Tarım ve Hayvancılığa Dayalı Kalkınma Bağlamında Kurulan Bir Sivil Toplum Kuruluşu: Türkiye Tiftik Cemiyeti ve Faaliyetleri

Osmanlı Devleti'nin en önemli vergi gelirlerinden olan küçükbaş hayvancılık üretimi1800'lü yılların sonuna doğru dokuma sanayisi için de aranan bir hammadde kaynağıhaline gelmiştir. Topkapı Sarayı'nın halı kilim gibi ihtiyacı için yapılan tiftik üretimi,kıyafet, battaniye ve iplik gibi kullanım sahasının gelişmesiyle dokuma sanayisinde dearanılan ürün olmuştur. Ankara tiftik keçisinin coğrafyanın verdiği özellikle Anadolu'yahas bir kaliteye sahip olması Osmanlı Devletini tiftik ihracatında lider ülke yapmıştır. Busebeple Türk tiftik keçisinin yurt dışına çıkarılmasına dair yasak en önemli yasaldüzenlemelerden biridir. Dokuma sektöründeki endüstrileşme, yapay ürünlerin kullanımıve uzun süren savaş yılları Türk tiftiğinin üretimde gerilemesine sebep olmuştur.İzmir İktisat Kongresi ile birlikte devletin vergi ihtiyacının temel kaynaklarından olması vesanayileşmenin tarım ve hayvancılık üzerinden planlanması sebebiyle küçükbaşhayvancılık ve tiftikçilik yeniden önem kazanmıştır. Sanayileşme sürecinde tiftiküretiminin modern usullerle yapılması ve dokum sanayisinin gelişmesine katkıdabulunmak amacıyla Türkiye Tiftik Cemiyeti kurulmuştur. Cemiyet, üretim ve ihracat ileilgili raporlar hazırlayarak hükümeti yönlendirmiş aynı zamanda tiftik üreticisinin eğitimive bilinçlenmesini sağlayan bir yapıya da sahip olmuştur., Hem kurucusu Süleyman Sırrıİçöz'ün yaşlanması hem de Türkiye Yapağı ve Tiftik AŞ'nin kurulması ile faaliyetleriniazaltan cemiyet öncülük görevini tamamlamıştır. Bu makalede, Cumhuriyetin tarım vehayvancılığa dayalı kalkınma modelinde üreticiyi eğitme, örgütleme ve pazar oluşturmaamacıyla kurulan bir sivil toplum kuruluşu olan Türkiye Tiftik Cemiyeti ve faaliyetleriincelenmiştir.

A Sivil Society Organization Established in the Context of Agriculture and LivestockBased Development: The Mohair Society of Turkey and Its Activities

Sheep and goat farming, one of the most important sources of tax revenue for the Ottoman Empire, also became a wanted raw material source for the weaving industry toward the end of 1800s. Mohair, previously produced for the Topkapi Palace's needs such as carpets and rugs, became a sought-after item in the weaving industry as it gained wide spread use in the manufacturing of clothes, blankets, and yarn, among others. Angora goats had a unique quality due to the geographical features of Anatolia, which made the Ottoman Empire the leading exporter of mohair. As a result, the ban on exports of Turkish Angora goats was one of the most important legal regulations. Industrialization in the weaving sector, use of artificial products, and long-running wars led to a decline in the production of Turkish mohair. With İzmir Economic Congress, sheep and goat farming and mohair production gained prominence one more time because they were important sources of tax revenue and industrialization was planned to be achieved through agriculture and livestock farming. The Mohair Society of Turkey was established to support the use of modern methods in mohair production in the process of industrialization, and to contribute to the development of the weaving industry. The Society provided guidance to the government by preparing reports on production and exports, and also made efforts to train mohair producers. The Society becameless active over time as its founder Süleyman Sırrı İçöz got older and Turkey Wool and Mohair Inc. was founded, and completed its pioneering role. This article examines the Mohair Society of Turkey and its activities, which was a civil society organization established to train and organize producers and create a market, as part of the agriculture and livestock-based development model of the Republic.

