Türk Tarih Öğretiminde Psiko-Sosyal Açıdan Savaşlar ve Yansımaları (1914-1939)

Bu çalışmada amaç Türk tarih öğretiminde psiko-sosyal açıdan savaşlar veyansımalarını incelemektir. Çalışmada tarihsel metot kullanılmıştır. Birincil kaynak olarak,Türkiye’de Maarif Vekâleti bünyesinde 1914-1939 yılları arasında okutulan tarih derskitapları kullanılmıştır. Ders kitapları doküman incelemesi yolu ile incelenmiştir. Bahsigeçen ders kitaplarında Balkan Savaşları, Birinci Dünya Savaşı ve Kurtuluş Savaşı’nınyansımaları değerlendirilmiştir. Tarihsel anlatılar bir yönüyle toplumsal savunmamekanizmasının devreye girmesi anlamına gelmektedir. Bu savunma mekanizması iç vedış toplumsal olaylara tepki gösterilmesi demektir. Adına grup davranışı ya da toplumsaltepki diyebileceğimiz bu eylemler; aşağılanma, göçe zorlanma, ölümler, kayıplar, açlık,taciz ve tecavüze maruz bırakılma gibi dramatik ve travmatik olaylar karşısında ortayaçıkmaktadır. Tarihsel anlatı, tarihsel metinler ve tarih ders kitapları bu ruhsal olaylarınbirer uzantısı olarak görülebilir. Resmî tarih yazımında Balkan Savaşları hem bir felakethem de göç/yerinden edilme olguları bakımından açık bir şekilde kendine yer edinmiştir.Savaşın yol açtığı ölümler, kayıplar ve insanların yaşadıkları yerden göç etmeleri gibitravmatik olaylar ders kitaplarında yer alan metinlere nüfuz etmiştir. Birinci Dünya Savaşı,bu döneme ilişkin tarih yazımında tıpkı Balkan Savaşlarındaki gibi, ölüm, kayıp, tecavüzve aşağılanma gibi olaylar ile anılmış ve uğranılan haksızlık büyük bir duygusallıklaişlenmiştir. Anadolu’nun Yunanlılar ve batılı devletlerce işgal edilmesi ve işgal süresinceyaşanılan travmatik olaylar Türklerin toplumsal psikolojisinde ve kolektif belleğinde deriniz bırakmıştır.

Wars and Their Reflections in Terms of Psycho-sociology in Turkish History Teaching

The aim in this study is to examine wars and their reflections psychosociologically in Turkish History teaching. The primary source used in the study is history course books taught in 1914-1939 by Ministry of Education in Turkey. The reflection of The Balkan Wars, The Turkish Independence War and The First World War is examined in the mentioned history course books. Historical narratives also mean that the social defense mechanism comes into play. This defense mechanism means reacting to internal and external social events. These actions can be called group behavior or social reaction; it emerges in the face of dramatic and traumatic events such as humiliation, forced migration,deaths, losses, hunger, abuse and rape. Historical narratives, historical texts and history textbooks can be seen as extensions of these spiritual events. Balkan Wars in official historiography, obviously took a place phenomenon both in terms of disaster and migration. The traumatic events such as deaths because of the war, losses, migrations from where people live penetrated to the textbooks. About this period of historiography, the First World War is remembered by the events such as death, loss, rape and humiliation just like in Balkan Wars and the injustice was dealt with a huge emotionality The invasion of Anatolia by the Greeks and Western states and the traumatic events experienced during the occupation left a profound impression on the social psychology and collective memory of the Turks.

PDF

___

Abdülbaki ve Sabri Esat, Yavrumun Tarih Kitabı, Şirket-i Mürettibiye Matbaası, İstanbul 1930.
AHMAD, Feroz, From Empire To Republic. Essays On The Late Ottoman Empire And Modern Turkey, Volume 2, İstanbul Bilgi University Press, İstanbul 2014.
