Sultanın İsyankâr Kullarının İlk İsyanı: Buçuktepe Vakası (1446)

Osmanlı Devleti, kendisinden önceki pek çok Türk Devleti’nin aksine bir göçebe konfederasyonuolmak yerine yerleşik değerleri benimsemeyi tercih etmiştir. Osmanlı Devleti, daha kuruluşaşamasından itibaren bu anlamda pek çok kurum vücuda getirdiği bilinmektedir. Bu şekilde kurulan(1362-1365 arası) Yeniçeri Ocağı, asırlarca Osmanlı ordusunun en önemli parçalarından birisinioluşturmuştur. Osmanlı tarihinde yeniçeriler savaş meydanlarındaki başarıları kadar çıkardıklarıisyanlarla da anıldığı görülür. Bu anlamda II. Mehmed zamanında meydana gelen Buçuktepeİsyanından (1446), Ocağın kaldırılışına (1826) kadar, 380 yılda birçok isyan çıkarttıkları dabilinmektedir. Bu çalışmada her sosyal olayın birden fazla nedeni olduğu göz önündebulundurularak, Buçuktepe Vakasının nedenleri, nasıl meydana geldiği ve niçin bu dönemde meydanageldiği gibi soruların cevap ya da cevapları ortaya konulacaktır. İsyan sonunda bazı devletadamlarının daveti üzerine II. Murad yaşlı/tecrübeli padişah olarak tekrar tahta geçmiştir. II.Mehmed ise tecrübesiz/genç bir padişah olduğu gerekçesiyle tahttan indirilerek Manisa’yagönderilmiştir. İsyanın, taht değişikliği dışında da bazı sonuçları olduğu anlaşılmaktadır. Buçuktepeİsyanı sonrasında tahttan indirilen II. Mehmed bu hadiseyi hiç unutmamış ve ikinci kez tahtageçtikten sonra iktidarını hiç kimseyle paylaşmayacağı bir sistem kurmuştur. Böylece patrimonyalizmya da sultanizm olarak adlandırılan Osmanlı yönetim anlayışı ve nev-i şahsına münhasır özellikleribulunan Osmanlı padişah tipolojisi ortaya çıkmıştır.

The First Rebellion By The Rebellious Subjects Of The Sultan: The Case Of Buçuktepe (1446)

Unlike various Turkish states before it, the Ottoman State chose to adopt established values (settled life) instead of being a nomadic confederation. It is known that the Ottoman State created many institutions in this sense beginning as early as its inception. The Guild of Janissary (1362-1365) established in this way constituted one of the most fundamental components of the Ottoman army for centuries. However, the Janissaries are known for rebellions they staged in the Ottoman history as well as their accomplishments in battle fields. In this context, they are known to have staged numerous rebellions in 380 years from the Buçuktepe Rebellion, which took place during the reign of Mehmed II (1446) until the abolition of the Guild (1826). Taking into consideration the fact that any social phenomenon has more than one cause, this study will attempt to reveal the causes of the Buçuktepe Incident and seek answers to questions such as how it took place and why it took place at that specific time. As a result of this rebellion, Murad II acceded to the throne once again as an experienced sultan upon invitation by some statesmen. Mehmed II, on the other hand, was dethroned on the grounds that he was a young/inexperienced sultan and banished to Manisa. It is understood that the rebellion led to some other consequences other than the change of the ruler. Mehmed II, who had been deposed following the Buçuktepe Rebellion, never forgot this incident and established a system after his accession to the throne a second time in which he would not share power with anyone else. Hence, an Ottoman understanding of administration called patrimonialism or sultanism and a typology of Ottoman sultans emerged.