PDF

___

BCA:490.10.0/1453.24.1
BCA: 490.1.0.0/598.68.9
BCA: 30.1.0.0./76.478.15
BCA: 30.1.0.0./92.580.2
BCA: 30.10.0.0/ 71.465.5
BCA: 30.10.0.0/80.527.3
BCA: 30.10.0.0/136.974.18
BCA: 30.10.0.0/8.50.15
BCA: 30.10.0.0/206.408.15
BCA: 30.10.0.0/171.189.25
BCA: 30.10.0.0./4.19.13
BCA: 30.18.1.2/95.45.6
BCA: 30.18.1.2/89.114.6
BCA: 30.18.1.2/100.91.3
BCA: 30.18.1.2/60.96.9
BCA: 30.18.1.2/82.20.12
BCA: 30.18.1.2/90.39.20
BCA: 30.18.1.2/25.4.9
BCA: 30.18.1.2/42.10.18
BCA: 30.18.1.2/37.49.10
BCA: 30.18.1.2/29.43.5
BCA: 30.18.1.2/88.73.3
BCA: 30.18.1.2/72.15.14
BCA: 30.18.1.2/43.16.14
TBMM Zabıt Ceridesi, Devre: 4, İçtima:. 3, Birleşim: 12, C: 19, (11.12.1933), s. 52-53.
TBMM Tutanak Dergisi, Dönem:8, Birleşim: 25-27-28, C:8, 1948, s. 560-562, 692-693-896.
TBMM Tutanak Dergisi, Dönem:8, Birleşim: 32, C:15, 1949, s. 133-134.
TBMM Tutanak Dergisi, Dönem:8, Birleşim: 12-13, C:14, 1949, s. 3-240.
TBMM Tutanak Dergisi, Dönem:8, Birleşim: 101, C.20, 1949, s. 274-275.
TBMM Tutanak Dergisi, Dönem:8, Birleşim: 70, C:25, 1949, s. 733-753.
Akşam, Cumhuriyet, Vatan, Hakimiyet-i Milliye, Vakit
"Tiftik Cemiyeti Merkez İdare Heyeti Raporu ve Bütçenin Esbabı Mucibesi", Türk Baytarlar Cemiyeti Mecmuası, S:8, 1932, 30-37.
"Tiftik Cemiyetinin 30 Nisan 933 Tarihli Kongresi Zabıtnamesidir", Türk Baytarlar Cemiyeti Mecmuası, S:13, 1933, 50-57.
"Tiftik İpliği Fabrikası İçin Tiftik Cemiyeti Tarafından Baş Vekalete Yazılan Yazı ve Alınan Karşılık",Türk Baytarlar Birliği Dergisi, S.1, (1936) 142-144.
"Tiftik Keçilerinin Islah ve Teksiri Hakkında",Türk Baytarlar Cemiyeti Mecmuası, S:5, 1934, s.225-227.
"Tiftik Meselesi", Türk Baytarlar Cemiyeti Mecmuası, S:9, 1932, 46-49.
"Tiftik Yetiştiriciliği ve Türk Tiftiği (İç:Türkiye Ekonomisinde Hayvancılık Ekonomisi Kongresi I)", Türkiye Ticaret Odaları, Sanayi Odaları ve Ticaret Borsaları Birliği, Ankara 1965, s. 121-142.
"Türkiye Tiftik Cemiyeti 1934 Senesi Kongresi",Türk Baytarlar Cemiyeti Mecmuası, S:1-4, 1934, 84-104.
"Türkiye Tiftik Cemiyeti Çalışmaları", Türk Baytarlar Birliği Dergisi, S:1, 1936, 754-755.
Türkiye Tiftik Cemiyeti Esas Nizamnamesi ve Talimatnamesi, Ankara 1930.
