ATTIĞINI VURAN OSMANLI: SPOR-ASKERİYE VE GÖSTERİ ÜÇGENİNDE NİŞANCILAR(1703-1730)

Türklerin tarih sahnesinde yer aldıkları ilk zamanlardanitibaren en çok ön plana çıkan değerlerinden birisi ordu millet kavramı olmuştur. Ordu-millet kavramının ise enbüyük destekleyici unsurları arasında ise başta şenliklerve gösteriler gibi kimi eğlence faaliyetlerinde dekullanılagelen sportif aktiviteler yer almıştır. Her nekadar Avrupa ile iç içe geçmiş takibatın ve moderndünyanın bir getirisi olsa da atıcılık mantığı zeminindenolarak tüfeklerle icra edilen nişancılık da bu idmaneylemlerinin arasında kendisine yer bulmuştur.Neredeyse bir sanat/zanaat olarak düşünülebileceknişancılığın sportif faaliyetler kapsamına girdiğini veeğlence dünyasında da var olduğunu gösteren en önemliemarelerden biri de Ceyb-i Hümâyun defterleridir.Çalışma tarih vitrinine süs katan sosyo-kültürel konulariçin bu defterler üzerinden nişancılık sergileyenkimselerin bu faaliyeti niçin yaptığı yani hangi türşenliklerde yer aldığını, nişancılığın ekonomisini venişancılıkla hemhal olanların kimler olduklarıyla başkabir deyişle isimleri, nereli oldukları, kimlikleri, lakaplarıve vazifeleri ile bir bütün olarak hangi şartlar altında gözönünde bulunduklarını göstermek gayesini gütmüştür.

The Ottoman Who Shot his Throw: Shooters in the Triangle of the Sport-Military and Show (1703-1730)

One of the most prominent values of the Turks sincethe first times they took their place on the stage ofhistory has been the concept of army-nation.Among the biggest supporting elements of thearmy-nation concept, there were sportive activities,which are also used in some entertainment activitiessuch as festivals and shows. Although it is a resultof the pursuit intertwined with Europe and themodern world, snipers performed with rifles on thebasis of the logic of shooting has also found a placeamong these training activities. Ceyb-i Hümayunregisters are one of the most important indicationsthat shooters, which can be considered almost as anart/craft, is included in the scope of sports activitiesand also exists in the entertainment world. it soughtto show the conditions under which they wereconsidered as a whole for socio-cultural issues thatadd ornament to the work of history showcase, whythe people who show marksmanship through theseregisters do this activity, that is, what kind offestivals they take part in, the economy ofmarksmanship and who are involved inmarksmanship, in other words, their names, wherethey are from, their identities, nicknames andduties.

PDF

___

I. Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA) Belgeleri.
Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi Defterleri (TS.MA. d.)59
2350/7.
2352/308.
2352/311.
2352/312.
2352/320.
2352/341.
2353/22.
2353/44.
2353/55.
2353/70.
2353/72.
2353/74.
2354/15.
2357/7.
2357/8.
2357/10.
2357/11.
2358/2
2358/7.
2358/22.
2369/12
ÁGOSTON, Gábor, Osmanlı’da Ateşli Silahlar ve Askeri Devrim Tartışmaları, Haz. Kahraman Şakul, Türkiye İş Bankası Yay., I Basım, İstanbul 2017.
ÁGOSTON, Gábor, “Tüfek”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. 41, ss. 459-461.
ALİKILIÇ, Dündar, Osmanlı’da Devlet Protokolü ve Törenler İmparatorluk Seremonisi, 1. Baskı, Tarih Düşünce Kitapları, İstanbul 2004.
ARTUK, İbrahim, “Zolota”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, c. 44, İstanbul 2013, ss. 500,501.
ATİK, Kayhan, Lütfi Paşa ve Tevârih-i Âl-i Osman, T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 2001.
BİLGİCİOĞLU, Banu, “Sâdâbâd”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, c. 35, İstanbul 2008, ss. 379-381.
DEVELLİOĞLU, Ferit, Osmanlıca - Türkçe Ansiklopedik Lûgat Eski ve Yeni Harflerle, 11. Baskı, Aydın Kitabevi Yayınları, Ankara 1993, s. 970.
DEVER, Ayhan, Spor Sosyolojisi, Başlık Yay., İstanbul 2010.
EMECEN, Feridun M., Osmanlı Klasik Çağında Savaş, Timaş Yayınları, 2. Baskı, İstanbul 2011.
HAYTA, Necdet-ÜNAL, Uğur, Osmanlı Devleti’nde Yenileşme Hareketleri (XVII. Yüzyıl Başlarından Yıkılışa Kadar), 10. Baskı, Gazi Kitapevi, Ankara 2017.
KAHRAMAN, Âtıf, Osmanlı Devleti’nde Spor, T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1995.
KESGİN, Yusuf, Ceyb-î Hümâyûn Defterlerine Göre Osmanlı Padişahları, Güreş ve Güreşçiler, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Sivas 2020.
LÜTFİ PAŞA, Tarih-i Âl-i Osman, İstanbul 1341.
NICOLLE, David, Osmanlı Orduları 1300-1768, Çev. Özgür Kolçak, Türkiye İş Bankası Yayınları, 2. Baskı, İstanbul 2014.
ÖZTEKİN, Özge, “Atıcılık Sporunda Bir Osmanlı Sultanının Performansını Dönemin Şiirinden Okumak: Tarih Manzumelerine Göre II. Mahmud’un Ok ve Tüfek Atıcılığı”, folklor/edebiyat, Uluslararası Kıbrıs Üniversitesi, C. 16, S. 63, Kıbrıs 2010/3.
ÖZTEKİN, Özge, “Türk Kültürünün Geleneksel Sporlarından Biri Olan Tüfek Atıcılığının XVIII. Yüyzyıl Divan Şiirini Yansımaları”, Millî Folklor, Yıl: 14, S. 56.
UYAR, Mesut-ERICKSON Edward J., Osmanlı Askeri Tarihi, İş Bankası Kültür Yayınları, 1. Baskı, İstanbul 2014.
UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı, “Osmanlı Devleti Maliyesinin Kuruluşu ve Osmanlı Devleti İç Hazinesi”, Belleten, c. 42, S. 165, Ankara 1978, ss. 67-93.
YILDIZ, Doğan, Çağlarboyu Türkler’de Spor, TeleBasım Yayınları, İstanbul 2002, s. 106.
YÜKSEL, Ahmet-GÜVEN, Okan, “Osmanlı Padişahlarının Keskin Bir Hediyesi Olarak Kılıç”, Tarihe Yön Veren Silah Kılıç, (Ed. Tolga Akay, Süleyman Tekir), İdeal Kültür Yay., İstanbul 2019, ss.109-128.
YÜKSEL, Ahmet-KESGİN, Yusuf, “Ceyb-i Hümâyun Defterlerine Göre Sporu Destekleyen Osmanlı Padişahları (1690-1790), II. Uluslararası Multidisipliner Akademik Çalışmalar Sempozyumu, İstanbul 2018.
YÜKSEL, Ahmet- GÜL, Mehmet-GÜVEN, Okan, “Padişah Cirit Bindi! (Cirit Sporunu İcrâ Eden ve Destekleyen Osmanlı Sultanları)”, Spor Bilimleri Araştırmaları Dergisi (JSSR), c.3 S. 1, Haziran 2018. ss. 145-163.