OSMANLILARIN SALGIN HASTALIKLAR TARİHİNE BİRKATKI: CENEVİZ TEMSİLCİLERİNİN GÖZÜYLE VEBASALGINLARI (1666-1678)

Salgın hastalıklar Osmanlı topraklarında oldukça fazlagörülen doğal afetlerden biridir. Özellikle Osmanlıcoğrafyasında başta İstanbul ve İzmir olmak üzere limankentleri hastalığın ana merkezleri konumundadır. Salgınhastalıklar içerisinde büyük can kaybına yol açan veXVII. yüzyıla kadar en sık görüleni vebadır. XVI. veXVII. yüzyıl veba hastalığı ile ilgili yapılan çalışmalarınyanısıra konu ile ilgili önemli kaynaklardan biri deCenova Devlet Arşivi’nde bulunan belgelerdir. Özelliklemezkûr yüzyıllarda Osmanlı topraklarında görev yapanCeneviz elçilerinin ve konsoloslarının mektupları ileraporları son derece değerlidir ve kıymetli bilgiler ihtivaetmektedir. Aynı zamanda iyi birer gözlemci olan bugörevlilerin yazışmalarına konu olan hususlardan biri deOsmanlı topraklarında başlarından geçenlerle ilgilidir.Çalışmamızda Ceneviz elçi ve konsoloslarının Osmanlıtopraklarında görülen veba salgınlarıyla ilgili tespitlerinive buna dair verdikleri bilgilerin ortaya konmasıamaçlanmaktadır. Resmin bütününü aydınlatan bazıhususlar ve örnekler üzerinden bir değerlendirmeyapılmaktadır.

A Contribution to the History of the Epidemics of the Ottomans: Plague Outbreaks Through the Eyes of Genoese Representatives (1666-1678)

Epidemics are one of the most frequent naturaldisasters in the Ottoman lands. In the Ottomangeography, especially the port cities, mainlyIstanbul and Izmir, were the main centers of thedisease. Plague was the most widespread of theepidemics until the 17th century, which gave rise togreat loss. In addition to the studies on 16th and17th century plague, one of the important sourcesrelated to the subject is the documents in the GenoaState Archives. Especially the letters and reports ofGenoese envoys and consuls who served in theOttoman lands during the centuries mentioned areparticularly invaluable and contain significantinformation. One of the subjects of thecorrespondence of these officials, who were alsogood observers, is about what happened to them inthe Ottoman lands. This study aims to present thefindings of Genoese envoys and consuls regardingplague outbreaks in Ottoman lands and theinformation they provided about it. The studymakes an assessment on some issues and examplesthat clarify the whole picture.