"Türkiye Tiftik Cemiyeti Haberleri",Türk Baytarlar Cemiyeti Mecmuası, S.6, 1931, 15-16.
"Türkiye Tiftik Cemiyeti Haberleri: Kongre Zabıtları",Türk Baytarlar Cemiyeti Mecmuası,S.5, 1931, 42-53.
"Türkiye Tiftik Cemiyeti Heyet-i Umumiyesi'nin Fevkalade İçtima Zaptı",Türk Veterinerler Birliği Dergisi, S:1-2, 1939, s.81-96.
"Türkiye Tiftik Cemiyeti Kongresi", Türk Baytarlar Birliği Dergisi, S:3-4, 1937, s.166-205.
"Türkiye Tiftik Cemiyetinin Kongre Zabıtları", Türk Baytarlar Cemiyeti Mecmuası, S:5, 1935, s. 707-731.
"Türkiye Tiftik Cemiyetinin Kurduğu Örnek Ağılında Toplu Bir Gezinti Münasebetiyle",Türk Baytarlar Cemiyeti Mecmuası, S:5, 1935, s.704-706.
"Türkiye Tiftik Cemiyetinin Senelik Kongre Zabıtları", Türk Baytarlar Birliği Dergisi, S:.5-6, 1937, s.285-309.
ANDRESYAN, Hrand Der, Polonyalı Simeon’un Seyahatnamesi, Haz: Saro Dadyan, Everest Yayınları, İstanbul 2003.
Ankara Keçisi, Tiftik ve Sof, Ankara Kalkınma Ajansı yayını, Ankara 2018.
AR, Namık Zeki, “Hayvan Serveti”, Türk Ekonomisi, Yıl 4, S. 36, Ankara, Haziran 1946, s. 184-186.
ARAL, Nurettin, “Cumhuriyet Devrinde Hayvancılık”, Üretim, Yıl 2, C. 2, S. 17, Ankara, Eylül 1950, s. 4,10.
ARAL, Nurettin, “Türkiye’de Tiftik Keçisi ve Bizde Tiftik Meselesi”, Türk Veterinerler Cemiyeti Dergisi, Yıl 16, C. 16, S. 7, İstanbul, Mayıs 1946, s. 45.
ARITMAN, Cemal, “Milli İktisadiyatımızda Hayvancılık ve Türkiye’de Hayvancılığın İnkişaf İmkânları” Ülkü, C. 17, S. 95, Ankara, Ocak, 1941, s. 455.
BATU, Selahattin, "Hayvan Ekonomisi", Türk İktisat Cemiyeti Konferanslar Serisi: 3, Güneş Matbaası, İstanbul, 1940, s. 5-6.
BEKMAN,Muzaffer,"Türkiye Tiftik Cemiyetinin Kuruluşuna ve Bugünkü Haline Dair Malumat", Türk Baytarlar Cemiyeti Mecmuası, S.3, 1935, 336-346.
BOY, Arzu, “Çarlık Rusya Yönetiminde Kars’ta Tarım ve Hayvancılık”, Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, S. 12, Temmuz 2017, s. 419-424.
BOZKURT, Tolga, "Seyahatnamelerde Beypazarı", Tarihin Peşinde, Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl:4 Sayı 8, Ekim 2012, s.261-262.
BUSBECQ, Oliver Ghiselin de, Türk Mektupları, Çev: Derin Türkömer, İş Bankası Yayınları, Ankara 2014.
COŞAR, Nevin, "Aşar Vergisinin Kaldırılmasının Kısa ve Uzun Dönemli Etkileri", Toplumsal Tarih, S:36, C:6 Aralık 1996, s.7-12.
ÇEKİÇ, Altan, "Türkiye ve Dünyada Tiftik Üretimi",T.C. Ziraat Bankası Dergisi, S:48, 1989, 14-19.
ÇUFALI, Mustafa, Türk Parlamento Tarihi, 8.Dönem (1946-1950), C.3, TBMM Yayınları, Ankara 2012.
