Mısır Basınında Osmanlı Hilâfeti: el-Ahrâm, el-Mukattam ve el-Menâr’dan Örnekler

XIX. sonu ve XX. yüzyıl başında İslam dünyasındaki önemli tartışma konularının başında gelen Hilafet meselesi, Tunus’tan Hindistan’a kadar geniş bir coğrafyayı maddi ya da manevi nüfuzu altında bulunduran Osmanlı Devleti’nin dağılması, Türkiye Cumhuriyeti’nin ilanı ve TBMM’nin Hilafet makamını ilga etmesi sonrasında kaleme alınan hatırı sayılır bir yazın birikimi bıraktı. Hilafet tartışmalarının Mısır ayağı, gerek meselenin teolojik bağlamında Ezher’in ve klasik ulemanın görüşleri üzerinden, gerekse siyasi bağlamda Mısır sarayı, Mısır’daki İngiliz idaresi ve ülkedeki çeşitli siyasi parti programlarının meseleye yaklaşımları üzerinden akademik çalışmalara konu oldu. Bununla birlikte Mısır’da XIX. yüzyılın ikinci yarısından bu yana son derece aktif biçimde devam eden matbuat faaliyetlerini merkeze alarak Mısır’daki Hilafet tartışmalarını konu edinen, özellikle de Mısır’da Osmanlı Hilafetine bakış açısını yansıtabilecek müstakil bir çalışma bulmak zordur. Bu çalışma bu ihtiyaca binaen ortaya çıkmış ve döneminin üç önemli basın organında Osmanlı Hilafeti’ne ilişkin olarak gündeme taşınan yorum ve değerlendirmeleri, iç ve dış siyasetteki gelişmeleri de mümkün olduğu ölçüde dikkate alarak aktarmaya çalışmayı hedeflemiştir.

Ottoman Caliphate in the Egyptian Press: Examples from Al-Ahrām, Al-Muqaṭṭam and Al-Manār

There were many articles penned concerning the matter of the Caliphate, which headed thelist of the most important topics of debate in the Muslim world at the end of the 19th and thebeginning of the 20 centuries, and also concerning the splitting up of the Ottoman State, which hadmaterial and spiritual influence over a wide geography, ranging from Tunus to India, the declarationof the Turkish Republic and the abolition of the Caliphate by the Turkish Grand National Assembly.The Egyptian arm of the debates, from the opinions of both the classic and Azhari scholars, whichrepresented the theological aspect of the issue, or from a political sense, the Egyptian palace, Britishrule in Egypt, and approach of various political parties in the country, have all been topics ofacademic research. However it is yet difficult to find an independent study that looks at the Caliphatedebate in Egypt, even with its flurry of publications from the second half of the 19th Centurycontinuing until the present time. This study has thus come about as a result of this need and its aim isto convey the commentaries and evaluations of the three important media outlets of that time,regarding the Caliphate under Ottoman sovereignty while, where possible, taking into accountdevelopments in both internal and external politics.

PDF

___

Abduh, Ibrahim. Taṭawwur al-ṣaḥāfat al-miṣriyya 1798-1981. Cairo: Mu’assasat Sicill al-Arab, 1982.
al-Ahrām
Ayalon, Ami. The Press in the Arab Middle East: A History. New York: Oxford University Press, 1995.
Bakır, Mustafa. “Hutbe”. TDV İslam Ansiklopedisi. 18:425-428. Istanbul: TDV Yayınları, 1998.
Buzpınar, Tufan. “II. Abdülhamid Döneminde Osmanlı Hilafetine Muhalefetin Ortaya Çıkışı: 1877-1882”. Hilafet Risaleleri: İslam Siyasi Düşüncesinde Değişme ve Süreklilik: II. Abdülhamid Devri. Ed. İsmail Kara. 1: 37-63. İstanbul: Klasik, 2002.
Braune, Walther. “Die Entwicklung des Nationalismus bei den Araben”. Beitraege zur Arabistik, Semitistik und Js/amwissenschaft. Ed. Richard Hartmann/Helmut Scheel. 425-439. Leipzig: Otto Harrassowitz, 1944.
Cragg, Kenneth. “ʿAbduh, Muḥammad”. The Oxford Encyclopedia of Modern Islamic World. Ed. John L. Esposito. 1: 11-12. Oxford: Oxford University Press, 1995.
Eroğlu, Muhammed. “Abdülaziz Çâviş”. TDV İslam Ansiklopedisi. 1:187-188. Istanbul: TDV Yayınları, 1988.
Gershoni, Israel - Jankowski, James. Egypt, Islam and Arabs: The Search for Egyptian Nationhood, 1900-1930. New York: Oxford University Press, 1986.
Goldschmidt, Arthur. Biographical Dictionary of Modern Egypt. Londra: Lynne-Rienner Publishers, 2000.
Goldschmidt, Arthur. Historical Dictionary of Modern Egypt. Lanham: Scarecrow Press, 1994.
Harb, Muhammad. “el-Menâr”. TDV İslam Ansiklopedisi. 29: 116-118. Ankara: TDV Yayınları, 2004.
Holt, P. M.. “Some Observations on the 'Abbāsid caliphate of Cairo”. Bulletin of the School of Oriental and African Studies. 47/3 (October 1984): 501-507. https://doi.org/10.1017/S0041977X00113710
Holt, P.M.. “The Exalted Lineage of Ridwan Bey: Some Observations on a SeventeethCentury Mamluk Geneology”. Bulletin of the School of Oriental and African Studies. 22/2 (1959): 221-230.
Inalcık, Halil. “Selīm I”. Encyclopedia of Islam. 9: 127-131. Leiden: E.J. Brill, 1997.
Kahhala, Omar Riḍā. Muʿjam al-muʾallifīn. Beyrut: Mektebetü’l-Müsennâ, 1957.
Kedourie, Elie. “Egypt and the Caliphate: 1915-1946”. Journal of the Royal Asiatic Society. 95/3-4 (October 1963): 208-248.
Kedourie, Elie. “The Politics of Political Literature: Kawakibi, Azoury and Jung”. Arabic Political Memoirs and Other Studies. 107-124. London: Frank Cass, 1974.
Kitchen, Helen A.. ““al-Ahrām”: The “Times” of the Arab World”. Middle East Journal. 2/2 (1950). 155-170.
al-Manār
al-Muqaṭṭam
Özcan, Azmi. “İngiltere’de Hilafet Tartışmaları 1873-1909” . İslam Siyasi Düşüncesinde Değişme ve Süreklilik: Hilafet Risaleleri, II. Abdülhamid Devri. Ed. İsmail Kara, 1: 63-95. Istanbul: Klasik, 2002.
Özcan, Azmi. Pan-Islamism, Indian Muslims, the Ottomans and Britain (1877-1924). Leiden: E.J. Brill, 1997.
Blunt, Wilfred Scawen, The Future of Islam. Lahore Sind Sagar Academy, 1975.
al-Toyrānī, Hasan Husnu. “Maqāla fī ḷjmāl al-kalām alā mas'alat al-ẖilāfa bayna ahl alḷslām”. Trans. Şükrü Özen. Cairo: Maṭbaʿat al-maḥrusa, 1309/1891. İslam Siyasi Düşüncesinde Değişme ve Süreklilik: Hilafet Risaleleri II. Abdülhamid Devri . Ed. İsmail Kara, 1: 295-323. Istanbul: Klasik, 2002.
BOA (Başbakanlık Osmanlı Arşivi-Ottoman İmperial Archives).