PDF

___

16. Asırda Yazılmış Grekçe Anonim Osmanlı Tarihi: Giriş ve Metin (1373-1512), çev. M. Şerif Baştav, Ankara Üniversitesi Yayınları, Ankara, 1973.
Aköz, Alaattin, “Karamanoğlu II. İbrahim Beyin Osmanlı Sultanı II. Murad’a Vermiş Olduğu Ahidnâme”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 18, Konya, 2005, ss.159-178.
Angiolello, Gioavan, Maria Fatih Sultan Mehmed, çev. Pınar Gökpar, Profil Yayıncılık, İstanbul, 2011.
Behiştî Ahmed Çelebi, Târîh-i Behiştî-Vâridât-ı Sübhânî ve Fütühât-ı Osmânî, (791- 907/1389-1502), II, haz. Fatma Kaytaz, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2016.
Bertelé, Tomasso, Venedik ve Kostantiniyye-Tarihte Osmanlı-Venedik İlişkileri, çev. Mahmut H. Şakiroğlu, Kitap Yayınevi, İstanbul, 2012.
Broquiere, Bertrandon De La, Bertrandon De La Broquiere’in Denizaşırı Seyahati, ed. Ch. Schefer, çev. İlhan Arda, İstanbul Eren Yayınları, İstanbul, 2000.
Cavalli, Marino de, Yaşlılığa Övgü/Der Medh-i Pîrî, çev. Murad Beg, haz. Mehmet Aydın, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 2007.
Chalcondyles, Laonicus, Türk İmparatorluğunun Yıkılışına Dair Kehanetler Kitabı, çev. Aytunç Altındal, Destek Yayınları, İstanbul, 2018.
Cicero, Marcus Tullius, Yaşlı Cato veya Yaşlılık Üzerine, çev. C. Cengiz Çevik, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2017.
Damalı, Atom, Osmanlı Sikkeleri Tarihi/History of Ottoman Coins, I, Nilüfer Damalı Eğitim ve Kültür ve Çevre Vakfı Yayınları, İstanbul, 2010.
Doukas, Michaèl, Tarih Anadolu ve Rumeli 1326-1462, çev. Bilge Umar, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul, 2008.
Ebu’l-Hasan El Mâverdî, Nasihâtu’l-Mülûk (Siyaset Sanatı), çev. Mustafa Sarıbıyık, Ark Kitapları, İstanbul, 2004.
Emecen, Feridun M., “Osmanlı Hanedanına Alternatif Arayışlar Üzerine Bazı Örnekler ve Mülahazalar”, İslâm Araştırmaları Dergisi, İstanbul, 2001, ss. 63-76.
Fatih Sultan Mehmed, Kanûnnâme-i Âl-i Osman (Tahlil ve Karşılaştırmalı Metin), haz. Abdülkadir Özcan, Kitabevi Yayınları, İstanbul, 2007.
Gazavât-ı Sultân Murâd b. Mehemmed Hân, İzladi ve Varna Savaşları (1443-1444) Üzerine Anonim Gazavâtname, haz. Halil İnalcık-Mevlüt Oğuz, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1989.
Hadidî, Hadidî Tarihi [Manzum Osmanlı Tarihi] (1285-1523), haz. Necdet Öztürk, Bilge Kültür Sanat Yayınları, İstanbul, 2015.
Halil b. İsmail, Simavna Kadısıoğlu Şehy Bedreddin ve Menâkıbı, haz. Abdülbaki Gölpınarlı, Milenyum Yayınları, İstanbul, 2008.
İbn Kemal, Tevârih-i Âl-i Osman-VII. Defter, haz. Şerafettin Turan, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1991.
İbn Zafer, Sülvânü’l-Muta fî’Udvâni’l-Etba (Uyrukların Düşmanlığı Hakkında Yöneticiye Öğütler), haz. Joseph A. Kechichian-R.Hrair Dekmejian, çev. Barış Doğru, Kırmızı Kedi Yayınları, İstanbul, 2009.
İdris-i Bitlisî, Acem’den Rum’a: İdris-i Bitlisî’nin Hayatı, Tarihçiliği ve Heşt Behişt’in II. Bayezid Kısmı (1481-1512), haz. Vural Genç, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul, 2014.
İdris-i Bitlisî, Selim Şah-Nâme, haz. Hicabi Kırlangıç, Hece Yayınları, Ankara, 2016.
İmber, Colin, Varna Savaşı, çev. Ayda Arel, Kitap Yayınevi, İstanbul, 2007.
İnalcık, Halil, Fatih Devri Üzerine Tetkikler ve Vesikalar-I, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1954.
İnalcık, Halil, “Osmanlı Padişahı”, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, XIII/4, Ankara, 1958, s. 68-79.
İnalcık, Halil, “Mehmed II”, İslam Ansiklopedisi, VII, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul, 1978, ss. 506-535.
İnalcık, Halil, “Sultanizm Üzerine Yorumlar: Max Weber’in Osmanlı Siyasal Sistemi Tiplemesi,” çev. Kemal Aydın Akagündüz, Dünü ve Bugünüyle Toplum ve Ekonomi Dergisi, 7, İstanbul, 1994, ss. 5-26.
