Zahire Temini ve Naklinde Birecik İskelesi’nin Konumu (1746 Osmanlı-İran Savaşı Örneği)

Seferlerde zahire satın almak ya da nakletmek için büyük bir çaba gösterilmesi gerekmekteydi.Bu zor dönemlerde sıkıntıyı hafif atlatmanın yolu savaş bölgelerinin sefere katkısının en üst seviyeyeulaşmasıyla mümkündü. Özelikle iskele bulunan şehirler ulaşımı kolaylaştırdığı için seferzamanlarında ayrıca önem kazanmaktaydı. Osmanlı Devleti de 1746 senesinde Bağdat askerleriningereksinimlerinin karşılanmasında Birecik iskelesinden faydalandı. İskele, Fırat Nehri’nin geçilmesien kolay yerinde konumlanmıştı ve buraya getirilen her türlü mühimmat ve zahire nehir vasıtasıylakara yoluna göre daha düşük bir taşıma bedeliyle Bağdat’a ulaşıyordu. Tersanenin de bulunduğu buiskelede 1746 senesinde hummalı bir çalışma başladı. Nakliyenin hızlı ve kesintisiz olması içingemiler yapıldı ve bu gemilerin yapımı için çevre kazalardan yardım alındı. Yapımı tamamlanangemiler Birecik iskelesinden Rıdvaniye iskelesine zahire nakliyesi için kullanıldı. Bu çalışmadaBirecik tersanesinde inşa edilen gemi miktarı, kullanılan malzeme, gemi yapımında ve zahirenaklinde çalışan elemanlara ödenen ücretler anlatılarak bölgenin savaşa katkısı ortaya konulmayaçalışılacaktır. Çalışmada kullanılan kaynaklar Başbakanlık Osmanlı Arşivi’nden temin edilmiş çeşitlidefter ve belgelerdir.

The Significance of BirecikPort for Collectionand Transfer of Cereals (The Example of the Ottoman–Persian War of 1746)

Great efforts were needed to be exerted in order to buy and transfer cereals during campaigns. Maximising warfare regions’ contribution to campaigns was the only way to mitigate the great difficulty faced in such periods. Especially the cities possessing ports gained significant importance as they facilitated transportation. The Ottoman Empire benefited from Birecik Port for meeting the needs of its soldiers in Baghdad in 1746. The port had been situated where it was the easiest to cross the Euphrates, and all kinds of ammunition and cereals brought here were being transported to Baghdad for a lower fee compared to the land route. In the year mentioned, an endeavour began in the port, where a shipyard was also present. New ships were built to ensure fast and uninterrupted transport, and assistance was supplied from the surrounding towns for the building activities. The ships constructed were used for transporting cereals from Birecik Port to Rıdvaniye Pier in Baghdad. The current study will address the amount of ships constructed in Birecik Port, the materials utilised, and the remunerations paid to the workers employed in the shipbuilding and cereal transportation, and the study will also try to reveal the contribution of a region to a war campaign. The sources used in the study include various books and documents obtained from the Turkish Prime Ministry’s Ottoman Archive.

