III. AHMED DÖNEMİNDE OSMANLI-İRAN SEFERLERİNE SİVASEYALETİNİN KATKILARI

Osmanlı Devleti, XVIII. yüzyılın ilk yarısında Rusya,Venedik, Avusturya ve Safavî devletleriyle savaşlaragirmiştir. Bu devletler içinde en uzun süreli savaşlarSafavî Devleti ile olmuştur. İran ile 1723’te başlayansavaşlar bazı kesintiler olmakla birlikte 1747’ye kadardevam etmiştir. Osmanlı Devleti bu uzun süreli İranharplerinde doğu sınırlarını savunmak ve güven altındatutmak için yoğun çaba harcamıştır. Diğer seferlerdeolduğu gibi Osmanlı-İran harplerinde ordunun seferhazırlıkları ile askerin iaşe ve ikmal hizmetleri için bütünülkenin maddi ve insan kaynakları seferber edilmiştir.Anadolu’nun orta kol güzergâhı üzerinde yer alan Sivaseyaleti de bu seferlere hem asker göndermiş hem delojistik destek sağlamıştır. Sivas eyaletinden Osmanlı İran seferlerine yapılan katkılar spesifik bir incelemekonusu olmamıştır.Bu makalede III. Ahmed döneminde Osmanlı Devletitarafından doğuda İran topraklarına yönelikgerçekleştirilen seferlere Sivas eyaletinden yapılan askersevkleri ve lojistik destekler ele alınmıştır. Budesteklerin genel olarak asker, zahire, finans ve nakilhayvanı tedariki şeklinde olduğu tespit edilmiştir. Askerdesteği bakımından Sivas eyaletinden seferlere katılanaskeri birlikler arasında kapıkuluları, zeamet ve timarerbabı, kapı halkları, serdengeçtiler ve levendlerbulunmaktadır. Mali bakımından seferlere katılanaskerlerin çeşitli masrafları için eyalet halkından avarızve imdad-ı seferiye vergileri alınmıştır. Ordunun iaşe venakliye hayvanlarının yem ihtiyaçlarını karşılamadasıkıntı yaşandığında ise sefer güzergâhındaki Sivaseyaleti kazalarından zahire mubayaasıgerçekleştirilmiştir. Ayrıca eyaletten ordu mühimmatı ve erzakının nakliyesi için deve, at ve katır gibi yük ve binekhayvanları ile araba talep edilmiştir. Çalışmanın ana kaynakları 119 numaralı Tokat Şer‘iyyeSicili ile Devlet Arşivleri Başkanlığı OsmanlıArşivi’nden temin edilen Mühimme Defterlerihükümleri ve Cevdet Askeri Fonu belgeleridir. Ayrıcakonuya ilişkin modern incelemelere de müracaatedilmiştir. Çalışma, mevcut kaynaklar yardımı ile 1723- 1730 dönemi Osmanlı-İran seferleri sırasında Sivaseyaletinin Osmanlı ordusuna sağladığı askerî ve lojistikdesteğin boyutlarını ortaya koymayı amaçlamaktadır.Yine makalenin Osmanlı askeri tarih çalışmalarına dakatkı yapması hedeflenmiştir.

Contributions of Sivas Province to Ottoman-Iranian Expeditions During Ahmad III's Period

