Erzurum’un Yıllık Ticarî Hacmine Dair Bir İngiliz Konsolosluk Raporu (18 Mart 1899)

İngiltere’nin Erzurum Konsolos Vekili Albay P. H. H. Massy geleneksel AngloSakson hariciye sisteminin bir gereği olarak 18 Mart 1899’da vilâyetin ticaret hacmine dairraporunu kaleme almıştır. Çalışmada ana kaynak olarak yararlanılan İngiliz Konsoloslukraporu Erzurum Vilâyeti merkez olmak üzere bölgenin sosyo-iktisâdi yapısına katkısağlayacak önemli bilgileri ihtiva etmektedir. Çalışmada; Erzurum Vilâyeti’nin geçmişyıllardaki ve mevcut pazar durumlarının karşılaştırılması, ihracat ve ithalat rakamlarıylailgili istatistiki veriler Amerika, Almanya, Fransa, İngiltere, Avusturya, Belçika, Rusyagibi Batılı ülkelere vilâyetten ihraç/ithal edilen ürünlere dair bilgiler yer almıştır. Bubağlamda çalışmada, Osmanlı Devleti’nin yıkılma sürecine girdiği bir dönemdeKonsolosluğun gözünden vilâyetin ticarî potansiyeli ve bu pazarda İngiltere’nin bölgedekiticaret hacminin artırılması için yapılması gerekenleri ortaya koymak amaçlanmıştır.

A Report on Annual Trade Volume of Erzurum by British Consulate (March 18, 1899)

Colonel P. H. H. Massy, Vice-Consul of Britain in Erzurum, drew up a report on trade volume of the Vilayet on March 18, 1899 as required by the traditional AngloSaxon system of foreign policies. Being the main resource of reference for this study, British Consulate’s report provides very important data that might contribute to the socioeconomic conditions of the region in general and province of Erzurum in particular. The report comprises comparative information about current and previous market conditions of the province, extensive statistical data including export and import figures as well as a list of products exported to/imported from western countries like the America, Germany, France, Britain, Austria, Belgium and Russia. In this context, this study aims to examine trade potential of the vilayet during dissolution period of the Ottoman Empire fromConsulate’s perspective as well as measures they propose to increase Britain’s market share in trade volume of the region at that time.