PDF

___

A-T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
BOA, İE. SH. 1/69, Tarih: 30.09.1077 (26.03.1667)
B-Cenova Devlet Arşivi Archivio di Stato di Genova (ASG)
ASG, Archivo Segreto, Mazzo 2169, 24 Ocak 1564.
ASG, Archivo Segreto, Mazzo 2169, 22 Nisan 1564.
ASG, Archivo Segreto, Mazzo 2169, 29 Mayıs 1564.
ASG, Archivo Segreto, Mazzo 2169, 29 Aralık 1564.
ASG, Archivo Segreto, Mazzo 2171, 10 Mayıs 1671.
ASG, Archivo Segreto, Mazzo 2171, 27 Eylül 1671.
ASG, Archivo Segreto, Mazzo 2171, 12 Kasım 1670.
ASG, Archivo Segreto, Mazzo 2171, 6 Şubat 1670.
ASG, Archivo Segreto, Mazzo 2171, 20 Şubat 1670.
ASG, Archivo Segreto, Mazzo 2171, 18 Ekim 1669.
ASG, Archivo Segreto, Mazzo 2703, 2 Eylül 1673.
ASG, Archivo Segreto, Mazzo 2703, 22 Aralık 1673.
ASG, Archivo Segreto, Mazzo 2703, 16 Mart 1667.
ASG, Archivo Segreto, Mazzo 2703, 28 Nisan 1667.
ASG, Archivo Segreto, Mazzo 2703, 22 Mayıs 1667.
ASG, Archivo Segreto, Mazzo 2703, 15 Eylül 1667.
ASG, Archivo Segreto, Mazzo 2703, 1 Şubat 1668.
ASG, Archivo Segreto, Mazzo 2703, 8 Mayıs 1668.
ASG, Archivo Segreto, Mazzo 2703, 20 Ağustos 1668.
ASG, Archivo Segreto, Mazzo 2703, 2 Ekim 1668.
ASG, Archivo Segreto, Mazzo 2703, 7 Ağustos 1670.
ASG, Archivo Segreto, Mazzo 2703, 4 Eylül 1671.
ASG, Archivo Segreto, Mazzo 2703, 1 Haziran 1672.
ASG, Archivo Segreto, Mazzo 2703, 11 Mayıs 1674.
ASG, Archivo Segreto, Mazzo 2703, 11 Haziran 1674.
ASG, Archivo Segreto, Mazzo 2703, 12 Haziran 1674.
ASG, Archivo Segreto, Mazzo 2703, 29 Temmuz 1674.
ASG, Archivo Segreto, Mazzo 2703, 13 Nisan 1678.
ASG, Archivo Segreto, Mazzo 2703, 1 Haziran 1668.
ASG, Archivo Segreto, Mazzo 2171, 20 Haziran 1671.
ASG, Archivo Segreto, Mazzo 2703, 13 Haziran 1670.
ASG, Archivo Segreto, Mazzo 2171, 22 Eylül 1670.
ASG, Archivo Segreto, Mazzo 2703, 19 Ağustos 1675.
ASG, Archivo Segreto, Mazzo 2703, 10 Kasım 1667.
ASG, Archivo Segreto, Mazzo 2703, 13 Eylül 1674.
ASG, Archivo Segreto, Mazzo 2703, 31 Aralık 1671.
C-İngiltere Arşivleri
The National Archives, State Papers (SP)
SP, 120/3, 3 Ocak 1671.
SP, 120/3, 17 Ocak 1671.
SP 120/3, 4 Temmuz 1671.
SP, 120/4, 14 Aralık 1675.
SP, 120/1, 24 Kasım 1666.
SP, 120/6, 25 Şubat 1671.
SP, 120/4, 24 Kasım 1674.
SP, 120/12, 11 Temmuz 1671.
SP, 120/3, 22 Ağustos 1671.
SP, 120/12, 6 Eylül 1671.
SP, 120/2, 24 Mart 1668.
SP, 120/2, 25 Şubat 1668.
SP, 120/3, 18 Nisan 1671.
AYALON, Yaron, Osmanlı İmparatorluğu’nda Doğal Afetler, Çev. Zeynep Rona, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2020.
AYAR, Mesut, Tarık Özçelik, “XIX. Asır Ortalarına Kadar Osmanlı’da Veba Salgınlarının Tarihçesi”, Osmanlı’da Salgın Hastalıklarla Mücadele, İstanbul 2015, s.47-77.
CENGİZ, Hasan Ali, “XIX. Yüzyıla Kadar Edirne’de Görülen Salgın Hastalıklar”, VakanüvisUluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi, 5 (2) , 2020, s.511-529.
CHARDİN, Jean, Chardin Seyahatnamesi, Ed. Stefanos Yerasimos, Çev. Ayşe Meral, Kitap Yayınevi, İstanbul 2014.
COVEL, John, Bir Papazın Osmanlı Günlüğü. Saray, Merasimler, Gündelik Hayat, Çev. Nurten Özmelek, Dergâh Yayınları, İstanbul 2017.
DOĞAN, Güner, "Girit Muharebesi Sonrası Osmanlı-Venedik Hududu (1671)", Çankırı Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, c. 10, sayı. 3, 2019 Aralık, s. 1- 18.
Evliya Çelebi b. Derviş Mehemmed Zılli, Evliya Çelebi Seyahatnamesi, Haz. Seyit Ali Kahraman, Yücel Dağlı, Robert Dankoff, 8. Kitap, YKY, İstanbul 2003.
GALLAND, Antoine, İstanbul’a Ait Günlük Anılar (1672-1673), C. II, Ed. Charles Schefer, Çev. Nahid Sırrı Örik, Türk Tarih Kurumu Yayını, Ankara 1987.
GALLAND, Antoine, İzmir Gezisi. Antoine Galland'ın Bir Elyazması (1678), Ed. Frédéric Bauden, Çev. Erol Üyepazarcı, İzmir Büyükşehir Belediyesi Yayını, İzmir 2003.
GÖGER, Veysel, “Taş Yasdanup Toprak Döşenenler: Kandiye Kuşatması Örneğinde Osmanlı Askerlerinin Metristeki Mücadele ve Yaşamı (1667-1669)”, Osmanlı Araştırmaları, LII, 2018, s.41-78.
KILIÇ, Orhan, “16-18. Yüzyıllarda Balkan Şehirlerinde Yaşanan Veba Salgınları ve SosyoEkonomik Etkileri”, Osmanlı Dönemi Balkan Şehirleri, C. III, Ed. Zafer Gölen, Abidin Temizer, Gece Kitaplığı Yayını, Ankara 2016, s.1181-1209.
KILIÇ, Orhan, “Orta ve Yeniçağlarda Salgın Hastalıklar, Göç ve İskân”, Geçmişten Günümüze Göç II, Ed. Osman Köse, Canik Belediyesi Kültür Yayınları, Samsun 2017, s. 1237-1247.
PARLAZ, Selim, “Ceneviz Konsolos Mektupları Işığında XVII. Yüzyılın İkinci Yarısında İzmir Limanına Yansıyan Hareketlilik Hakkında Bazı Notlar (1665-1675)”, 3. Uluslararası Tarih Sempozyumu, İzmir 2019, s.382-391.
RÂŞİD, M.-Çelebizâde İ. Â., Târih-i Râşid ve Zeyli, Haz. Abdülkadir Özcan, Yunus Uğur vd. c.1, Klasik Yayınları, İstanbul 2013.
VARLIK, Nükhet, “Tâun”, TDV İslâm Ansiklopedisi, C.40, İstanbul 2011, s.175-177.
VARLIK, Nükhet, “İstanbul’da Veba Salgınları”, Antik Çağ’dan XXI. Yüzyıla Büyük Osmanlı Tarihi, Çev. Ahmet Aydoğan, İstanbul, 2015, s.146-151.
VARLIK, Nükhet, Akdeniz Dünyasında ve Osmanlılarda Veba, 1347-1600, çev. Hazal Yalın, Kitap Yayınevi, İstanbul 2017.
URAL, Onur, “Yersinia Türleri”, Enfeksiyon Hastalıkları ve Mikrobiyolojisi, İstanbul 2008, s.1890-1895.