Hayi Hak, Perdeye Yansıyan Zaman, Türk Gölge Tiyatrosu Karagözün Kökenine Dair İmgesel İzler

Sinema, televizyon gibi kitle iletişim araçları öncesinde sosyal yaşamının önemli bir parçası olanTürk gölge oyunu, “Karagöz” olarak anılmakta ve Geleneksel Türk Tiyatrosunda önemli bir yerteşkil etmektedir. Karagöz’ün Türk toplumunda ilk olarak nerede, ne zaman ortaya çıktığı konusuyerli ve yabancı birçok araştırmacı tarafından uzun yıllar incelenmiş, bu konuda birbirini desteklerveya birbirinden farklı birçok görüş ortaya konmuştur.Görsel semboller, oluşturulduğu medeniyetler ile ilgili bilgi veren, tanınmayı, tarihlemeyi vebilinirliliği sağlayan iletişimsel araçlardır. Bu anlamda bakıldığında; Türk toplumunun ürettiğisembol, eser ve imgeler Türk gölge tiyatrosunun kaynağına yönelik fikirler verebilecek potansiyelesahiptir. Tarihsel süreç içerisinde farklı yöntem ve tekniklerle üretilen ve günümüzde birer sanat eseriolarak değerlendirilen kimi görsel semboller; imgesel özellikleriyle ve taşıdıkları izlerle Karagözoyununa dair bilgiler verebilir.Bugünkü Türk varlığını meydana getiren tüm siyasi ve toplumsal yapıların kuruluş çevrelerindekietkenlerde, göç yollarında edindikleri tecrübeler ve kültürel etkileşimleri sonucu ürettikleri sözel vegörsel sanatsal materyallerde “Karagöz’e dair izler görülebilir. Ya da biçimsel bir bağ kurulabilir.Karagöz oyunlarındaki figürlerin geçmişteki izleri görsel anlamda kimi resim, minyatür, fresk,heykel, halı-kilim vb. farklı alan ve örneklerde görülebilir. Disiplinlerarası yaklaşımla farklıalanlardaki bu materyal ve görsel semboller bir araya getirilerek değerlendirildiğinde Karagözünkökenine dair izlerin ipuçlarına rastlanılabilir.Bu izlerin gölge oyunu ve figürlerine ait birebir ilişkisi ile ilgili doğrudan bilgi, belge ya da kaynakbulunmasa da bu benzer özelliklerin çeşitli araştırmalarla ortaya konması önem teşkil eder.Araştırmada Karagöze dair bu tür görsel belgelemeler ve benzerlikler ele alınmış, yapılankarşılaştırma, değerlendirme ve yorumlarla Karagözün kaynağına ve ülkemizde Karagöz oyunlarınınhayat bulmasına yönelik tarihsel betimleme yapılmıştır.

“Hayi Hak”, Reflected Time on the Curtain, Imaginary Traces of the Origin of the Turkish Shadow Theater Karagöz

Karagöz, which is a Turkish shadowplay, was a significant part of the social life before communication tools like cinema and theater. However, origin of this shadowplay has been researched by various researchers, both Turkish and National, and there is still a question about its time and place. Visual symbols are communicative tools that provide information about the civilizations in which they are created, and provide recognition, dating and awareness. In this sense, the symbols, works and images produced by the Turkish society have the potential to give ideas for the source of the Turkish shadow theater. Some visual symbols which are produced with different methods and techniques in the historical process and which are evaluated as works of art today can give information about the Karagöz play with their imaginative features and traces they carry. In all the political and social structures that bring the present Turkish presence to the point of view, the traces of "Karagöz" can be seen in verbal and visual artistic materials which are produced by the experiences and cultural interactions that they experience on the migration routes, or a formal link can be established. The traces of the figures in the Karagöz games in the visual sense can be seen in some of the paintings, miniatures, frescoes, sculptures, carpets and kilims. When these materials and visual symbols in different fields are brought together by a multidisciplinary approach, the traces of Karagöz's origin can be found in different places. Even though there are no sources, informations or documents about the link between Karagöz and these traces, it is important that these and other similiar features has been brought up by various researches. In this research, such visual documents and similarities about Karagöz were discussed and a historical comprehension was made for the source of Karagöz and its origin in Turkey with evaluations and interpretations.