PDF

___

FO 195/2059, No: 4, Konsolos Vekili Albay P.H.H Massy’nin 1898 Yılı Erzurum’daki Yıllık Ticarî Faaliyetler Üzerine Hazırladığı Rapor, 18 March 1899.
FO 195/2474, No: 330, Trabzon Konsolosluğu’nun hazırladığı ve İngiltere Büyükelçiliğine sunduğu Kasım 1942 tarihli “Trebizond Consular District” raporu.
FO. 195/1450, No: 21, “Commercial Report on Erzeroum Vilayet”. 12 July 1883.
AK, Mehmet, “Osmanlı Devleti’nde Veba-i Bakarî (Sığır Vebası), Osmanlı Tarihi Araştırmaları Merkezi (OTAM), S.39, Bahar 2016, s.215-240.
Ali Cevad, “1897’de Erzurum”, Doğu Coğrafya Dergisi, (Çev: Ramazan Özey), C.6, S.3, (Erzurum 2000), s.143-148.
BAYRAKTUTAN, Ayşe, Erzurum İngiliz Konsolosluğu ve Faaliyetleri, (Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Erzurum 2010.
BEYGU, Abdurrahim Şerif, Erzurum Tarihi, Anıtları, Kitabeleri, Bozkurt Basımevi, İstanbul 1936.
BRANT, James, “Journey Through a Part of Armenia and Asia Minor, in the Year 1835”, Journal of the Royal Geographical Society of London, VI, 1836, p.187-223.
DARKOT, Besim, “Erzurum Maddesi”, İslam Ansiklopedisi, IV, İstanbul Mili Eğitim Basımevi, İstanbul 1977, s.340-345.
CEVİZLİLER, Erkan- Ali Servet ÖNCÜ, “Erzurum Valisi Mustafa Nazım Bey’in Vilâyetteki Çalışmalarına Dair Raporu (1905)”, History Studies International Journal of History, Volume:5, Issue:1, (January 2013), s.71-88.
CÖHCE, Salim, “Büyük Ermenistan’ı Kurma Projesi”, Ermeni Araştırmaları Dergisi, S.1, Mart-Nisan-Mayıs, 2001, s.87-106.
DOĞANAY, Hayati, Erzurum’un Şehirsel Fonksiyonları ve Başlıca Planlama Sorunları, (Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doçentlik Tezi), Erzurum 1983.
DOĞANAY, Hayati “Erzurum’un Genel Coğrafya Özellikleri”, Şehr-î Mübarek Erzurum, Ankara 1989, s.149-200.
ERİM, Nihat, Devletlerarası Hukuku ve Siyasi Tarih Metinleri, I, (Osmanlı İmparatorluğu Antlaşmaları), Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1953.
ERZEN, Afif, Doğu Anadolu ve Urartular, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1984
GÖRÜR, Emel Demir, “İngiliz Konsolosluk Raporlarına Göre 93 Harbi Sonrası Erzurum Vilâyeti’nde Sosyo-İktisadi Hayat (1878-1885)”, Belleten, C.84, S.299, (Nisan 2020), s.399-449.
GÜRAN, Tevfik, 19. Yüzyılda Osmanlı Tarımı, Eren Yayınları, İstanbul 1998.
ISSAWI, Charles, “The Tabriz-Trabzon Trade 1830-1900: Rise and Decline of A Route”, International Journal of Middle East Studies, Vol. 1, No. 1 (Jan., 1970), p.18-27.
KALELİ, Hüseyin, “19. Yüzyılda İran Transit Ticaret Yolu İçin Osmanlı- Rus Rekabeti”, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (2003), S.9, s.1-19.
KARACAKAYA, Recep, “İngiltere’de Ermeni Propagandası ve Osmanlı Devleti’nin Buna Karşı Aldığı Önlemler (1878–1900)”, Ermeni Araştırmaları, II, Türkiye Kongresi Bildirileri, I, Asam Ermeni Araştırmaları Enstitüsü Yayınları, Ankara 2007, s.21-35.
KARATAŞ, Yakup, Sultan II. Abdülhamid Dönemi’nde Erzurum (Sosyal, Ekonomik, İdarî ve Demografik Yapı), (Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi), Erzurum 2010.
KARAYAMAN, Mehmet, “Osmanlı Devleti’nde Şeker Fabrikası Kurma Teşebbüsleri”, Tarih İncelemeleri Dergisi, C.25, S.1, Temmuz 2010, s.297-318.
KESKİN, Arife Sema, Türkiye’de Çay Politikası, Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Ankara 1989.
KOŞAY, Hamit Zübeyir, Erzurum ve Çevresinin Dip Tarihi, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü, Ayyıldız Matbaası, Ankara 1984.
KOCABAŞOĞLU, Uygur, Majestelerinin Konsolosları: İngiliz Belgeleriyle Osmanlı İmparatorluğu’ndaki İngiliz Konsoloslukları (1580-1900), İletişim Yayınları, İstanbul 2004.
KONUKÇU, Enver, Selçuklulardan Cumhuriyete Erzurum, Erzurum Ticaret ve Sanayi Odası, Ankara 1992.
KUZUCU, Kemalettin, Bin Yılın Çayı Osmanlı’da Çay ve Çayhane Kültürü, Kapı Yayınları, İstanbul 2012.
KÜÇÜK, Cevdet, “Erzurum”, Diyanet İslâm Ansiklopedisi (DİA), İstanbul 1995, s.321-329.
KÜÇÜKUĞURLU, Murat, Erzurum Çarşı Pazar-Eski Erzurum Çarşıları ve Üretim Mekânları, Çizgi Kitabevi, Konya 2018.
KÜTÜKOĞLU, Mübahat S., Osmanlı-İngiliz İktisadi Münasebetleri (1580–1838), I, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1974.
KÜTÜKOĞLU, Mübahat S., Osmanlı’nın Sosyo-Kültürel ve İktisâdî Yapısı, Türk Tarih Kurumu, Ankara 2018.
Mahmud Celaleddin Paşa, Mir’ât-ı Hakîkat, Haz. İsmet Miroğlu, II, Berekât Yayınları, İstanbul 1983.
ORTAYLI, İlber, “Levantenler”, Geçmişten Günümüze Levantenler, Ed. Fikret Yılmaz, İzmir Ticaret Odası, Kültür, Sanat ve Tarih Yay., No:12, İzmir 2011, s.23-34.
ÖZCAN, Azmi, Pan İslamizm Osmanlı Devleti, Hindistan Müslümanları ve İngiltere (1877- 1914), İsam Yayınları, İstanbul 1992.
SELVİ, Haluk, Milli Mücadele’de Erzurum, Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara 2000.
STOCQUELER, J. H., Fifteen Months’ Pilgrimage Through Untrodden Tracts of Khuzistan and Persia, in A Journey From India to England, Through Parts of Turkish Arabia, Persia, Armenia, Russia, and Germany, II, Saunders and Otley, Conduit Street, London 1832.
ŞAŞMAZ, Musa, “İngiliz Yüzbaşı Stewart’ın Konya Konsolosluğu ve Adli Yönetime Dair Raporu (1879-1882)”, Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S.11, s.223-238.
ŞİMŞİR, Bilâl, “Ermeni Gailesinin Tarihsel Kökeni Üzerine”, Ermeni Araştırmaları Dergisi, S.1, Mart-Nisan-Mayıs, 2001, s.108-125.
ŞİMŞİR, Bilâl, Ermeni Meselesi (1774-2005), Bilgi Yayınevi, Ankara 2005.
TOZLU, Selahattin, “Erzurum Depremleri (1850-1900), Akademik Araştırmalar Dergisi, (Yaz 1996), Erzurum 1996, s.119-126.
TOZLU, Selahattin, “Trabzon-Erzurum-Bayezid Yolu (1850-1900)”, (Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi), Erzurum 1997.
TOZLU, Selahattin, “19. Yüzyılda Sosyo-Ekonomik Bakımdan Trabzon Limanı”, Trabzon ve Çevresi Uluslararası Tarih-Dil-Edebiyat Sempozyumu Bildirileri (3-5 Mayıs 2001), I, Haz: M. Kerim Arslan, Hikmet Öksüz, Trabzon İl Kültür Müdürlüğü Yayınları, Trabzon 2002, s.381-397.
TOZLU, Selahattin, “Erzurum Valisi Mehmet Celal Bey’in Bayezıd (Ağrı) Sancağına Dair Raporu (1909)”, Ramazan Şeşen Armağanı, Ed. E.Uymaz-S.Kızıltoprak, İsar Vakfı Yayınları, İstanbul 2005, s.283-307.
WHITMAN Sidney, Turkish Memories, Chas Scribner’s Sons, London 1914.