Osmanlı Devleti’nde Kalpazanlık ve Sahte Para (1808-1914): Kalpazanlığı ve Sahte Paranın Tedavülünü Besleyen Faktörler

Osmanlı Devleti’nin geleneksel idari, iktisadi ve mali bünyesini değişime zorlayan birçok gelişmeninyaşandığı 19’uncu yüzyılda, Osmanlı meskûkâtı ve kâğıt parasının sahtelerini imal edip piyasaya sürenkalpazanların, zamanla daha fazla faaliyet alanı bulmasına imkân veren nedenler çeşitlidir. Bunların birkısmı, Osmanlı Devleti’nin kendi iç bünyesinden beslenirken diğer bir kısmı ise dış dünyada oluşan siyasive iktisadi iklimin etkisinde, iç ve dış nedenlerin etkileşimiyle şekillenmiştir.Bu dönemde kalpazanların, kalp madeni ve kâğıt parayı imal edip tedavüle sürme imkânı bulmalarınınnedenleri arasında, dönem içinde takip edilen para ve maliye politikalarının rolü son derece önemlidir.Ayrıca, piyasada kalp sikkenin veya kâğıt paranın tespitinde yaşanan zorluklar, devlet idaresinin kalpazanave kalp paraya olan yaklaşımındaki yumuşaklık, kanunların caydırıcılık gücündeki yetersizlik ve var olankanuni boşluklar diğer nedenler arasında zikredilebilir. Bunların yanında, yerli ve yabancı kaynaklıkalpazanlığın faaliyet alanı olan bir piyasada muhatap olunan Müslüman halkın sahip olduğu nitelikler,yine kalpazanların lehine sonuçlar doğurmuştur. Uluslararası ticaret hacminde ve para talebinde büyükartışların yaşandığı bu dönemde, dünya maden piyasalarında meydana gelen gelişmelerin de etkisiyleşekillenen dış faktörler, vatandaşı oldukları ülkelerin zımnen de olsa desteğini arkasına alan adli ve ticariayrıcalıklara sahip, kalpazanlığa bulaşan yabancılar için bulunmaz fırsatlar sunmuştur.

Factors Breeding Counterfeiters and Counterfeit Money in the Ottoman Markets (1808-1914)

There were many developments in the 19th century that would force the traditional administrative, economic and financial structure of the Ottoman State to change. They also facilitated the works of counterfeiters who manufactured the fake money and circulated them to the Ottoman markets. Some of these negative developments stemmed from the inner structure of the Ottoman State while some others emerged as a consequence of the political and economic conjuncture imposed by the external conditions. Results of monetary and fiscal policies pursued in this period were influential in increasing counterfeiting. This can be seen particularly, in the markets where trade was relatively intense. Since counterfeit money at the markets could not be detected easily, counterfeiters continued their illegal activities easily. In this period, among other reasons of counterfeiting wereloose approach of state administration towards counterfeiter and counterfeit money problem, inadequacy of deterrent laws and the gaps in the existing laws. Beside these, such characteristics as naivity, accessibleness and righteousness which were attributed to Muslim/Turkish people paved the way for counterfeiters to carry out their activities easily. In addition, huge increase in the volume of international trade and demand for money, new developments in world silver mine markets, when combined with the power of commercial and judicial concessions, facilitated incomparable opportunities for foreign counterfeiters.