Ottoman Empire entered into wars with the statesof Russia, Venice, Austria and Safavi in the firsthalf of the XVIIIth century. Among these states,the longest-lasting wars have been with the SafaviState. The wars with Iran, which began in 1723,continued until 1747, although there were someinterruptions. During these long-term IranianWars, The Ottoman Empire made intensive effortsto defend and secure its eastern borders. As in otherexpeditions, in the Ottoman-Iranian Wars, thematerial and human resources of the entire countrywere mobilized for the preparation of the army'sexpedition and the military's food supplies andreplenishment services. Sivas province, located onthe middle branch route of Anatolia, also senttroops and provided logistical support for theseexpeditions. Contributions made to Ottoman Iranian expeditions from Sivas province have notbeen the subject of specific review. In this article, during Ahmad III's reign, militaryshipments and logistical support from Sivasprovince were considered for expeditions carriedout by the Ottoman state to the territory of Iran inthe East. It was determined that these supports weregenerally in the form of the supply of soldiers, foodsupplies, finance and transport animals. Among themilitary units participating in the expeditions fromSivas province in terms of military support aretroops directly under the sultan’s command, zeametand timar-holding cavalries, the household troopsof a governor, suicide squads and irregular militaryforces. For the various expenses of the soldiers whoparticipated in the expeditions in terms of finances,extraordinary taxes and expedition aids werecollected from the people of the province. Whenthe army had trouble meeting the feed needs offood supplies and transport animals, grainpurchases were made from the dictricts in Sivasprovince on the expedition route. In addition, cargoand passenger animals such as camels, horses andmules and cars were requested from the provincefor the transport of army ammunition and supplies. The main sources of the study are the provisions ofthe Muhimme Registers and the documents of theCevdet military Fund obtained from the Ottomanarchive of the presidency of the State Archives andTokat Court Registry No. 119. In addition, modernreviews of the subject have been applied. The studyaims to reveal the dimensions of the military andlogistical support that Sivas province provided tothe Ottoman army during the Ottoman-Iranianexpeditions of 1723-1730 with the help of availableresources. Again, the article was intended tocontribute to the study of Ottoman military history.