DERNSCHWAM, Hans, İstanbul’a ve Anadolu’ya Seyahat Günlüğü, Çev: Yaşar Önen, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları,Ankara 1987.
DOĞRU, Cem, “Milli Mücadele Döneminde Ekonomiye Verilen Önem: İktisat Vekâletinin Kurulması (1920-1922”, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C. 9, S. 3, 2007, s. 272-276.
EMİROĞLU, Kudret -YÜKSEL, Ahmet, Ankara Vilayet Salnamesi (1325) 1907, Ankara Enstitüsü Vakfı yayını, Ankara 1995.
Evliya Çelebi Seyahatnamesi, (Derviş MehmedZılli), Haz: Robert Dankoff- Seyit Ali Kahraman - Yücel Dağlı, Yapı Kredi Yayınları, C:2,İstanbul 2000.
EVSILE, Mehmet, “Cumhuriyet Döneminde Ziraat ve Hayvancılık Alanında Meydana Gelen Gelişmeler (1923-1950), Kesit Akademi Dergisi, Yıl: 4, S. 14, Haziran 2018, s. 2.
FAROQHI, Süreyya, Osmanlı’da Kentler ve Kentliler, Tarih Vakfı Yurt yayınları 3. basım, İstanbul 2000.
GÖKMEN, Ertan, “XIX. Yüzyıl Ortalarında Alaşehir’de Tarım ve Hayvancılık”, Gazi Akademik Bakış, C. 3, S. 6, (Yaz 2010), s. 228-231.
GÖKTEPE, Kaya, “Osmanlı Döneminde Tekirdağ’da Yapılan Hayvancılığın İstanbul’un İaşesi ile Sanayii ve Ticari Faaliyetlerindeki Rolü”, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, S. 1, C. 20, Haziran 2018, s. 362-375.
GÖNÜLLÜ, Ali Rıza, “Milli Mücadele ve Cumhuriyet Döneminde Hayvanlar Vergisi (1920- 1962)”, SÜTAD, S:38, 2015, s. 78-79.
GÜRLER, Ayşe Menteş, "Türkiye Tiftik Cemiyetinin Tarihçesi", Lalahan Hayvan Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 2006, C:46 S:2, Yıl:2006, s. 39-46.
Hayvanat İstatistiği, Türkiye Cumhuriyeti Başbakanlık İstatistik Genel Müdürlüğü, Yayın No: 18, İstanbul Marifet Matbaası, Ankara, 1932.
Hayvanlar İstatistiği (1929-1935), Türkiye Cumhuriyeti Başbakanlık İstatistik Genel Müdürlüğü, Yayın No: 90, Mehmet İhsan Matbaası, Ankara 1936.
Hayvanlar İstatistiği (1944), Türkiye Cumhuriyeti Başbakanlık İstatistik Genel Müdürlüğü, Yayın No: 223, Ankara 1946.
Hayvanlar ve Hayvan Ürünleri İstatistiği (1945-1950) Türkiye Cumhuriyeti Başbakanlık İstatistik Genel Müdürlüğü, Yayın No: 339, Ankara Basım ve Ciltevi, Ankara 1952.
Hüsamettin (Mersin Baytar Müdürü), “Mersin İskelesinin 1932 Senesi Hayvan ve Hayvani Maddeler İthalat ve İhracatı”, Türkiye Baytarlar Cemiyeti Mecmuası, S. 1-4, Ankara, 1 Temmuz 1934, s. 50.
İÇÖZ, Süleyman S., "Türkiye Tiftik Cemiyetinin Gayesi ve Tarihi Teşekkülünden Cumhuriyetin On Besinci Yıl Dönümüne Kadar Sarf Ettiği Mesai",Türk Veterinerler Birliği Dergisi, S.5-6, 1938, 347-353.
İNAN, Ayşe Afet, İzmir İktisat Kongresi (17 Şubat-4 Mart 1923), Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1989.