PDF

___

Sadaret Mektubi Kalemi Mühimme (A.MKT. MHM) 59/90, 1271 S 03.
Sadaret Mektubi Kalemi Meclis-I Vala (A.MKT.MVL)
109/62, 1276 M 22.
110/67, 1276 Ra 15.
111/67, 1276 R 23.
35/9, 1267 M 19.
50/80, 1268 Ca 12.
Sadaret Evrakı Mektubi Kalemi Nezaret ve Devair (A.MKT.NZD) 190/3, 1272 Z 16.
395/76, 1278 B 24.
397/24, 1278 Ş 04.
66/99, 1269 S 15.
Sadaret Mektubi Kalemi UmumVilayet (A.MKT.UM) 447/60, 1277 C 27.
9/60, 1266 R 15.
Bab-ı Ali Evrak Odası (BEO)
2040/152981, 1321 M 11.
3152/236347, 1325 Ş 15.
Dahiliye Emniyet-i Umumiye Muhasebe (DH.EUM.MH) 207/41, 1338 Ş 19.
Dahiliye Emniyet-i UmumiyeTahrirat Kalemi (DH.EUM.THR) 62/64, 1329 R 12.
Dahiliye Nezareti Mektubi Kalemi (DH.MKT) 1332/11, 1297 Ş 18.
2269/89, 1317 B 09.
2367/127, 1318 Ra 4.
2411/37, 1318 C 9.
2613/22, 1326 Ra 03.
367/26, 1312 L 29.
436/11, 1313 R 10.
488/68, 1320 M 17.
545/44, 38.varak, 1320 r 14.
627/53, 1320 L 06.
652/12, 1320 Za 14.
725/50, 1321 Ra 21.
791/5, 1321 Ş 17.
996/48, 1323 C 10.
Hariciye Nezareti Hukuk Kalemi (HR.H)
114/2, 1858 11 17.
İrade Adliye ve Mezahib (İ.AZN)
4/34, 1310 Z 04.
İrade Dâhiliye (İ.DH) 467/31253, 1277 B 18.
İrade Dosya Usulü (İ.DUİT) 79/18, 1330 R 27.
79/28, 1332 Ş 01.
İrade Hariciye (İ.HR)
172/9410, 1276 Ca 24.
İrade Hususi (İ.HUS)
129/41, 1323 Ra 17.
İrade Meclis-i Mahsus (İ.MMS)
55/2486, 1293 Za 22.
İrade Meclis-i Vâlâ (İ.MVL)
25/386, 1257 C 02.
81/1603, 1262 N 12.
Maarif Nezareti Mektubi Kalemi (MF. MKT)
601/38, 1319 L 15.
82/87, 1301 Ra 22.
Meclis-i Vâlâ (MVL)
811/57; 811/58, 1275 M 01.
839/25, 1277 S 18.
829/92, 1276 R 07.
Yıldız Mütenevvi Maruzat (Y.MTV)
257/67, 1321 Z 24.
Akyıldız, Ali, Para Pul Oldu. Osmanlı’da Kâğıt Para, Maliye ve Toplum, İletişim Yayınları, İstanbul 2003.
Akyıldız, Ali, “Kaime”, TDV İslam Ansiklopedisi, XXIV, İstanbul 2001, s.213.
Al, Hüseyin, Şevket Kamil Akar, Osmanlı Finans Sisteminde Modernleşme: Osmanlı Para Reformu, c.2, Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası, İstanul 2014.
Arı, Bülent, (ed): Anadolu’da Paranın Tarihi, T.C.Merkez Bankası, Ankara 2011.
Baban, Şükrü, “Tanzimat ve Para”, Tanzimat I, cilt 1, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul 1999.
Bölükbaşı, Ömerül Faruk, “Ziynet Altını 1898-1922”, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, 33, İstanbul 2015, s.121-122.
Dâhiliye Nezareti, Ceza Kanunname-i Hümayun, 1335.
Eldem, Edhem, “Chaos and Half Measures: The Ottoman Monetary Systeam of The Nineteenth Century”, Edhem Eldem and Socrates Pedmezas (eds), The Economic Development of South-Eastern Europe 1830-1914, Athens 2011, s.298-299.
Engelhard, Tanzimat ve Türkiye Devlet-i Osmaniye’nin Tarih-i Islahatı, İstanbul 1328.
