Demokrat Parti’nin Ordu İlinde Kuruluşu ve 1950 Seçimlerine Giden Süreç

Türkiye, II. Dünya Savaşına girmemesine rağmen savaştan her türlü etkilenmiş vesavaş sonrasında oluşan yeni dünya düzenine ayak uydurmaya çalışmıştır. Türkiye savaşınortaya çıkardığı iç ve dış dinamiklerin etkisiyle çok partili hayata geçme kararı almıştır.Demokrat Parti de bu yeni dünya düzeninin bir ürünü olarak CHP içinden bir grup muhaliftarafından 7 Ocak 1946 tarihinde kurulmuştur. Ülke genelinde teşkilatlanma çalışmalarınabaşlayan Demokrat Parti, kurulduktan 6 ay sonra da Ordu’da şubesini açmıştır. DemokratParti, kurulduktan kısa bir zaman sonra yapılan 1946 genel seçimlerinde Ordu’da başarılıolamamıştır. 1950’de yapılan genel seçimlerde ise Cumhuriyet Halk Partisini yenerek,iktidarı ele almıştır. Böylece Demokrat Parti, 27 yıllık tek parti dönemine son vermiş, çokpartili hayata geçilmiştir. Fakat Ordu yerelinde ülke geneline tezat bir durum ortaya çıkmış,Demokrat Parti burada önemli bir başarı elde edememiştir. Bu çalışmada Demokrat PartininOrdu’da Kuruluşu ve 1950 seçimlerine giden süreç incelenmiştir. Araştırma yapılırkenCumhurbaşkanlığı Devlet Arşivinde bulunan belgelerden, yerel gazeteden, meclis arşivi vebasılı diğer kaynaklardan yararlanılmıştır.

The Establishment of The Democratic Party in Ordu Province and The Process Leading to The 1950 Elections

Turkey has influnced by all kinds of war, despite not entering the Second World War and it has tried to keep up with the new World order that emerged after the war. Turkey under the influence of internal and external dynamics revealed by the war, it was decided to start multi-party life. The Democratic Party was founded on January 7, 1946 by a group of opponnets from the CHP as product of this new World order. The Democratic Party, which started to be organized troughout the country, oppned its branch in the province of Ordu 6 months after its establishment. Democratic Party failed in the province of Ordu in the general elections held shortly after its establishment. İn the general elections held in 1950, The Republic People’s Party defeated and took over the power. Thus the Democratic Party ended the single-party period of 27 years and started multi-party life. But there was a situation in contrast to the principle of the country in the Ordu locality the Democratic Party did not achieved a significant success here. In this study, the process of the establisment of the Democratic Party in the Ordu and the process leading to the 1950 elections were examined. During the research, documents from the Presidental State Archive, newspaper of the local, parlimentary archives and other printed sources were used.

