Osmanlı Devleti’nin I. Dünya Savaşı Dönemi Sürgün Politikası: Beyşehir Kazası Örneği

Avrupalı Devletlerin sömürgecilik yarışı 1914’te başlayan I. Dünya Savaşı ile sonbuldu. Osmanlı Devleti savaş başladıktan bir süre sonra 1 Ekim 1914 tarihindekapitülasyonları kaldırdığını duyurdu. Böyle büyük bir savaşa katılmak istemeyen Osmanlısavaşın başında tarafsızlığını ilan etmiş olmasına rağmen 2 Kasım 1914 tarihinde İttifakbloğunda bu savaşa girmek zorunda kaldı. Bu sırada İtilaf Devletleri vatandaşları Osmanlıhükümetine karşı muhasım devlet tebaası problemi olarak ortaya çıktı. Diğer taraftan da bukişilerin tâbi olduğu Fransa, İngiltere ve Rusya Osmanlı’nın asker sevk etmediğilimanlarını bombalayarak hukuk ihlali yapmış ve bunun yanı sıra Osmanlı vatandaşlarınıesir almıştı. Osmanlı, İtilaf Devletlerinin hukuk ihlallerine karşı muhasım devlet tebaasınımisilleme politikasına dayanarak sürgün etmeye başladı. Ayrıca muhasım devlettebaasından casusluk faaliyetlerinde bulunanlar da sürgün edildiler. Muhasım devlettebaasının sürgüne gönderileceği yerlerin, askeri güzergâhlardan uzak ve coğrafi şartlarınyaşam standartlarına uygun olması gerekmekteydi. Bu noktada Konya’ya bağlı BeyşehirKazası’nın ikliminin diğer iç vilayetlere göre daha ılıman olması ve fizikî koşullarınınkazaya korunaklı bir yapı kazandırması Beyşehir’i esirlerin sürgün edilebileceği uygun birmerkez haline getirmekteydi.Bu çalışmada Beyşehir Kazası’nın sürgün yerleri açısından önemi üzerinde durulduktansonra buraya yapılan sürgünler ve esirlerin kazadaki sürgün yılları Başkanlık OsmanlıArşivinden elde edilen belgeler ışığında ele alınmaktadır. Sonuç kısmında ise hükümetinbu uygulamalarının amacına ulaşıp ulaşmadığına dair bir değerlendirme yapılmayaçalışılmıştır.

Beysehir Town Sample: Exile Politics of the Ottoman Empire during World War I

Colonical competion of Europen States resulted in World War I which began 1914. The Ottoman Empire announced that it removed the capitulations from 1 October 1914 when this war began. In addition, although the Ottoman, who did not want to participate in such a great war, declared its neutrality at the beginning of the war, it had to enter this war in the Alliance Power on November 2, 1914. Meanwhile, the citizens of the Allied Powers emerged as a problem of enemy state citizenship against the Ottoman government. On the other hand, the states of France, England and Russia, to which these people were subject, made a violation of the law by bombing the ports that the Ottoman did not dispatch troops and besides, they were also captured Ottoman citizens as prisoner of war. The Ottoman started to exile the citizens of the Allied Powers, who reside within the borders of Ottoman empire, against it was exile own citizens. In additon, The Ottoman were also exiled on those who spied from enemy states citizen. The places where the enemy estate citizen would be send had to be away from military routes and the geographical conditions should be in accordance with the living standards. At this point, the climate of Beyşehir town of Konya was more temperate than other town, and also the physical conditions provided a sheltered structure to the district made it a convenient center for the prisoners to be exiled here. In this study, after emphasizing the importance of the Beyşehir town in terms of exile place, the exiles and exile period of prisoners in the town are discussed in the light of the documents obtained from the Presidential Ottoman Archive. In the conclusion part, an evaluation was made to determine whether these practices of the government have reached its purpose.

