halk Merosi Naşriyoti, Taşkent.
Ögel, Bahaettin, (1981). Hun imparatorluğu Tarihi, C.l, Ankara.
Özbekiston Tarihi, (2011). Haz: R Murtazayeva ve başkalar, Akademiya, Taşkent.
Pismennıy Pamyatniki Vostoka, (1968). İstoriko-filologeçiskiye İssledovaniya, Yejigodnik, , Nauka, Moskova. Scott C. Levi, (2017). The Rise And Fall Of Khoqand 1709-1776, University of Pittsburgh Press, Pittsburg. Özbekiston Tarihi Fani Dasturi, (1996). Universitetlar va Pedagogika Oliy Ökuv Yurtları Tarih Fakultetlari Uçun, Taşkent.
Özbekiston Tarihi, Turkiston Çorizm Mustamlakaçişigi Davrida, (2011). Yayına Haz. Hamdam Sodikov, Narzulla Jörayev, 1.kitap, Şark Yayınevi, Taşkent.
Togan, Zeki V. (1981.) Bugünkü Türkili (Türkistan) ve Yakın Tarihi, C-I. Enderun Kitabevi, İstanbul.
Umarov Şohruhbek, (2016). Hudoyorhon Avlodlari Tarihi (Hotira – Mangu Qadriyat), Adabiyot Uçqunlari Yayınevi, Taşkent.
Umidiy, (2007). Muhammad Umar Kori, Maktupçay-i Han, Yayına Haz. O. Calilov, Taşkent. Umidiy, Muhammad Umar Kori, (2007). Maktupçay-i Han, Yayına Haz. O. Calilov, Taşkent.
Yusupov Şarif, (1999). Hufiya Katlamlar, Manaviyat Yayınevi, Toşkent.
Yusupov, (2013). Tarih ve Adabiyot Bostoni, Manaviyat Yayınevi, Taşkent.
Vohidov, Şodmon, (2010). Kukon Honlıgida Tarihnavislik (Genezisi, Funksiyaları, Namoyandaları, Asarlari) Akademnaşr Yayınları, Taşkent.
Vohidov, Şodmon, (2014). Kukon Honligi Tarihi (Honlık Tarihi Manbalarda), C.1, Taşkent.
Zahiriddin Muhammad Bobur Ensiklopediyasi, (2014). Şark-Naşriyot-Matbaa Aksiyadorlik Kompaniyasi Boş Tahririyati, Taşkent.