PDF

___

Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA)
BCA, Demokrat Parti Kurucularından Refik Koraltan’nın Trabzon, Adana ve Konya’da Verdiği Söylev.
BCA, 1950 Seçimlerini CHP’nin Kaybettiği.
BCA, 1946 Yılında Yapılan Milletvekili Seçiminde Ordu İl Merkezinde Sarf edilen Paralara Ait Sarf Evrak ile İlçelere Gönderilen Paraların Makbuzları.
TBMM Üyelerine Ait Sicil Defterleri: II. Dönem Milletvekillerinin Sicil Numaraları: 598, 599, 600, 417,83. III. Dönem Milletvekillerinin Sicil Numaraları: 83, 599, 680, 417, 743, IV. Dönem Sicil Numaraları: 83, 829, 861, 600, 417,743. V. Dönem: 316,313, 314, 317, 319,318, 315, VI. Dönem Milletvekillerinin Sicil Numaraları:328, 324, 325, 330, 331, 326, 1107, 1108. VIII. Dönem Milletvekillerinin Sicil Numaraları: 83, 743, 1106, 1107, 110, 1275, 1308, 1471, 1523, 1472.
“Türk-İngiliz-Fransız Karşılıklı Yardım Muahedesi Dün İmzalandı” ,Ulus, 20 Ekim 1939, s.1
“Türk-Alman Dostluk Anlaşması Hariciye Vekâletinde İmza Edildi” Vatan, 19 Haziran 1941, s.1.
“Mihvere Karşı Harbe Girdik” Cumhuriyet, 24 Şubat 1945, s.1
“Türk-Sovyet Muahedesi Uzatılmayacak”, Cumhuriyet, 22 Mart 1945, s.1-3.
“Şehrimizde Demokrat Parti Kuruluyor mu?” Güzel Ordu, 13 Mart 1946, s.1.
“İl Seçim Kurulu Başkanlığından Duyuru” ,Güzel Ordu, 26 Haziran 1946, s.2
“Demokrat Parti Dün Resmen Teessüs Etti” , Cumhuriyet, 8 Ocak 1946, s.1.
“Demokrat Partinin Bir Şubesi Şehrimizde de Açıldı” Güzel Ordu, 10 Temmuz 1946, s.1
“Cumhuriyet Halk Partisinin Seçim Faaliyetleri”, Güzel Ordu, 17 Temmuz 1946, s.1
“Demokrat Partinin Faaliyetleri”, Güzel Ordu, 17 Temmuz 1946, s.1
“İlimizde Seçim C.H.P. Lehine Neticelendi” ,Güzel Ordu, 24 Temmuz 1946, s.1.
“Genel Meclis Seçimi”, Güzel Ordu, 4 Eylül 1946, s.1.
“C.H.P. Merkez İlçe Kongresi”, Güzel Ordu, 27 Kasım 1946, s.1.
“C.H.P. İlçe Kongreleri Bitti” , Güzel Ordu, 11 Aralık 1946, s.1.
“C.H.P İl Kongresi”, Güzel Ordu, 1 Ocak 1947, s.1.
“Demokrat Parti İdare Heyetleri Teşekkül Etti” ,Güzel Ordu, 24 Eylül 1947, s.1
“C.H.P. Merkez İlçe Kongresi”, Güzel Ordu, 9 Ocak 1948, s.1
“C.H.P. İl Kongresi Yapıldı” ,Güzel Ordu, 26 Mart 1948, s.1.
“D.P. İl Kongresi Celal Bayar’ın Huzuriyle Evvelki Gün Toplandı” ,Güzel Ordu, 30 Nisan 1948, s.1-2.
“Demokrat Partiden İstifa Edenler” ,Güzel Ordu, 7 Mayıs 1948, s.1
“Demokrat Partiden İstifa Edenler, Güzel Ordu, 8 Ekim 1948, s.2
“Demokrat Parti İl Kongresi” ,Güzel Ordu, 29 Nisan 1949, s.1
“C.H.P. İlçe Kongreleri Sona Erdi”, Güzel Ordu, 2 Aralık 1949, s.1.
“C.H.P. İl Kongresi”, Güzel Ordu, 23 Aralık 1949, s.1
“Seçim Kanunu Kabul Edildi” Güzel Ordu, 17 Şubat 1950,s.2
“İlçe Seçim Kurulu Toplandı” , Güzel Ordu, 10 Mart 1950, s.1
“Demokrat Parti Çöküntü Halinde” , Güzel Ordu, 10 Mart, 1950, s.3
“D.P. İl Kongresi” ,Güzel Ordu, 24 Mart 1950, s.1-2.
“Milletvekilleri Sayısı Tesbit Edildi” ,Güzel Ordu, 31 Mart 1950, s.1
“Milletvekili Aday Yoklaması Yapıldı” ,Güzel Ordu, 14 Nisan, 1950, s.1
“İl Seçim Kurulu İlk Toplantısını Yaptı” ,Güzel Ordu, 14 Nisan 1950, s.1.
“Seçim Propagandası Başladı, Güzel Ordu, 14 Nisan 1950, s.1
“İlimiz Milletvekilleri Adayları İlan Edildi” , Güzel Ordu, 28 Nisan 1950, s.1.
“Vatandaş!” ,Güzel Ordu, 5 Mayıs 1950, s.3.
“Karşılıklı Propagandalar Hızlandı”, Güzel Ordu, 5 Mayıs 1950, s.1
“D.P. Mecliste Ekseriyet Aldı” ,Güzel Ordu, 19 Mayıs 1950, s.1
AKIN, Fehmi, Türkiye’de Çok Partili Dizgeye Geçiş Sürecinde Demokrat Parti-Cumhuriyet Halk Partisi İlişkileri (1946-1947) (Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi) Aydın 2004.
AKINCI-Abdulvahap-Sefa Usta, “Türkiye’de Çok Partili Hayata Geçişte Etkili Olan Dış Faktörlerin Değerlendirilmesi”, Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, C.21, S.1, 2016, s.275-288.
AKKUŞ, Süleyman, Demokrat Parti Aydın Milletvekilleri ve TBMM’deki Faaliyetleri (1950- 1954), (Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Aydın 2016.