Fontmagne La Baronne Durand, Kırım Savaşı Sonrasında İstanbul, Tercüman 1001 Temel Eser, İstanbul 1977.
Francis Marion-Crawford, 1890’larda İstanbul, çev: Şeniz Türkömer, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2012.
Hasan Ferid, Osmanlı’da Para ve Finansal Kredi, Meskûkât, (Haz. Mehmet Hakan Sağlam), c.1, T.C.Başbakanlık Hazine Müsteşarlığı Darphane ve Damga Matbaası Genel Müdürlüğü, İstanbul 2008.
Quataert, Donald, “19.Yüzyıla Genel Bakış: Islahatlar Devri 1812-1914, Osmanlı Devleti’nin Ekonomik ve Sosyal Tarihi, c.2, Eren Yayınları, İstanbul 2006.
İbn-i Refet Muhammed Memduh, Kapitülasyon yahut Memalik-i Osmaniye’de Ecnebilerin Haiz Olduğu İmtiyazât, Dersaadet 1327.
İbnü’l Hakkı Lütfi, “Usul-i Meskûkât-ı Kadime”, Ulum-i İktisadiye ve İctimaiye Mecmuası, 2.sene cilt 1, no 2/14, (Dersaadet 1325), s.185, 189, 200.
İsmail Galip, Takvim-i Meskukat-ı Osmaniye, Mihran Matbaası, Kostantiniyye: 1307/1889/1890.
Kılıç, Orhan, “16.Yüzyılın İkinci Yarısında Kalpazanlık Faaliyetleri, Osmanlı Ansiklopedisi, Yeni Türkiye Yayınları, c. 3, Ankara 1999, s.185.
Kürkman, Garo, “Sultan Abdülmecid Dönemi Faizli Kaime Teşebbüsleri”, Türk Nümizmatik Derneği Bülteni, No: 21, İstanbul 1987, s.8-10.
Mikeska, Jurgen, “Osmanlı Paralarının Sahteleri ve Taklitleri Üstüne Bazı Düşünceler” Türk NümizmatikDerneği Yayınları, 20.Kuruluş Yılında İbrahim Artuk’a Armağan, İstanbul 1988, s.205-208.
Ölçer, Cüneyt, Son Altı Osmanlı Padişahı Zamanında İstanbul’da Basılan GümüşParalar, İstanbul 1966.
Ölçer, Cüneyt, “2000 Kuruşluk Evrak-ı Nakdiye”, Türk Nümizmatik Derneği Yayınları, Bülten No: 22, İstanbul 1987, s.5.
Pamuk, Şevket: Osmanlıda para’nın Tarihi, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2000.
Pamuk, Şevket: “Osmanlı İmaparatorluğu’nda Para 1326-1914”, Osmanlı Devleti’nin Ekonomik ve Sosyal Tarihi, c.2, Eren Yayınları, İstanbul 2006, s.1086-1087.
Parvus Efendi, Türkiyenin Mali Tutsaklığı, (Haz. Muammer Sencer), May yayınları, İstanbul 1977.
Sahillioğlu, Halil, Kuruluştan 17.Asrın Sonlarına Kadar Osmanlı Para Tarihi Üzerinde Bir Deneme, İstanbul 1958.
Sakızlı Ermenak, “Usul-i Sikke-i Osmaniye”, Ulum-i İktisadiye ve İctimaiye Mecmuası, 2.Sene, Cilt 1, No 4/16, (DersaadetNisan 1336), s.514.
Şemseddin Sami, “kalb”, Kamus-ı Türkî, Enderun Kitabevi, İstanbul 1989.
Süleyman Sûdi, Meskûkât-ı Osmaniye ve Ecnebiye, İstanbul 1311.
Taner, Tahir, “Tanzimat Devrinde Ceza Hukuku”, Tanzimat I, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul 1999, s.230.
Toprak, Zafer, İttihat Terakki ve Cihan Harbi Savaş Ekonomisi ve Türkiye’de Devletçilik 1914-1918, Homer Kitabevi, İstanbul 2003.