Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Milli Kimliğin ve Ulus Devletin İnşasında Tarihin Görselleştirilmesi

Bu çalışmada Osmanlı ve Türk modernleşmesinin iki ana unsuru olan müze ve arkeolojikfaaliyetler incelenecektir. 19. yüzyılda Batı’daki gelişmeleri takip eden Osmanlı aydınları,Avrupa’daki müzelerin durumunu geç de olsa fark etmiş, kıymetli eserlerin yurt dışına kaçırılmasınıönlemek ve müzecilik alanında nitelikli insan yetiştirmek için bir takım tedbirler almak zorundakalmışlardır. Bu amaçla ilk önce Osman Hamdi Bey’in öncülüğünde kazılar başlatılmış, alanındauzaman kişi yetiştirmek üzere Müze-i Hümayun ve Sanay-i Nefise gibi kurumlar oluşturulmuştur. Budönemde eser kaçakçılığını önlemek için nizamnameler çıkarılsa da kaçakçılığın önünegeçilememiştir. Genç Cumhuriyet Türkiye’sin de ise ulus-devlet olmanın gereği milli kimliğininşasında Atatürk’ün öncülüğünde kazı ve müzecilik faaliyetlerine büyük önem verilmiştir. Atatürk,Milli Mücadelenin başlarından itibaren kıymetli eserleri yabancı istilasından korumak için TürkAsar-ı Atikası Atika Müdürlüğünü kurdurmuştur. Cumhuriyet’in ilanı ile birlikte Osmanlıdöneminden kalan sarayları müzeye dönüştürerek halka açmıştır. Çalışmada, daha önce kısmi de olsakullanılmayan Başbakanlık, Cumhurbaşkanlığı Arşiv belgeleri ile TBMM Zabıt Ceridelerinden,dönemin basınına yansıyan yazılardan faydalanılarak litaratürdeki noksanlığın giderilmesiamaçlanmıştır.

Visualization of History in the Construction of National Identity and Nation State From Ottoman to Republic

In this study, two main elements of Ottoman and Turkish modernization, Museum and archeological studies will be examined. The Ottoman intellectuals who followed the developments in the West in the nineteenth century were aware of the status of the museums in Europe and had to take some measures to prevent the abduction of valuable works abroad and to raise qualified people in the field of museology. For this purpose, first excavations were initiated under the leadership of Osman Hamdi Bey. In order to educate people who are proficient in the field, institutions such as Müze-i Hümayun and Sanay-i Nefise. Although regulations were issued to prevent the smuggling of artifacts during this period, smuggling could not be prevented. In the late Republic of Turkey, great importance was given to the excavations and museology activities under the leadership of Atatürk in the construction of national identity as a necessity of being a nation-state. From the beginning of the national struggle, Atatürk established the Turkish Directorate of Antiquities to protect valuable works from foreign invasions. With the proclamation of the Republic, it transformed the palaces from the Ottoman period into museums and opened them to the public. This study aims to contribute to the related literature by using,State Archives of the Prime Ministry of the Republic of Turkey and Presidency documents and articles reflected in the press during that period.

PDF

___

BCA, 030.18.01.01, Yer no: 09.20.17.
BCA, 180.9.0.0, Yer no: 29.160.21.
BCA, 30.18.1.1, Yer no: 15.55.8.
BCA, 180.9.0.0, Yer no: 1.7.1.
BCA, 30.18.1.1, Yer no: 18.24.4.
BCA, 51.0.0.0, Yer no: 2.13.17.
BCA, 30.18.1.1, Yer no: 12.59.2.
BCA, 30.18.1.1, Yer No: 16.66.7.
BCA, 30.18.1.1, Yer no: 18.24.2.
BCA, 30.18.1.1, Yer no: 18.24.4.
BCA, 30.18.1.2, Yer no: 5.44.6.
BCA, 31.166.6, Yer no: 180.9.0.0.
BCA, 30.18.1.2, Yer no: 4.39.1.
BCA, 30.18.1.2, Yer no: 14.69.6.
BCA, 30.11.1.0, Yer no: 61.6.10.