İnalcık, Halil, “Âşıkpaşazâde Tarihi Nasıl Okunmalı?”, çev. Fahri Unan, Söğüt’ten İstanbul’a, Osmanlı Devleti’nin Kuruluşu Üzerine Tartışmalar, ed. Oktay ÖzelMehmet Öz, İmge Kitabevi Yayınları, Ankara, 2005, ss. 119-145.
Kastritsis, Dimitris J., Bayezid’in Oğulları-1402- 1413 Osmanlı İç Savaşında İmparatorluk İnşası ve Temsil, çev. Ayda Arel, Kitap Yayınevi, İstanbul, 2010.
Kavanin-i Yeniçeriyan/Yeniçeri Kanunları, hzl. Tayfun Toroser, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2008.
Kemalpaşazâde, Tevârîh-i Âl-i Osman, VI. Defter, Nationalè Biblioteque de France, MS. Supplément turc 157.
Kerîmüddin Mahmud-i Aksayî, Müsâmeretü’l-Ahbâr, çev. Mürsel Öztürk, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2000.
Kınalızâde Ali Çelebi, Ahlâk-ı Alâî, haz. Mustafa Koç. Klasik Yayınları, İstanbul, 2007.
Konstantinoviç,Konstantin, Mihail Bir Yeniçerinin Hatıratı, çev-haz. Kemal Beydilli, Tarih ve Tabiat Vakfı Yayınları, İstanbul, 2003.
Kur’ân-ı Kerîm ve Açıklamalı Meâli, (Kısaltma: Kur’ân-ı Kerîm), haz. Hayrettin Karaman vd., Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara, 2015.
Macaristanlı György, Türkler, Türklerin Gelenekleri, Görenekleri ve Hinlikleri Üzerine Bir İnceleme, Latinceden çev. Joël Schnapp, haz. Michel Balivet, çev. Lale Aslan Özcan, Bilge Kültür Sanat Yayınları, İstanbul 2009.
Makrızî, Kitâbu’s-Sülûk li Ma’rifeti Düveli’l-Mülûk, IV, 2. bölüm, haz. Said Abdulfettah Aşur, Mısır Ulusal Kütüphanesi Yayınları, Kahire, 1972.
Mevlânâ Mehmed Neşrî, Cihânnümâ [Osmanlı Tarihi (1288-1485)], haz. Necdet Öztürk, Çamlıca Basın Yayım, İstanbul, 2008.
Muhammed bin Muhammed el-Gazâlî, Nesâyihü’l-Mülûk İnceleme-Metin-Dizin, haz. Turgut Tok, Bilge Oğuz Yayınları, İstanbul, 2009.
Oruç Bey, Oruç Bey Tarihi [Osmanlı Tarihi-1288-1502], haz. Necdet Öztürk, Çamlıca Basım Yayın, İstanbul, 2008.
Osmanzâde Tâ’ib, “Hâdıkâtü’l- Vüzerâ”, Osmanlı Sadrazamları- Hâdıkâtü’l- Vüzerâ ve Zeyilleri, haz. Mehmet Arslan, Kitabevi Yayınları, İstanbul, 2013.
Pedani, Maria Pia, Doğunun Kapısı Venedik, çev. Gökçen Karaca Şahin, Küre Yayınları, İstanbul, 2012.
Sahillioğlu,Halil, Kuruluştan XVIII. Asrın Sonlarına Kadar Osmanlı Para Tarihi Üzerinde Bir Deneme, (Basılmamış Doçentlik Tezi), İstanbul, 1958.
Spandunis, Theodoros, Osmanlı Sultanları, ed. Donald M. Nicol, çev. Necdet Balta, Kitap Yayınevi, İstanbul, 2015.
Süleyman Sûdî, Usûl-i Meskûkât-ı Osmâniyye ve Ecnebiyye, İstanbul, 1311.
Şeyhoğlu Mustafa, Kenzü’l-Küberâ ve Mehekkü’l- Ulemâ (Büyüklerin Hazinesi Âlimlerin Mihenk Taşı), haz. Kemal Yavuz, Büyüyenay Yayınları, İstanbul, 2013.
Tabib Beşir Çelebi, “Hikâye-i Tabib Beşir Çelebi ve Tarih-i Edirne İsimli Eseri”, haz. M. Akif Erdoğru, Doğumunun 65. Yılında Prof. Dr. Tuncer Baykara’ya Armağan, Tarih Yazıları, ed. Deniz Saraç, IQ Kültür Sanat Yayınları, İstanbul, 2006.
Tafur, Pedro, Travels and Adventures 1435-1437, trans-ed. Malcom Letts, George Routledge & Sons, Ltd., London, 1926.
Tagrîberdî, en-Nücûmu’z-Zâhire fî Mülûk Mısır ve’l-Kâhire, XIV, Dâru’lKütübi’lİlmiyye,Beyrut, 1992.
Tursun Bey, Târîh-i Ebü’l-Feth, haz. Mertol Tulum, İstanbul Fetih Cemiyeti Yayınları, İstanbul, 1977.
Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Çandarlı Vezir Ailesi, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1998.
Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Anadolu Beylikleri ve Akkoyunlu, Karakoyunlu Devletleri, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2003.
Yörük, Doğan, “Karaman Eyaletinde Tımara Çevrilen Vakıf ve Mülkler (1476-1483)”, Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 6, Ankara, 2007, s. 61-74.