PDF

___

AND, Metin.“Karagöz, Mimus ve Reich”, Türk Dili, Cilt. 12, Sayı 144, İstanbul 1963.
AND, Metin. Geleneksel Türk Tiyatrosu Kukla, Karagöz, Ortaoyunu, Bilgi Yayınevi, Ankara 1969.
ATASOY, Nurhan. 1582 Surname-i Hümayun Düğün Kitabı, Koçbank, İstanbul 1997.
ATIL, Esin. Levni ve Surname: Bir Osmanlı Şenliğinin Öyküsü, Koçbank, İstanbul 1999.
AVCI, İsmail.“Evliya Çelebi’nin Seyahatnâmesinde İskender-i Zülkarneyn”, TÜRÜK Dil, Edebiyat ve Halk Bilim Araştırmaları Dergisi, S.2,2003, s.409-431.
BARNHART, Richard, M. A Long the Border of Heaven, Sung and Yüan Paintings from the C.C. Wang Family Collection, The Metropolitan Museum of Art New York 1983.
BATUR, Meral . “Türk Resminde Din Konulu Resimlerde Sembol”, Nwsa Fine Arts, 11 (3), 2016, s.129-142.
CHEN, Fan Pen. “Shadow Theaters of the World”, Asian Folklore Studies, Volume 62,2003, s.25-64.
COSMO, D. Nicola. “Hun İmparatorluğunun Kuruluşu ve Yükselişi”, Türkler İlkçağ, C.2, Yeni Türkiye yayınları: Ankara 2002. s.1083
CROWLEY, David ve HEYER Paul. İletişim Tarihi: Teknoloji Kültür Toplum, Çev: Berkay Ersöz, Siyasal Kitabevi, Ankara 2010.
ÇALIŞLAR, Aziz. Tiyatro Kavramları Sözlüğü, Boyut Yayınları, İstanbul 1992.
ÇELEBİ, Evliya Mehmed Zıllî İbn Derviş. Evliya Çelebi Seyahatnâmesi, C. 1, Tab’ı: Ahmed Cevdet, Dersaâdet: İkdam Matbaası, İstanbul 1314.
ÇELİK, Adem. “Niğde Sungurbey Camii’nde Bulunmuş Olan Çift Başlı Kartal Figürlü Halı Üzerine Düşünceler”, Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, S.9, Erzurum 2002, s.45-59.
ÇELİKTAŞ, Müslüme Melis. Ak Hunlar Tarihi Üzerine Türkiye ve Dünyada Yapılan Çalışmalar, (Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Y.Lisans Tezi), Ankara, 2011.
ÇETİN, Ö. Hakan. “17. Yüzyıla Ait Bazı Osmanlı Tasvirlerinin günümüze Ulaşmış Taşınabilir Kültür Varlıkları İle Bağlantıları”, Ekev Akademi Dergisi, Yıl: 15, S. 48, Yaz 2011, Erzurum 2011,s.421-441.
ÇORUHLU, Yaşar. “ İslamiyetten Önce Türk Sanatı’nda Hayvan Mücadele Sahneleri”, Sanat Tarihinde İkonografik Araştırmalar, Güner İnal’a Armağan, Ankara,1993,s.117-142.
DEĞİRMENCİ, Tülün. “ Osmanlı Tasvir Sanatında Görselin “Okunması: İmgenin Ardındaki Hikâyeler(Şehir Oğlanları ve İstanbul’un Meşhur Kadınları)”, Osmanlı Araştırmaları Dergisi, XI. V, 2015, s.25-45.
DİYARBEKİRLİ, Nejat. “Eski Türklerde Kültür ve Sanat”, Türkler İlkçağ, C.2, s.827- 895.
DUYURAN, Dürrüşehvvar. “Karagöz Topkapı Sarayındaki Tasvirleriyle”, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, Ofset Yapımevi, İstanbul 2000.
DÜZGÜN, Dilaver. “ Türk Gölge Oyunu Karagözde İstanbul Hayatı”, A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi (TAED), S.43, Erzurum, s.25-33.
DÜZGÜN, Dilaver. “ Türkiye’de Geleneksel Tiyatro Çalışmaları”, Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, S.52, Haziran 2014, s.143-158.
Katalog, Karagöz, Yıktın Perdeyi Eyledin Viran, Yapı Kredi Karagöz Koleksiyonu, Yapı Kredi Yayınları 2038, İstanbul 2004.
KİMPEL, Benjamin Franklin. The Symbols of Religious Faith, B. Eerdmans Publishing, New York 1954.
KOCA, Salim. “Eski Türklerde Devlet Geleneği ve Teşkilatı”, Türkler İlkçağ, C. 3, Yeni Türkiye yayınları: Ankara 2002. s.823-844.
KURU Songül-PAKSOY Candan. “Anadolu’da Ayakkabı Kültürü ve Cumhuriyet Dönemi Ayakkabı Kültürü”, 38. ICANAS Bildiriler II, Ankara, Atatürk Kültür, Dil Ve Tarih Yüksek Kurumu 2008, C. 2, s. 821-835
MİLWRİGHT, Marcus. “On the Date of Paul Kahle’s Egyptian Shadow Puppets”, Muqarnas: An Annual on the Vissual Culture of the Islamic World, S.28, 2011, s.43-68.