PDF

___

Bâb-ı Ali Evrak Odası (BEO), 632/47382, 633/52.
Dâhiliye Nezâreti Emniyet-i Umûmiye 5. Şube Belgeleri (DH. EUM. 5. Şb.), 5/8, 16/33, 23/34, 25/43, 39/37, 41/33, 42/7, 43/1, 46/24, 47/10, 52/6, 53/5, 53/42, 54/14, 54/20, 67/63, 81/9, 85/39.
Dâhiliye Nezâreti Mektubî Kalemi (DH. MKT), 1053/20.
Dâhiliye Nezâreti Şifre Kalemi (DH. ŞFR), 64/133, 526/5, 526/57, 572/38, 632/92, 633/52.
Dâhiliye Nezâreti Hariciye Siyasi Kısım Belgeleri (HR. SYS), 2130/20, 2145/16, , 2149/1, 2151/26.
Dâhiliye Nezâreti Emniyet-i Umûmiye Seyrüsefer Kalemi Belgeleri (DH. EUM. SSM), 29/52.
AKKOR, Mahmut, “I. Dünya Savaşı’nda Rusya’da Bulunan Türk Esirleri ve Esir Kampları”, Uluslararası Türk Savaş Esirleri Sempozyumu Bildiri Kitabı, İstanbul 2017, s. 203-238.
ARMAOĞLU, Fahir, 20. Yüzyıl Siyasi Tarih(1914-1995), Kronik Yayınları, İstanbul 2020.
ARSLAN, Nebahat Oran, Birinci Dünya Savaşı’nda Türkiye’deki Rus Savaş Esirleri, Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul 2008.
ATA, Ferudun, “I. Dünya Savaşı içinde Bozkır’a Yapılan Sürgünler”, Bozkır’ın Dünü ve Bugünü Sempozyumu Bildirileri Kitabı, Ed. Mustafa Yılmaz-Ahmet Atalay-Osman Doğanay, Konya 2007, s. 149-158.
AYDIN, Mithat, “19-20. Yüzyıllarda Osmanlı Balkanlarında Rusya’nın Casusluk Faaliyetleri”, Tarih Araştırmaları Dergisi, C. 32, S. 53, Ankara 2013, s. 17-54.
BİLGİ, Nejdet, “Osmanlı Devleti’nin 1917 Yılı Yabancı Nüfusu”, Ege Üniversitesi Tarih İncelemeleri Dergisi, C. 25, S. 1, İzmir 2010, s. 101-146.
ÇAPA, Mesut, Kızılay(Hilâl-i Ahmer) Cemiyeti 1914-1925, Türk Kızılay Derneği Yayınları, Ankara 2010.
ÇELİK, Recep, “Karadeniz’de Casusluk Faaliyetleri (1914-1918)”, Karadeniz Araştırmaları Dergisi, C. 13, S. 50, Ankara 2016, s. 125-138.
ÇETİN, Nurten, “Osmanlı Devleti’nin I. Dünya Savaşı’nda İtilaf Devletleri Vatandaşlarına Yönelik Uygulamalarında Biri: Sürgün (Edirne Örneği)”, Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, C. 3, S. 5, Edirne 2013.
DAŞÇIOĞLU, Kemal, İskân, Suç ve Ceza Osmanlı’da Sürgün, Yeditepe Yayınevi, İstanbul 2007.
ERYILMAZ, Bilal, Osmanlı Devleti’nde Millet Sistemi, Ağaç Yayıncılık, İstanbul 1992.
KARABULUT, Umut, BOZKURT, Ersin, “Osmanlı Devleti’nde Savaş Hukukunun Oluşumu Bağlamında Lahey Konferansları ve Birinci Dünya Savaşındaki Uygulamalar”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S. 45, 2019, s. 87-99
KARAGÖZ, Mehmet, “Osmanlı Devletinde Islahat Hareketleri ve Batı Medeniyetine Giriş Gayretleri (1700-1839)” Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, S. 6, Ankara 1995, s. 173-194.
KARAL, Enver Ziya, Osmanlı Tarihi(Islahat Fermanı), C.7, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2003.