Ahmed Refik, Tarih Okuyorum. Küçüklere Tarih Dersleri, Devre-İ Ulâ İkinci Sene, Beşinci Tab, Kitabhane-i İslam ve Askeri, Orhaniye Matbaası, İstanbul 1336/1920.
Ahmed Refik, Tarih Okuyorum, Beşinci Tab, Orhaniye Matbaası, 1337/1921.
Ahmed Refik, Milli Tarih Dersleri. Türkiye Tarihi, Evkaf Matbaası, 1339-1341/1923-1925.
Ahmet Refik, Çocuklara Türk İstiklal Harbi, (İlk Mekteplere Mahsus), Hilmi Kitaphanesi, İstanbul 1929.
Ahmed Refik, Çocuklara Tarih Bilgisi. Eski Zamanlar Türkler, Hilmi Kitaphanesi, İstanbul 1932.
AKŞİN, Sina, İç Savaş ve Sevr’de Ölüm, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2010.
AKŞİN, Sina, Kısa Türkiye Tarihi, Türkiye İş Bankası Yayınları, İstanbul 2011.
ASSMANN, Jan, Kültürel Bellek. Eski Yüksek Kültürlerde Yazı, Hatırlama ve Politik Kimlik, Ayrıntı Yayınları, İstanbul 2001.
BAŞTERZİ, Ayşe Devrim, “Bellek ve Ötesi, Hatırlama, Unutma ve Hesaplaşma Üzerine”. Barış Kitabı Bireyden Topluma Savaşın ve Barışın Ruh Hali içinde, Ed. Ayşe Devrim Başterzi-A. Tamer Aker, Türkiye Psikiyatri Derneği Yayınları, Ankara 2015, s. 347-360.
BİLGİN, Nuri, Tarih ve Kolektif Bellek, Bağlam Yayınları, İstanbul 2013.
BİLGİN, Nuri, “Kimlik Arayışı Olarak Resmi Tarih. Tarih Eğitimi ve Tarihte “Öteki” Sorunu”, 2. Uluslararası Tarih Kongresi Tebliğler içinde, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2014, s. 107-122.
BLOOM, Sandra L., “Psikotarihin Klinik Kullanımları” Çev. Mustafa Alican, Tarih Okulu Dergisi, Yıl 6, Sayı 16, 2013, s. 739-747.
BORA, Tanıl, “Milli Tarihte Devlet Mitosu, Tarih ve Milliyetçilik.” I. Ulusal Tarih Kongresi Bildiriler içinde Mersin 1999, s. 7-10.
BOZTAŞ, Mehmet Hamit, “Bir Afet Olarak Savaş ve Ruh Sağlığı.” Barış Kitabı Bireyden Topluma Savaşın ve Barışın Ruh Hali içinde, Ed. Ayşe Devrim Başterzi-A. Tamer Aker, Türkiye Psikiyatri Derneği Yayınları, Ankara 2015, s. 165-172.
CANDANSAYAR, Selçuk, “Politik Kimliğin Kuruluşu”, Toplumsal Barış ve Kimlikler 17. Ulusal Sosyal Psikiyatri Kongresi içinde, İstanbul 2010.
CHAMBERS, Iain, Göç, Kültür, Kimlik, Çev.: İsmail Türkmen-Mehmet Beşikçi, Ayrıntı Yayınları, İstanbul 2014.
ÇUKUROVA, Bülent-Mezher Yüksel, “Öteki Üzerinden Kurulan Bir Kimlik Olarak Milliyetçilik.” Tarih ve Milliyetçilik. I. Ulusal Tarih Kongresi Bildiriler içinde, Mersin 1999, s. 1-3.
DRAGONAS, Thalia, “Tehdit Altındaki Milli Kimlikle Başa Çıkmak, Tarih Eğitimi ve Tarihte “Öteki” Sorunu.” 2. Uluslararası Tarih Kongresi Tebliğler içinde, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2014, s. 113-124.