MUTLU, Mustafa. “Karagöz” Turkish Shadow Theatre, Published by th Ministry of Culture and Tourizm, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1983.
JACOB, Georg. Türklerde Karagöz, Çev: Orhan Şaik Gökyay, Bürhaneddin Basımevi, İstanbul 1938.
ORAL, Ünver. Karagözname, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları 177, Birinci Baskı, Baha Matbaası, İstanbul 1977.
SEVİN, Nureddin. Türk Gölge Oyunu, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul 1968.
SİYAVUŞGİL, Sabri E. İstanbul’da Karagöz ve Karagöz’de İstanbul, Bürhaneddin Basımevi, İstanbul 1938.
TAESCHNER, Franz. Alt-Stambuler Hof- und Volksleben: ein Türkisches Miniaturenalbum aus dem 17. Jahrhundert, Hannover: Orient-Buchhandlung H. Lafaire 1925.
TARLAKAZAN, Elif. ve B.Erhan. Türk Halk Kültüründe Gölge Oyununun Yeri ve Gölge Oyunu Figürlerinin Grafiksel Yorumlaması, II. Bursa Halk Kültürü Sempozyumu, 20-22 Ekim 2005, Uludağ Üni. Kültür Sanat Kurulu Yayınları No:8, Cilt II, Bursa 2005,s.613-624.
TARLAKAZAN, Burak.”Karagöz Oyunlarında Yer Alan Kastamonulu Tasviri”, Uluslararası Taşköprü Pompeipolis Bilim Kültür Sanat Araştırmaları Sempozyumu, 10-12 Nisan 2017, (ISBN: 978-605-4697-12-0), Kastamonu,2017,s.2123-2134.
TİETZE, Andreas. The Turkish Shadow Theater and thePuppet Collection of the L. A. Mayer Memorial Foundation, Gebr. Mann Verlag, Berlin,1977.
TİRYAKİ, Gökhan, S. “Yeni Hitit Sanatı Üzerine İkonografik Araştırmalar (1): Üzüm Salkımı ve/veya Başak Filizi Taşıyanlar”, CEDRUS, The Journal of MCRI, I, 2013,s.33-53.
TUNCEL, Uğur. “Axel Olrik'in Halk Anlatılarının Epik Yasaları Bağlamında "Ağalık" Adlı Karagöz Oyunu Çözümlemesi” İstanbul Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi C.48, S.48, İstanbul 2013, s.203-240
TURANİ, Adnan. Sanat Terimleri Sözlüğü, Remzi Kitabevi, 1. Baskı, İstanbul, 2004. Yıktın Perdeyi Eyledin Viran, Yapı Kredi Karagöz Koleksiyonu, Yapı Kredi Yayınları 2038, İstanbul 2004.
(http 1): http://www.klasikhali.com/pazyryk.asp
https://www.yumpu.com/en/document/view/12381936/preservation-of-the-frozen-tombsof-the-altai-unesdoc-unesco
https://arkeokultur.com/hitit-heykel-ve-kabartmalari-2/
http://www.panoramio.com/photo/21347763
http://cengizozek.com/?page_id=14
http://owi3.tripod.com/karagoz/celebi1.gif
http://coinindia.com/galleries-alchon-early.html
http://coinindia.com/galleries-khingila.html
http://jameelcentre.ashmolean.org/collection/8/object/13460
http://tokatta.com/carik/
http://www.osmanlimedeniyeti.com/Bilgi/Geleneksel%20Sivas%20Kad%C4%B1n%20K %C4%B1yafetleri
http://www.kulturvarliklari.gov.tr/TR,44577/kastamonu-muzesi-mudurlugundenkaybolan16-adet-eser.html
https://www.hermitagemuseum.org/wps/portal/hermitage/?lng=tr
https://commons.wikimedia.org/wiki/File:VAM_-_Sam%27al_Orthostat_2_F%C3% BCrst.jpg
http://www.pitt.edu/~haskins/group2/group3/altai24.jpg
http://cengizozek.com/?page_id=14
http://www.turkishculture.org/performing-arts/theatre/shadow-theatre/witches-andsorcerers-293.htm?type=1 ve Yapı Kredi Karagöz Koleksiyonu Metin And Koleksiyonu ve https://commons.wikimedia.org/wiki/File: Pazyryk_felt_carpet.jpg
http://www.dailymail.co.uk/news/article-2198222/Fashion-beauty-secrets-Siberianprincess-died-2-500-years-ago-revealed.html
https://www.hermitagemuseum.org/wps/portal/hermitage/?lng=tr
https://www.hermitagemuseum.org/wps/portal/hermitage/searchresults#search=Pazyryk&tab=WOA
http://owi3.tripod.com/karagoz/gost.jpg
(İnternet kaynaklarına erişim: Ağustos 2017-Mart 2018 tarihleri arasında yapılmıştır)