Adanalı Bir İttihatçı: Ali Münif Yeğena (1874-1951) ve Siyasi Yaşamı

Osmanlı Devleti kurumlarında yetişmiş, devlet ve siyaset adamı Ali Münif Yeğena’nınsiyasi yaşamı, II. Meşrutiyet, Mütareke ve Cumhuriyet dönemlerinin bir panoramasıniteliğindedir. Ali Münif Bey Mülkiye’de eğitimini sürdürdüğü esnada, II. Abdülhamidyönetimine karşı başlayan muhalif hareketlere katılmış ve meşrutiyetin yeniden ilanınıamaçlayan İttihatçı hareketin içerisinde aktif bir rol oynamıştır. Daha başından berimensubu olduğu İttihat ve Terakki Cemiyetinin iktidara gelmesiyle birlikte yıldızı parlayanAli Münif Bey, II. Meşrutiyet Döneminde mebus, vali, müsteşar, nazır, nazır vekili gibiönemli görevler üstlenmiştir. Mütareke Döneminde, önde gelen İttihatçılarıntutuklanmasıyla birlikte Ali Münif Bey de tutuklanmış ve Talat Paşa kabinesinde görevaldığı için Divan-ı Harp’te yargılanmıştır. Fakat yargılama süreci tamamlanmadanİngilizler tarafından siyasi gerekçelerle Malta’ya sürgün edilmiştir. Malta esaretindenkurtulduktan sonra aktif siyasi yaşamına yeniden dönen Ali Münif Bey, CumhuriyetDöneminin ilk Adana belediye başkanı olmuştur. Bu görevinden sonra altı dönem aralıksızmilletvekilliği yaparak aktif siyasi yaşamını mayıs 1950’ye kadar TBMM’de sürdürmüştür.Bu çalışmanın amacı Ali Münif Yeğena’nın siyasi biyografisini incelemektir.

A Member of the Committee of Union and Progress from Adana: Ali Münif Yeğena (1874-1951) and His Political Life

Ali Münif Yeğena, who was educated in the institutions of the Ottoman State, had a very long political life covering the Second Constitutional, the Armistice of Mudros and Republican periods. While Ali Münif Bey continued his education in Mülkiye, he became members of the Committee of Union and Progress and participated in movements against Sultan Abdulhamid II administration and played an active role in the Young Turk Revolution in July 1908, which inaugurated the Second Constitutional Period. When the Committee of Union and Progress, which he was a member of since the beginning, came to power after the revolution, he had undertaken important duties such as deputy, governor, undersecretary of ministry of interior, ministry of public works (nafia) during the Second Constitutional Period. During the Armistice Period, with the arrest of leading Unionists, Ali Münif Bey was also arrested and tried in courts-martial (Divan-ı Harb-i Örfi) for serving in the government of Talat Pasha. And before the trial process was completed, he was sent into exile to Malta Island by the British forces. After the captivity in Malta about 23 months, Ali Münif Bey returned to his active political life and became the first Adana mayor of the Republican Period. After this duty, he continued his active political life in the Grand National Assembly of Turkey until May 1950 by serving as an uninterrupted deputy for six terms. The purpose of this study is to examine the political biography of Ali Münif Yeğena.