Emin Âli, Türk Çocuklarına Tarih Dersleri, İkinci Tab, Suhulet Kütübhanesi, İstanbul 1927.
ERPULAT, Didem Erel, “Türk Tarih Ders Kitaplarında Balkan Savaşları, Tarih Eğitimi ve Tarihte “Öteki” Sorunu.” 2. Uluslararası Tarih Kongresi Tebliğler içinde, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2014, s. 152-161.
ERSANLI, Büşra, İktidar ve Tarih. Türkiye’de “Resmi Tarih” Tezinin Oluşumu (1929-1937), İletişim Yayınları, İstanbul 2003.
FREUD, Sigmund, Grup Psikolojisi ve Ego Analizi, Tutku Yayınları, Ankara 2014.
GELLNER, Ernest, Uluslar ve Ulusçuluk, Çev.: Büşra Ersanlı Behar-Günay Göksu Özdoğan, Hil Yayınları, İstanbul 2006.
GÖKA, Erol, Türklerin Psikolojisi, Kapı Yayınları, İstanbul 2017.
GÖZCÜ, Alev, “I. Dünya Savaşı ve Osmanlı Devleti’nin Gündelik Hayatından Kesitler” Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, 9(32), 2016, s. 133-169.
GÜVENÇ, Bozkurt, “Tarihi Perspektifte Kimlik Sorunu Özdeşimlerini Belirleyen Bazı Etkenler.” Tarih Eğitimi ve Tarihte “Öteki” Sorunu. 2. Uluslararası Tarih Kongresi Tebliğler içinde, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2014, s. 23-29.
İhsan Şerif, Çocuklara Tarih Dersleri, İstanbul 1331/1915.
İhsan Şerif, Cumhuriyetde Tarih, (4. Sınıf), Kanaat Kitabhanesi, İstanbul 1927-1928.
İhsan Şerif, Cumhuriyetde Tarih, (5. Sınıf), Kanaat Kitabhanesi, İstanbul 1927-1928.
KAĞITÇIBAŞI, Çiğdem, Günümüzde İnsan ve İnsanlar. Sosyal Psikolojiye Giriş, Evrim Yayınevi, İstanbul 2008.
KARABEKİR, Kazım, İstiklâl Harbimizin Esasları, Yay. Haz.: Faruk Özerergin, Emre Yayınları, İstanbul 1995.
KARAL, Enver Ziya, İkinci Meşrutiyet ve Birinci Dünya Savaşı (1908-1918), C. 9, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 2011.
KARAŞ, Hakan, “Göç ve Kimlikteki Dönüşüm”, Toplumsal Barış ve Kimlikler 17. Ulusal Sosyal Psikiyatri Kongresi içinde, İstanbul 2010, s. 38-39.
KARPAT, Kemal, Elites And Religion. From Ottoman Empire To Turkish Republic, Timas Publishing, İstanbul 2011.
KİLİ, Suna, The Atatürk Revolution. A Paradigm of Modernization, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2011.
MİLLAS, Herkül, “Edebiyat Metinlerinde Milliyetçi Tarih Söylemi”, I. Ulusal Tarih Kongresi Bildiriler içinde, Mersin 1999, s. 91-98.
Muallim Ahmed Halid, Bizim Tarih, İlkmektep Dördüncü Sınıf, Tefeyyüz Kitaphanesi, İstanbul 1927.
ÖZAK, Nedim-Tolga Binbay, “Savaş Ortamı Akıl Sağlığını Nasıl Etkiler? Epidemiyolojik Bulgular”, Barış Kitabı Bireyden Topluma Savaşın ve Barışın Ruh Hali içinde, Ed. Ayşe Devrim Başterzi-A. Tamer Aker, Türkiye Psikiyatri Derneği Yayınları, Ankara 2015, s. 145-157.