PDF

___

BOA. A. E. SMHMD.I, 11/688; 185/14347; 195/15270; 233/18716; 195/15309; 182/14153.
BOA. C. AS. 21/13295; 316/13069; 321/13295.
BOA. C. BH. 104/5049; 111/5375;181/8534;222/10313; 238/11063; 83/3978;709/29745.
BOA. C. NF. 14/670.
BOA. D. BŞM.d. 2900; 01868; 41133.
BOA. D. MKF.d. 29682.
AKYÜZ, Jülide, “Osmanlı Merkez-Taşra İlişkisinde Yerel Hanedanlara Bir Örnek: Rişvanzadeler”,Kebikeç, 27, 2009, 79-97.
BOSTAN, İdris, XVII. Yüzyılda Tersane-i Amire, Türk Tarih Kurumu, Ankara 2003.
BOSTAN, İdris, Osmanlılar ve Deniz, Küre Yayınları, İstanbul 2007.
BOSTAN, İdris, “XVI. Asırda Osmanlı Tersaneleri ve Gemi İnşa Tezgâhları”, Mimarbaşı Koca Sinan: Yaşadığı Çağ ve Eserleri 1, 1988, s. 125-129.
BOSTAN, İdris, “Birecik”, TDVİA, C. VI, 1996, s. 187-189.
BRUMMETT, Palmıra, Osmanlı Denizgücü, Çev: H. Nazlı Pişkin, Timaş Yayınları, İstanbul 2009.
ELİBOL, Numan, XVIII. Yüzyılda Osmanlı-Avusturya Ticareti, Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul 2003.
GRANT, Jonathan, “Osmanlı Devleti’nde Askeri Teknolojinin Yayılması (15. Yüzyıldan 18. Yüzyıla Kadar)”, Çev: Salim Aydüz, Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları, 2012, s. 57-80.
HALAÇOĞLU, Yusuf, “Bağdat”, TDVİA, C. IV, 1991, s. 433-437.
HALAÇOĞLU, Yusuf,“Basra”, TDVİA, C. V, 1992, s. 112-114.
İŞBİLİR, Ömer, XVII. Yüzyıl Başlarında Şark Seferlerinde İâşe, İkmâl ve Lojistik Meseleleri, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 1996.
KÜPELİ, Özer, “Irak-ı Arap’ta Osmanlı-Safevi Mücadelesi (XVI-XVII. Yüzyıllar)”, History Studies, Ortadoğu Özel Sayısı, 2010, s. 228-244.
ORHONLU, Cengiz, Osmanlı İmparatorluğunda Şehircilik ve Ulaşım, Der: Salih Özbaran, Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İzmir 1984.
ORHONLU, Cengiz – Turgut Işıksal, “Osmanlı Devrinde Nehir Nakliyatı Hakkında Araştırmalar: Dicle ve Fırat Nehirlerinde Nakliyat”, İÜTD, S. 13, 1963, s. 77- 102.
ÖĞÜT, Tahir, XVIII ve XIX. Yüzyılda Birecik Sancağında İktisadi ve Sosyal Yapı, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 2008.
ÖZBARAN, Salih, “16. Yüzyılda Basra Körfezi Sahillerinde Osmanlılar: Basra Beylerbeyliğinin Kuruluşu”, Tarih Dergisi, S. 25, Mart 1971, s. 51-72.
ÖZGÜL, İbrahim, “Bağdat ve Basra Kalelerinin Tamiratı ve İmar Faaliyetleri (1705- 1717)”, The Journel of Academic Sosial Science Studies, S. 52, 2016, s. 255-272.
PAUL RICAUT, Osmanlı İmparatorluğu’nun Hâlihazırının Tarihi (XVII. Yüzyıl), Türk Tarih Kurumu, Ankara 2012.
SERTOĞLU, Midhat, Mufassal Osmanlı Tarihi, V, Türk Tarih Kurumu, Ankara 2011.
SÖNMEZ, Süleyman –Recep Efe-Abdullah Soykan-İsa Cürebal, “XVII-XIX. Yüzyıllarda Anadolu’da Beşeri Hayata Etkileri Bakımından Nehirler ve Göller”, Osmanlı Devleti’nde Nehirler ve Göller, C. 2, Haz. Şakir Batmaz-Özen Tok, Not Yayınları, Kayseri 2015, s. 117-129.
ÜNAL, Mehmet Ali, “Evliya Çelebi’ye Göre Balkanlar’da Kurulan Pazarlar ve Panayırlar-17. Yüzyılda Balkanlarda Ticaret”, Balkan Tarihi, C. I, Ed: Zafer Gölen-Abidin Temizer, Osmanlı Mirası ve Türk Kültürü Araştırma Derneği Yayınları 1, 2016, s.1-39.
YILMAZ, Ali, XVI. Yüzyılda Birecik Sancağı, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İstanbul 1996.
YILMAZ, Ali, “16 ve 17. Yüzyıllarda Fırat’ta Nehir Nakliyatı”, Osmanlı Devleti’nde Nehirler ve Göller 1, Haz. Şakir Batmaz- Özen Tok, Kayseri 2015, s. 591-611.
YİĞİT, Ahmet, “Osmanlı Devleti’nin Payas ve Birecik Limanları Üzerinden Bağdat’a Askerî Malzeme Nakline Dair Ayıntab Şer’iyye Sicillerinden Bazı Belgeler”, 38.
ICANAS Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi (Ankara 10-15 Eylül 2007), Ankara 2012, s. 3397-3418.
YÜKSEL, Ahmet Turan, “Kuruluş Döneminde Bağdat’ın Ticarî Yapısı ve İlişkileri”, SÜİFD., S. 29, C. 29, 2010, s. 7-20.