AYDIN, Nermin Zahide, “Demokrat Parti’nin İktidara Gelmesinde Refik Koraltan’nın Rolü” History Studies, C.12, S.2, Nisan 2020, s.369-388.
BAYIR ERLER, Özgün, “Türkiye’de Çok Partili Hayata Geçiş Sürecinde Solda Partileşme, İstanbul Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, S.45, Ekim 2011, s.45-72.
BENHÜR, Çağatay, “14 Mayıs 1950 Genel Seçimlerinde CHP ve DP’nin Seçim Kampanyalarının Ana Hatları”, Selçuk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Edebiyat Dergisi, S.17, 2007, s.61-75.
BİNARK, İsmet, Türk Parlamento Tarihi, TBMM-VII. Dönem (8 Mart 1943-5 Ağustos 1946), C.I, TBMM Kültür, Sanat Yayın Kurulu Yayınları, Ankara 2009.
BURGAÇ, Murat, “1946 Genel Seçimlerinde Propaganda”, Çağdaş Türkiye Araştırmaları Dergisi, C.XIII, S.26, Bahar 2013, s.163-184.
ÇUFALI, Mustafa, “Cumhuriyet Döneminde Çok Partili Hayata Geçişte Rol Oynayan Dinamikler” ,Liberal Düşünce, C.10, S.38-39, Bahar- Yaz 2005, s.55-67
ÇUFALI, Türk Parlamento Tarihi, TBMM-VIII. Dönem (1946-1950), C.I, Kültür, Sanat ve Yayın Kurulu Yayınları, Ankara 2012.
DUMAN, Önder, Meşrutiyet’ten “Beyaz Devrim”e, Canik Samsun’da Seçimler ve Siyaset (1877-1950), Canik Belediyesi Kültür Yayınları, Samsun 2015.
EROĞUL, Cem, Demokrat Parti ve İdeolojisi, Yordam Kitap, İstanbul 2013
FEROZ, Ahmad, Demokrasi Sürecinde Türkiye 1945-1980, 5.Baskı, Hil Yayınları, İstanbul 2015.
GOLOĞLU, Mahmut, Demokrasiye Geçiş (1946-1950), Türkiye İş Bankası, İstanbul 2013.
GÜLCAN, Yılmaz, Cumhuriyet Halk Partisi 1923-1946, Alfa Yayınları, İstanbul 2001.
HAYTAOĞLU, Ercan, “Türkiye’de Demokratikleşme Süreci ve 1945’te Çok Partili Siyasi Hayata Geçişin Nedenleri (1908-1945)” PAÜ Eğitim Fakültesi Dergisi, S.3, 1997, s.47- 54.
KARTAL, Cemile Burcu, “Türk Siyasal Hayatında “Beyaz İhtilal” 1950 Seçimleri” Atatürk Dergisi, C.3, S.4, 2003, s.266-280.
KİRMAN, Emin, Çok Partili Döneme Geçiş Süreci ve Türk Siyasal Kültüründe Muhalefet Olgusunun Gelişmesi (1946-1950), (Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisan Tezi) Isparta 2006.
KOÇAK, Cemil, Türkiye’de İki Partili Siyasi Sistemin Kuruluş Yılları (1945-1950) İktidar ve Demokratlar, C.2, İletişim Yayınları, İstanbul 2012.
KOLTUK, Durmuş Ali, “II. Dünya savaşından Sonra Çok Partili Hayata Geçişte CHP ve İsmet İnönü” Türkiye Sosyal Araştırmaları Dergisi, Yıl:12, S.2, 2008, s.34-44.
MERİH, Turgay, Soğuk Savaş ve Türkiye (1945-1960), İstanbul: Ebabil Yayıncılık, 2006.
OLGUN, Kenan, “Türkiye’de Cumhuriyet’in İlanından 1950’ye Genel Seçim Uygulamaları”, Atatürk Araştırma Dergisi, C.XXVII, S.79, Mart 2011.
ÖZÜÇETİN, Yaşar, Çok Partili Hayata Geçiş Sürecinde Kırşehir, Berikan Yayınevi, Ankara 2009.
ÖZÜÇETİN, “Demokrasiye Geçiş, Demokrat Partinin Kuruluşu, 1946 Seçimleri” Türkler Ansiklopedisi, C.16, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002. s.765-773.
SANCAKTAR, Caner, “Türkiye’de Çok Partili Rekabetçi Siyasetin Doğuşu: Siyasal Değişimin İç ve Dış Dinamikleri”, Bilgi Strateji Dergisi, C.3, S.7, 2012, s.31-64.
SARIÇOBAN, Gülay, Çok Partili Hayata Geçişte İktidar-Muhalefet İlişkileri 1946-1950 (Hacettepe Üniversitesi, Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi,) Ankara 2005.
ŞEYHANLIOĞLU, Hüseyin, Türk Siyasal Muhafazakârlığının Kurumsallaşması ve Demokrat Parti, 1.Baskı, Kadim Yayınları, Ankara 2011.
TİMUR, Taner, Türkiye’de Çok Partili Hayata Geçiş, 3. Baskı, İmge Kitapevi, Ankara 2003.
TOKER, Metin, Tek Partiden Çok Partiye 1944-1950, Milliyet Yayınları, İstanbul 1970.
YEŞİL, Ahmet; Türkiye’de Çok Partili Hayata Geçiş, 1.Baskı, Kültür Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara 1988.
YILMAZ, Ensar, “1946 Seçimlerinde Öne Çıkan Bazı Hususlar” ODÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, C.1, S.1, 2010, s.178-188.