BCA, 30.18.1.2, Yer no: 19.22.7.
BCA, 30.18.1.2, Yer no: 49.79.6
BCA, 30.18.01.02, Yer no: 50.88.19.
BCA, 030.18.01, Yer no: 02.67.65.16.
BCA, 030.18.1.2, Yer no: 78-72.5.
BCA, 30.10.01.0.1, Yer no: 213.447.2.
Cumhurbaşkanlığı Arşivi, A-IV-17D, D-71, F-20.
Cumhurbaşkanlığı Arşivi, A IV-17-D, D-17, D-71, F-20-1.
Cumhurbaşkanlığı Arşivi, A-IV-6, D-54-F-84.
Cumhurbaşkanlığı Arşivi, A-IV-6, D-54-F-84-1.
Ferudun Fazıl Tülbentçi
Taha Toros
Parlamento Tarihi, D.4, C.2, (1931-1935).
Parlamento Tarihi, D.3, C.3,(1927-1931).
Meclisi Mebusan Zabıt Ceridesi, C.2, D.1, 10 Kanunuevvel 1327 (1911).
TC Resmi Gazete, “Ankara’da Bir Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Kurulması Üzerine Kanun” Kanun no: 2795, Sayı: 3035, 22 Haziran 1935, s.5372.
TBMM Zabıt Ceridesi, D.1, C.1, 9 Mayıs 1920.
TBMM Zabıt Ceridesi, D.I, C.1, 28 Haziran 1921.
TBMM Zabıt Ceridesi, D.1, C.28, 1 Mart 1923.
TBMM Zabıt Ceridesi, D.2, C.1, 5 Eylül 1923.
TBMM Zabıt Ceridesi, D.2, C.7, 7 Mart 1924.
TBMM Zabıt Ceridesi, D.2, C.20, 23 Aralık 1925.
TBMM Zabıt Ceridesi, D.4, C.23, 23 Haziran 1934.
TBMM Zabıt Ceridesi, D.4, C.23, 23 Haziran 1934.
TBMM Zabıt Ceridesi, D.V, C.4, 14 Haziran 1935.
TBMM Zabıt Ceridesi, C.13, D V, 1 Kasım 1936
Cumhuriyet
Hakimiyet-i Milliye
Kurun
Milliyet
Ulus
Vakit
Zaman
b-Dergiler
Arkeoloji
Atatürk Araştırma Merkezi
Atatürk Yolu
Belleten
Gazi Akademik Bakış
Güzel Sanatlar Dergisi
Nevsal-i Osmani
Sanat Dünyamız
Servet-i Fünun
Tarih Araştırmaları
Tarih Okulu
Türk Yurdu
Türkiyemiz
Uyanış
Ülkü
Yeni Türk Mecmuası
Art Islamıca, C.6, New York.
Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye
TDV İslam Ansiklopedisi
ARIK, Murat, Türk Müzeciliğinin Tarihsel Gelişimi, Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2015, s.72.
ARTUN, Ali, Osmanlı Müzeciliği, İletişim Yayınları, İstanbul, 2004, s.13-15.
ARTUN, Ali, Sanat Müzeleri, İletişim Yayınları, İstanbul, 2006, s.11/160. Atatürk Konya’da, Selçuk Üniversitesi Yayınları, Konya, 1986, s.58
Atatürk’ün Tamim, Telgraf ve Beyannameleri IV, Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara, 2006, s.603.
ÇELİK, Zeynep, Asar-ı Atika, Koç Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 2016,s.65.
ÇINAR, Yeşim Karter, Müzecilik Eğitiminde Yeni Eğilimler Türkiye’de Müzecilik ve Mesleki Eğitim, Yıldız Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2009, s.45-46.
ÇINAROĞLU, AYKUT – Çelik, Duygu, Atatürk ve Alaca Höyük, Ekici Form Ofset, Ankara, 2010, s.49-107.
DEMİREL, Ahmet, Tek Partinin İktidarı, İletişim Yayınları, İstanbul, 2013, s.133.