ÖZDEMİR, Hikmet, Salgın Hastalıklardan Ölümler 1914-1918, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 2010.
ÖZTÜRK, Erdinç, “Psikotarih Açısından Çocuk Yetiştirme Tarzları ve Çocuk İstismarı”, Türkiye Klinikleri J Foren Med-Special Topics, 2(3), 2016, s. 24-34.
PAMUK, Akif, Kimlik ve Tarih. Kimliğin İnşasında Tarihin Kullanımı, Yeni İnsan Yayınları, İstanbul 2004.
PİNGEL, Falk, “Tarihsel Anılar ve Çoketnisiteli Bir Bağlamda Tarih Ders Kitapları: Bazı Deneyimler.” Tarih Eğitimi ve Tarihte “Öteki” Sorunu. 2. Uluslararası Tarih Kongresi Tebliğler içinde, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2014, s. 134-140.
SEVİNÇ-YALÇIN, Çağla Pınar ve Erdinç Öztürk, “Travma Sonrası Zamanın Donması ve Travmanın Nesiller Arası Aktarımı”, Bartın Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 3(3), 2018, s. 21‐28.
SHAW, Stanford J., From Empire to Republic. The Turkish War of National Liberation 1918- 1923 A Documentary Study, Volume I, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 2000.
SHAW, Stanford. J.-Ezel Kural Shaw, Osmanlı İmparatorluğu ve Modern Türkiye. C. 2, E Yayınları, İstanbul 2010.
STATHİS, Penelope, “Yunan (ve Türk) Tarih Ders Kitaplarında ‘Ben’ ve ‘Öteki’ İmgeleri” Tarih Eğitimi ve Tarihte “Öteki” Sorunu. 2. Uluslararası Tarih Kongresi Tebliğler içinde, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2014, s. 125-133.
Süleyman Edip-Ali Tevfik, İlkmektep Çocuklarına Tarih Dersleri, Dördüncü Sınıf, Amedî Matbaası, İstanbul 1929.
Tarih V. Sınıf, İlkokul Beşinci Sınıf, Devlet Basımevi, İstanbul, 1938.
TEKELİ, İlhan, “Uluslaşma Süreçleri ve Ulusçu Tarih Yazımı Üzerine”, I. Ulusal Tarih Kongresi içinde, Mersin 1999, s. 121-138.
TEKELİ, İlhan, “Tarihyazıcılığı ve Öteki Kavramı Üzerine Düşünceler” Tarih Eğitimi ve Tarihte “Öteki” Sorunu. 2. Uluslararası Tarih Kongresi Tebliğler içinde, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2014, s. 1-6.
TOPRAK, Zafer, Darwin’den Dersim’e Cumhuriyet ve Antropoloji, Doğan Kitap, İstanbul 2012.
TUNÇAY, Mete, “Tarih Öğretiminin İyileştirilmesine Yönelik Düşünceler”, 1994 Buca Sempozyumu içinde, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2013, s. 52-54.
WACHTEL, Andrew Baruch, Dünya Tarihinde Balkanlar, Çev.: Ali Cevat Akkoyunlu, Doğan Kitap, İstanbul 2009.
YEŞİLDAL, Mahir, “Zorunlu Göç ve Kimlik Algısı”, Toplumsal Barış ve Kimlikler 17. Ulusal Sosyal Psikiyatri Kongresi içinde, İstanbul 2010, s. 54-58.
ZENCİR, Mehmet, “Savaşlar ve Halk Sağlığı”, Barış Kitabı Bireyden Topluma Savaşın ve Barışın Ruh Hali içinde, Ed. Ayşe Devrim Başterzi-A. Tamer Aker, Türkiye Psikiyatri Derneği Yayınları, Ankara 2015, s. 121-144.
ZÜRCHER, Eric Jan, Modernleşen Türkiye’nin Tarihi, Çev.: Yasemin Saner, İletişim Yayınları, İstanbul 2015.