İsmail Hakkı,"Tiftik Keçisi, Türkiye Tiftik Cemiyeti", Türk Baytarlar Cemiyeti Mecmuası, S.4, 1931, s. 27-32.
KARADEMIR, Zafer, İmparatorluğun Açlıkla İmtihanı: Osmanlı Toplumunda Kıtlıklar (1560- 1660), Kitap Yayınevi, İstanbul 2014.
KARADEMIR, Zafer, İmparatorluk Ekonomisinin Can Damarları: Osmanlı Ülkesinde Hayvancılık İşletmeleri (1500-1800), Libra Yayıncılık, İstanbul 2018.
KASAPOĞLU, T., "Tiftikçiliğimizin Öyküsü",Çiftçi ve Köy Dünyası, S:136, 1996, 10-14.
ÖKÇÜN, Ahmet Gündüz, Türkiye İktisat Kongresi (1923-İzmir), Ankara 1971.
ÖNCÜL, Sabri, "Sayın Süleyman Sırrı İçöz’ün Hayatı",Lalahan Zootekni Araştırma Enstitüsü Dergisi, C:3, S:1, 1963, s 5-8.
ÖZER, Sevilay, “Cumhuriyet Döneminde Hayvanlar Vergisi Kanunu ve Uygulanışı” Sosyal Bilimlerde Yeni Yönelimler V, Eylül 2018, s. 703.
ÖZER, Sevilay, Demokrat Parti’nin Köy ve Köylü Politikaları (1946-1960), Berikan Yayınevi, Ankara 2013.
ÖZTÜRK, Kazım, Türkiye Cumhuriyeti Hükümetleri ve Programları, İstanbul, 1968.
SAN, Sevim, “Tiftik Hakkında Birkaç Söz”, Türk Veterinerler Cemiyeti Dergisi, Yıl 16, C. 16, S.11,İstanbul, Aralık 1946, s. 30-31.
SARAÇOĞLU, Fatih, “1930-1939 Döneminde Vergi Politikası”, Maliye Dergisi, S. 157, Temmuz-Aralık 2009, s. 132.
TAMUR, Erman,Ankara Keçisi ve Ankara Tiftik Dokumacılığı: Tükenen Bir Zenginliğin ve Çöken bir Sanayinin Tarihsel Öyküsünden Kesitler. Ankara Ticaret Odası, Ankara 2003.
TEKELI, İlhan - İLKIN, Selim, 1929 Dünya Buhranında Türkiye’nin İktisadi Politika Arayışları, Özener Matbaacılık, İstanbul 2009.
TEMEL, Mehmet, “Atatürk Dönemi Hayvancılık Politikası” Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi (ILKE), S. 24, 2010, s. 203-208.
TOURNEFORT, Joseph Pitton De, Tournefort Seyahatnamesi, Çev: Ali Berktay, Kitap Yayınları, İstanbul 2005.
ÜNAL, Mümtaz, Köylülere Öğüt: Hayvan Hastalıkları ve Koruma Çareleri, Samsun Vilayet Matbaası, Samsun 1942.
YAKUT, Kemal -BOZ, Ömer, Türkiye Cumhuriyeti İktisat Tarihi, T.C. Anadolu Üniversitesi Yayın No: 3084, Eskişehir, Aralık 20013.
YAŞAR, Okan, “1909, 1913 ve 1914 Tarım Sayımı İstatistiklerine Göre Osmanlı Devleti Son Döneminde ve Kale-i Sultaniye Sancağında Tarımın Değerlendirilmesi”, Çanakkale Araştırmaları Türk Yıllığı (95’inci Yıl Özel Sayısı), Yıl: 8, S. 8-9, 2010, s. 200-203.
YILDIRIM, Mehmet Ali, “Osmanlı’da İlk Çağdaş Zirai Eğitim Kurumu: Ziraat Mektebi (1847- 1851)”, OTAM, S. 24, 2008, s. 228-234.