GERÇEK, Ferruh, Türk Müzeciliği, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1999, s.85-86.
HİSAR, Abdülhak Şinasi, Türk Müzeciliği, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2010, s.27-29.
I. Türk Tarih Kongresi, 2-11 Temmuz 1932, TTK, Ankara, s.557.
İkinci Türk Tarih Kongresi, Türk Tarih Kurumu, Ankara, 20-25 Eylül 1937,s.8-15.
İNAN, Afet, Atatürk Hakkında Hatıralar ve Belgeler, İş Bankası Yayınları, İstanbul, 2015.
İNAN, Afet, Atatürk’ten Mektuplar, Türk Tarih Kurumu, Ankara, 1989, s.22.
İNAN, Afet, Tarih’ten Bugüne, Türkiye İş Bankası Yayınları, Ankara, 1970,s. 187.
İNAN, Arı, Afet İnan, Remzi Kitapevi, İstanbul, 2005, s.120-121.
KATOĞLU, Murat, Cumhuriyet Türkiye’sinde Eğitim, Kültür, Sanat, (ed) Sina AKŞİN, Çağdaş Türkiye 1908-1980, Cem Yayınları, İstanbul, 2008.
Maarif Vekâleti Eski Eserler ve Müzeler Umum Müdürlüğü, 1956, s.8-9.
MADRAN, Burçak, Kent, Toplum, Müze, Tarih Vakfı, İstanbul, 2001, s.25-33.
MEYDAN, Sinan Türk Tarih Tezi’nden Türk İslam Sentezine, İnkılap Yayınevi, 2007, s.87-88.
MEYDAN, Sinan, Akl-ı Kemal, C.4, İnkılap Yayınevi, İstanbul, 2012.
OGAN, Aziz, Halil Edhem, Halil Edhem Hatıra Kitabı, TTK, Ankara, 1948.
ÖNDER, Mehmet, Atatürk’ün Yurt Gezileri, Türkiye İş Bankası Yayınları, Ankara, 1998, s.254.
ÖZGÜÇ, Tahsin, Atatürk ve Arkeoloji, Türk Tarih Kurumu, Ankara, 1975, s.115.
PASİNLİ, Alpay, İstanbul Arkeoloji Müzesi, Akbank Yayınları, İstanbul, 2003, s.11.
PAYASLI, Volkan, Duman, Olcay Özkaya, Tarihe Tanık ve Adanmış Bir Ömür: Afet İnan, Gece Kitaplığı, Ankara, 2017, s.139-140.
SEVÜK, İsmail Habib, Atatürk’le Beraber, İş Bankası, İstanbul, 2017, s.35-40.
SPERCO, Wılly, Mustafa Kemal Atatürk, Bilgi Yayınevi, İstanbul, 2001, s.182-183.
ŞAPOLYO, Enver Behnan, Müzeler Tarihi, Remzi Kitapevi, İstanbul, 1936, s. 2-3.
TOPRAK, Zafer, Darvin’den Dersime Cumhuriyet ve Antropoloji, Doğan Kitap, İstanbul, 2012.
“ In Memorıan Halil Edhem Eldem”, Art Islamıca, C.6, New York,1968, s.198-201.
“Atatürk Tarih Sergisi ile Resim ve Heykel Galerini Açtılar”, Akşam, 21 Eylül 1937.
“Merhum Hamdi Bey ve Osmanlı Asar-ı Atika Müzesi Tarihçesi”, Nevsal-i Osmani, 1326, s.211
ATA, Bahri, “Hamit Zübeyr Koşay ve Gölbaşı Türk Köyü Projesi”, Türk Yurdu, Eylül 2007, s.42-43.
BAŞGELEN, Nezih, “Müze-i Hümayundan Günümüze”, Arkeoloji, Mart-Nisan 2006, No 14, s. 115.
BİRSİN, Serpil, Cumhuriyet Dönemi Müzecilik Bağlamında Butik Müze, İstanbul Kemer Burgaz Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2015, s.12.
ÇAL, Halil, “Osmanlı’dan Günümüze Türkiye’de Müzeler, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, C.7, S. 14, 2009.