PDF

___

a- Tokat Şer‘iye sicilleri
119 Numaralı Tokat Şer’iyye Sicili, 17. ve 18. Yüzyıl
b- Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi
BOA (Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi). A (Bab-ı Asafi). DVN (Divan-ı Hümayun). MHM d (Mühimme Defteri) 131; BOA. ADVN. MHM d. 132; BOA. ADVN. MHM d. 133; BOA. ADVN. MHM d. 134; BOA. ADVN. MHM d. 135; BOA. ADVN. MHM d. 136.
BOA. C (Cevdet). AS (Askeri). 1224/54958; BOA. C. AS. 614/25894; BOA. C. AS. 783/33139; BOA. C. AS. 920/39752;
BOA. C(Cevdet). ML (Maliye). 653/26742.
AÇIKEL, Ali ve Abdurrahman Sağırlı, “Tokat Şer‘iyye Sicillerine Göre Salyâne Defterleri (1771-1840)”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, S. 41, İstanbul 2005, s. 96, 95-146.
AÇIKEL, Ali, “Rum Eyaleti”, Türkiye Diyanet İslam Ansiklopedisi (DİA), C. 24, İstanbul 2001, s. 225-226.
AHISKA, Recep, “Terakkî”, Türkiye Diyanet İslam Ansiklopedisi (DİA), C. 40, İstanbul 2011, s. 479-480.
BARKAN, Ö. Lütfi, “Avârız”, İslam Ansiklopedisi (İA), C. II, Milli Eğim Yayınları, İstanbul 1949, s. 13.
BARKAN, Ömer Lütfi, “Timar”, Türkiye’de Toprak Meselesi Toplu Eserler 1, İstanbul 1980, s. 808-872.
CEZAR, Mustafa, Osmanlı Tarihinde Levendler, İstanbul Güzel Sanatlar Akademisi Yayınları, İstanbul 1965.
CEZAR, Yavuz, Osmanlı Maliyesinde Bunalım ve Değişim Dönemi (XVIII. Yüzyıldan Tanzimat’a Mali Tarih), İstanbul 1986.
ÇADIRCI, Musa, Tanzimat Döneminde Anadolu Kentleri’nin Sosyal ve Ekonomik Yapısı, TTK Yayınları, Ankara 1997.
DARLİNG, Linda T., Revenue-Raising And Legitimacy: Tax Collection and Finance Administration in the Ottoman Empire, 1560-1660, Leiden-New York-Köln 1996.
DEMİRCİ, Süleyman, The Functioning of Ottoman Avârız Taxation: An Aspect of The Relationship between Centre and Periphery. A Case Study of the Province of Karaman, 1621-1700, İstanbul 2009.
FİDAN, Fadimana, “Zahire Temini ve Naklinde Birecik İskelesi’nin Konumu (1746 Osmanlıİran Savaşı Örneği”, History Studies, S. 10/9, 2018, s. 133-145.
GENÇ, Serdar, “III. Ahmed Dönemi İran Seferlerinde Nakliyenin Sağlanması ve Nakliye Vasıtaları”, History Studies, S. 4/1, 2012, s. 235-249;
GENÇ, Serdar, Lale Devrinde Savaş (İran Seferlerinde Organizasyon ve Lojistik), Kitap Yayınevi, İstanbul 2013.
GÜÇER, Lütfi, XVI-XVII. Asırlarda Osmanlı İmparatorluğunda Hububat Meselesi ve Hububattan Alınan Vergiler, İstanbul 1964.
IŞIK, Rukiye, Osmanlı-İran Seferlerinin Lojistik Hazırlıkları (1630-1750), (Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Sivas 2011.
İNALCIK, Halil, “Timâr”, Türkiye Diyanet İslam Ansiklopedisi (DİA), C. 41, İstanbul 2012, s. 168-173.
İPŞİRLİ, Mehmet, “Kapı Halkı”, Türkiye Diyanet İslam Ansiklopedisi (DİA), C. 24, İstanbul 2001, s. 343-344.
İŞBİLİR, Ömer, “Osmanlı Ordularının İaşe ve İkmali: 1: Ahmed Devri İran Seferleri Örneği”, Türkler, C. 10, Ankara 2002, s. 151-158.
KARAKAYA, Adile, Osmanlı Devleti ile İran arasındaki Diplomatik İlişkilerde Görev Yapan Âlim Diplomatlar (XVII. Ve XVIII. Yüzyıllar), (İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul 2019.
KARAMURSAL, Ziya, Osmanlı Malî Tarihi Hakkında Tetkikler, Ankara 1989.
KILIÇ, Metin, Osmanlı Devleti’nin Batı ve Doğu Seferlerine Konya Kazasının Lojistik Katkısı (1700-1750), (Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Konya 2014.
KÜTÜKOĞLU, Bekir, Osmanlı-İran Siyâsî Münâsebetleri (1578-1612), İstanbul Fetih Cemiyeti Yayınları, İstanbul 1993.
ÖZCAN, Abdülkadir, “Serdengeçti”, Türkiye Diyanet İslam Ansiklopedisi (DİA), C. 36, İstanbul 2009, s. 554-555.
PAKALIN, Mehmet Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, C. I-II_III, İstanbul 1983.
SAHİLLİOĞLU, Halil, “Avârız”, Türkiye Diyanet İslam Ansiklopedisi (DİA), C. 4, İstanbul 1991, s. 108.
SAYIN, Abdurrahman Vefik, Tekâlif Kavâidi, I, Dersaadet 1328.
SERTOĞLU, Midhat, Osmanlı Tarih Lûgatı, Enderun Kitabevi Yayını, İstanbul 1986.
TABAKOĞLU, Ahmet, “İmdâdiyye”, Türkiye Diyanet İslam Ansiklopedisi (DİA), C. 22, İstanbul 2000, s. 221-222.
UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı, Osmanlı Devlet Teşkilatından Kapıkulu Ocakları, I-II, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1988.
UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı, Osmanlı Tarihi, Türk Tarih Kurumu Yayınları, C. II, Ankara 1983.
UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı, Osmanlı Tarihi, Türk Tarih Kurumu Yayınları, C. III/1, Ankara 1983.
UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı, Osmanlı Tarihi, Türk Tarih Kurumu Yayınları, C. IV/1, Ankara 1982.
YETİŞ, İbrahim, Osmanlı-İran Savaşları (1722-1746), (Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Muğla 2014.
YILDIRIM, Mehmet Zahit, “1724-1727 İran Seferleri Sırasında askeri Hazırlıklar ve Aksaklıklar”, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C. 4/1, Afyon 2002, s. 139-153.
Yüksel, Ahmet, “Tokat’ın Osmanlı Seferlerine Katkısı Hakkında Bazı Bilgiler (1770-1840)”, Tokat Tarihi ve Kültürü Sempozyumu (25-26 Eylül 2014) Bildiriler, C. 1, Ankara 2015, s. 781-792.