Türkiye’de Pozitivizm Tartışmalarının Kültürel Ürünlere Yansıması: “Tatarcık” ve “Sessiz Ev” Romanları Bağlamında Pozitivizmin Savunucularının Eleştirisi

Pozitivizm, gerçek bilginin yegâne dayanağının amprik bilimler olduğunu iddiaeden, ölçülebilir ve bu anlamda öngörülebilir şeylerden hareketle dünyayı açıklayanbir yaklaşımdır. Pozitivizmle Osmanlı-Türk aydınının tanışması, 19. yüzyılda Batı ileilişkilerin kurulması neticesinde gerçekleşmiştir. İlerlemenin itici gücünün bilim olduğuyargısına ulaşan aydın kesimin bir bölümü, onu elde etmenin tek yolunun pozitivizmolduğu düşüncesini savunmuştur.Pozitivizmin Osmanlı-Türk aydını üzerindeki etkilerinin ve bu bilimsel yaklaşımüzerinden bireyi, toplumu, siyaseti açıklama çabalarının kültürel bir anlatı türü olanromanlarda da ele alındığı görülmektedir. Buradan hareketle bu çalışmada, Halide EdipAdıvar’ın “Tatarcık” ve Orhan Pamuk’un “Sessiz Ev” romanlarında pozitivizmin hangiyönleriyle ele alındığı, toplumu ve bireyi açıklamada hangi varsayımlardan hareket ettiğimetin analizi yöntemiyle analiz edilmiştir. Böylece farklı dönemlerde kaleme alınan sözkonusu romanlardaki, çalışmanın konusu kapsamında yansıtılan düşünceler ve duygularkavranmaya çalışılmış ve bu düşüncelerin nasıl ifade edildiği araştırılmıştır

Reflections of Cultural Goods of Positivism Debate in Turkey: Criticism of Positivism Defenders in the Context of “Tatarcık” and “Silent House” Novels

Positivism is an approach which claims that the only foundation of the real knowledge is empirical sciences and explains the world with the things that can be measured and are predictable in this sense. The meeting of Ottoman-Turkish intellectuals with positivism, took place on the basis of the establishment of relations with the West in the 19th century. Some of the intellectuals, who came to the conclusion that the driving force of improvement was science, claimed that positivism was the only way to reach it. It is seen that the effects of positivism on Ottoman-Turkish intellectual and the efforts of explaining the individual, society, and politics through this approach was also studied in the novels which is a cultural type of narrative. From this point of view, in this study, from which perspectives positivism is studied, and on which assumptions the explanation of society and individual are based in Halide Edip Adıvr’s novel “Tatarcık” and Orhan Pamuk’s novel “Sessiz Ev” are analysed via text analysis method. Thus, the ideas and feelings reflected in the scope of the study in these novels which were written in two different periods are tired to be understood and how these ideas are expressed is studied.

PDF

___

Adıvar, Halide Edip (2009). Tatarcık, İstanbul: Can Yayınları.
Anderson, M.S, (1976). Europe in The Eighteenth Century, New York, Longman, 1976.
Akarsu, Bedia (1979). Çağdaş Felsefe Akımları, İstanbul: Milli Eğitim Yayınları.
Atiker, Erhan, (1998). Modernizm ve Kitle Toplumu, Ankara: Vadi Yayınları.
Ballıkaya, Cihan (2015). “Pozitivizm: Tarihsel Süreç İçerisindeki Gelişimi ve Sosyolojik Düşünceye Etkileri”, Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 33, 87- 106.
Canatan, Kadir, (1995). Bir Değişim Süreci Olarak Modernleşme, İstanbul: İnsan Yayınları, 1995.
Cevizci, Ahmet (1999), Felsefe Sözlüğü, İstanbul: Paradigma Yayınları.
Comte, Aguste (1964). “Pozitif Felsefe Dersleri”, Çev. Ümid Meriç, Sosyoloji Dergisi, 2 (19), 214-258.
Giddens, Anthony (2002). “Pozitivizm ve Eleştiriciler”, Çev. Levent Köker, Sosyolojik Çözümlemenin Tarihi, Ed. Tom Bottomore ve Robert Nisbet, Ankara: Ayraç Yayınevi. 243-290.
Giddens, Anthony (2012). Sosyoloji, Haz. Cemal Güzel, İstanbul: Kırmızı Yay. Hançerlioğlu, Orhan (Tarihsiz). Felsefe Tarihi Ansiklopedisi, Cilt 1, Remzi Kitabevi.
Hanioğlu, Şükrü (1985). “Bilim ve Osmanlı Düşüncesi”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, Cilt 2, İstanbul: İletişim Yayınları. 346 – 347.
Işın, Ekrem, (1985a). “Osmanlı Modernleşmesi ve Pozitivizm”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, Cilt 2, İstanbul: İletişim Yayınları. s.352- 362.
Işın, Ekrem, (1985b). “Osmanlı Materyalizmi”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, Cilt 2, İstanbul: İletişim Yayınları. 363 – 370.
Kabakcı, Enes, (2008). “Pozitivizmin Türkiye’ye Girişi ve Türk Sosyolojine Etkisi”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 6(11), 41-60.
Keat, Russel ve John Urry (2001). Bilim Olarak Sosyal Teori, Çev. Nilgün Çelebi, Ankara: İmge Yayınevi.
Korelci, Murtaza, (1985). “Pozitivizmin Türkiye Girişi”, Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2, 209-220.
Korlaelçi, Murtaza, (2009). “Pozitivist Düşüncenin İthali”, Ed. Tanıl Bora ve Murat Gültekingil, Cumhuriyet’e Devreden Düşünce Mirası: Tanzimat ve Meşrutiyet’in Birikimi, Modern Türkiyede Siyasi Düşünce cilt.1, İstanbul: İletişim Yayınları, 214-222.
Kutluer, İlhan, (2007). İslam Ansiklopedisi Cilt 34, İstanbul, Türk Diyanet Vakfı Yayınları. 335-339.
Nişancı, Şükrü, (2009). “İttihat Terakki Politikalarında Pozitivizmin Etkisi ve Eleştirel Bir Yaklaşım”, Bilgi, 19( 2). 19-47.
Özlem, Doğan, (2007). “Türkiye’de Pozitivizm ve Siyaset”, Ed. Tanıl Bora ve Murat Gültekingil, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce Modernleşme ve Batıcılık Cilt 3, İstanbul: İletişim Yayınları. 452-464.
Pamuk, Orhan, (2006). Sessiz Ev, İstanbul: İletişim Yayınları.
Şaylan, Gencay, (1999). Postmodernizm, Ankara: İmge Yayınları. Uğurlu. Seyit Battal ve Macit Balık, (2009) “Sessiz Ev’in Hayaleti: Güdük Bir Aydınlanma Projesi”, Turkish Studies International Periodical For the Languages: Literature and History of Turkish or Turkic, 4/8 Fall, 2308 – 2339.
Varel, Anıl, (2017). “Pozitivizm ve Siyaset: Yöntembilimsel Bir Eleştiri”, AİD, 50 (3), Eylül, 1-25