ÇETİN, Yusuf, “ Mustafa Kemal Atatürk Döneminde ( 1920-1938) Müze ve Eski Eserler Konusunda Yapılan Çalışmalar”, Güzel Sanatlar Fakültesi Dergisi, S.12, Erzurum, 2007, s.117.
ÇIĞ, Kemal “Topkapı Sarayı Müzesi”, Türkiyemiz, C.4, S.11, 1973, s.30-31.
EYİCE, Semavi, “ Halil Ethem Eldem”, TDV İslam Ansiklopedisi, C.15, 1997, s.19;
EYİCE, Semavi, “Arkeoloji Müzesi ve Kuruluşu”, C.6, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, İletişim Yayınları İstanbul, 1985,s.1596-1599.
GÜNDÜZ, Filiz, “Osman Hamdi Bey”, TDV İslam Ansiklopedisi, C.33, Yıl 2007, s.468- 469.
İĞDEMİR, Uluğ, “Atatürk’ün Buyruğu ile TTK İçin Hazırlanan Bir Program Tasarısı”, Belleten, C:XXVII, Sayı, 108, Yıl, 1963.
İHSAN, Ahmet, “Antikalar Müzesi ve Abdülhamit Zamanı ile Meşrutiyette Ecnebi Entrikaları”, Uyanış, 69-5, 5 Mart 1931, s.117.
İNAN, Afet, “Dil ve Tarih –Coğrafya Fakültesinin Kuruluşu Hazırlıkları Üzerine”, Tarih Araştırmaları Dergisi, Sayı, 1, Ankara, 1957, s.13.
KORTUN, Vasıf K., “Osman Hamdi Üzerine Yeni Notlar”, Tarih ve Toplum, Sayı 41, 1987, s.25-26.
KURULOĞLU, Fehim, “Osmanlı Devleti’nde Müzecilik”, Tarih Okulu, Sayı 4, OcakNisan 2010, s.52.
MANSEL, Arif Müfid, “Osman Hamdi Bey”, Belleten, C.XXIV, S.94, Nisan 1960. s.293- 294.
MANSEL, Arif Mühid “Trakya Kazıları”, Türkiye’miz, C.4, S.11, 1973, s.9-13.
OGAN, Aziz, “Bay Halil Ethem”, Yeni Türk Mecmuası, C.7, S.73, 1939, s.4-8.
ORAL, Mustafa, “Ankara Etnografya Müzesi İnkılap Şubesi”, Atatürk Yolu, S. 29-30, Mayıs-Kasım 2002, s.121.
ORTAYLI, İlber, “Tanzimat’ta Vilayetlerde Eski Eser Taraması”, C.6, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, İletişim Yayınları İstanbul, 1985,s.1601.
ÖNDER, Mehmet ,“Atatürk ve Müzeler”, Atatürk Araştırma Merkezi, C VI, S.12, Kasım 1989.
ÖNDER, Mehmet, “ Atatürk ve Müzeler”, Türkiye’miz, C.4, S.11, 1973, s.3.
ÖNDER, Mehmet, “Türk Müzeciliği”, Ön Asya Mecmuası, C.1, s.5, 1966, s.4-16.
ÖNDER, Mehmet, Atatürk Konya’da, Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara, 1989, s.105- 107.
ÖZGÜNEL, Çoşkun, “Cumhuriyet Dönemi Türk Arkeoloji,” Belleten C.L, Sayı 198 Aralık 1986, s.900.
SERBESTOĞLU, İbrahim, AÇIK, Turan, “Osmanlı Devleti’nde Modern Bir Okul Projesi: Müze-i Hümayun Mektebi, Gazi Akademik Bakış, C.6, S.12, Yaz 2013, s.167-168.
Akşam
ŞAKİROĞLU, Mahmut H,. “ Hamit Zübeyr Koşar”, TDV İslam Ansiklopedisi, C.26, 2002, s.225-226.
ŞİNASİ, Abdülhak, “Müzelerimiz ve Hamdi Bey III”, Ülkü, C.7, S.39, 1936, s.187.