KARPAT, Kemal Haşim, Osmanlı Nüfusu (1830-1917), Tarih Vakfı Yayınları, İstanbul 2003.
KUŞ, Ayşegül, “Yabancıların Gözüyle 19.Yüzyılın İkinci Yarısında Trabzon’da Konsolosluklar”, Güneydoğu Avrupa Araştırmaları Dergisi, S. 26, İstanbul 2014, s. 163- 184.
MUŞMAL, Hüseyin, Yabancıların İzinde Osmanlı, Mesa Yayınları, Konya 2009.
MUŞMAL, Hüseyin, ÜÇÜNCÜ, Berna K., Tarihî Süreçte Beyşehir Gölü ve Adalarında Hayat, Palet Yayınları, Konya 2014.
SEZER, Ayten, “Osmanlı’dan Cumhuriyet’e; Misyonerlerin Türkiye’deki Eğitim ve Öğretim Faaliyetleri”, Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, C. 16, Ankara 1999, s. 169-183.
ÖZÇELİK, Mücahit, Birinci Dünya Savaşı’nda Türkiye’deki Yabancı Esirler, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Doktora Tezi, Ankara 2010.
PAKALIN, Mehmet Z., Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, C. III, MEB. Yayınları, İstanbul 1993.
POLAT, Bengül - Ratip AYAZ, “İngiliz Misyonerlik Faaliyetlerinin Osmanlı Devleti’nin Yıkılış Sürecine Etkileri”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, S. 61, Ankara 2017, s. 1-45.
SAKİN, Orhan, http://turksandarmenians.marmara.edu.tr/tr/1914-nufus-istatistigine-goreermeni-cemaatinin-nufusu/, Tarih: 21.10.2018.
SANDER, Oral, Siyasi Tarih (İlkçağlardan 1918’e), İmge Yayınları, Ankara 2020.
SARIÇELİK, Kerim, “I. Dünya Savaşı Yıllarında Beyşehir’de İkamet Eden Sivil Esirler”, I. Uluslararası Beyşehir Ve Yöresi Sempozyumu (11-13 Mayıs 2006) Bildiriler Kitabı, Konya 2006, s. 338-343.
SARIÇELİK, Kerim,“Birinci Dünya Savaşı’nda Osmanlı Devleti’nin İtilaf Devletleri’ne Karşı Anadolu’nun Akdeniz Kıyılarında Aldığı Bazı Tedbirler”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S. 21, Konya 2007, s. 173-189.
SEZER, Ayten, “Osmanlı’dan Cumhuriyet’e; Misyonerlerin Türkiye’deki Eğitim ve Öğretim Faaliyetleri”, Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, C. 16, 1999, s. 169-183.
SONAT, Ramazan, I. Dünya Savaşı Yıllarında Osmanlı Devletinin Muhasım Devlet Tebaası Politikası(1914-1918), (Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Konya 2014.
TEMEL, Mehmet, “Birinci Dünya Savaşı Yıllarında 1907 Tarihli Lahey Sözleşmelerine Aykırı Davranan İtilaf Devletleri’ne Karşı Osmanlı Devleti’nin Aldığı Bazı Önlemler”, Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları, S. 6, 2004.
TEMEL, Mehmet, “İtilaf Devletleri’nin Osmanlı Kıyı Yerleşimlerine Yaptıkları Saldırılar ve Mütekabiliyet Esasına Göre Osmanlı Devleti’nin Aldığı Önlemler”, Ege Üniversitesi Tarih İncelemeleri Dergisi, C. 24, S. 1, 2009, s. 117-150.
UCA, Alaattin, “1915 Yılında Yayımlanan Bir Üsera Talimatnamesi ve Düşündürdükleri”, Atatürk Dergisi, C. 3, S. 3, Erzurum 2003, s. 169-183.