PDF

___

Maarif Nezareti Mektubi Kalemi
Dahiliye Nezareti Mektubi Kalemi
İrade Dahiliye
Dahiliye Nezareti Mütenevvia
Dahiliye Nezareti İdare-i Umumiye Ekleri
Dahiliye Nezareti Emniyet-i Umumiye 2. Şube
Dahiliye Nezareti Şifre Kalemi
Dosya Usulü İradeler Tasnifi
Meclis-i Mebusan Zabıt Cerideleri, (1324-1334)
Meclis-i Mebusan Encümen Mazbataları ve Tekalf-i Kanuniye ile Said Halim ve Mehmet Talat Paşalar Kabineleri Azalarının Divan-ı Aliye Sevkleri Hakkında Beşinci Şubece İcra Kılınan Tahkikat (1334), C. 1, D: 3, İç. S. 5.
ACAR, İrfan C., Lübnan Bunalımı ve Filistin Sorunu, TTK Yayınları, Ankara 1989.
AHMAD, Feroz, İttihat ve Terakki 1908-1914, Kaynak Yayınları, İstanbul 2007.
AKŞİN, Sina, Jön Türkler ve İttihat ve Terakki, İmge Kitabevi, Ankara 2006.
ARSLAN, Emir Şekib, İttihatçı Bir Arap Aydınının Anıları, Çev: Halit Özkan, Klasik Yayınları, 2005.
BAYUR, Yusuf Hikmet, Türk İnkılabı Tarihi, C. II, TTK Yayınları, Ankara 1991.
BİRİNCİ, Ali, “Osmanlı İttihat ve Terakki Cemiyeti Kuruluşu ve İlk Nizamnamesi (1895)”, Osmanlı Ansiklopedisi, C. 2, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 1999, s. 209-215.
BİRİNCİ, Ali, Tarihin Gölgesinde Meşahir-i Meçhuleden Birkaç Zat, Dergah Yayyınları, İstanbul, 2001.
ÇANKAYA, Mücellidoğlu Ali, Mülkiye Tarihi ve Mülkiyeliler, C. 3, Mars Matbaası, Ankara, 1968-1969.
ÇANKAYA, Mücellidoğlu Ali, Yeni Mülkiye Tarihi ve Mülkiyeliler, 1859-1968, C. 2, Mars Matbaası, Ankara, 1968-1969.
ÇİÇEK, M. Talha, War and State Formation in Syria: Cemal Pasha’s Governorate During World War I, 1914-1917, Routledge, London 2014.
DADRİAN, Vahakn N.-Taner Akçam, ‘Tehcir ve Taktil’, Divan-ı Harb-i Örfî Zabıtları, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2008.
DEMİR, Fevzi, Osmanlı Devleti’nde II. Meşrutiyet Dönemi Meclis-i Mebusan Seçimleri 1908- 1914, İmge Kitabevi, Ankara 2007.
ERGİN, Osman, Türkiye Maarif Tarihi, C. 2, Eser Matbaası, İstanbul 1977. Geçmişten Günümüze Adana Belediyesi ve Başkanları, Yay. Haz.: Candan Yaygın, Mehmet Emin Arıcı, Altınkoza Yayınları, Adana 2009.
GÖKBİLGİN, M. Tayyip, “1840’tan 1861’e Kadar Cebel-I Lübnan Meselesi ve Dürzîler”, Belleten, C. X, S. 40, 1946, s. 641-703.
GÜRKAN, Uluç, “Malta Yargılaması ve Önemi”, Tasam Akademi Dergisi, C. 2, S. 1, Ocak 2015, s. 29-30.
HANİOĞLU, M. Şükrü, Bir Siyasal Örgüt Olarak Osmanlı İttihad ve Terakki Cemiyeti ve Jön Türklük, İletişim Yayınları, 1989.
KARAKAŞ, Şuayb, Süleyman Nazif, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara 1988.
KOCAOĞLU, Bünyamin, Mütarekede İttihatçılık; İttihat ve Terakki Fırkası’nın Dağılması, Temel Yayınları, İstanbul 2006.
KURAN, Ahmet Bedevi, İnkılap Tarihimiz ve Jön Türkler, Kaynak Yayınları, İstanbul 2000.
Leskovikli Mehmet Rauf, İttihat ve Terakki Ne İdi, Alfa Yayınları, İstanbul 2013.
LEWİS, Bernard, Modern Türkiye’nin Doğuşu, TTK Yayınları, Ankara 2007.
MENTEŞE, Halil, Osmanlı Mebusan Meclisi Reisi Halil Menteşe’nin Anıları, Hürriyet Vakfı Yayınları, İstanbul 1986.
OLGUN, Said, “Bir Arnavut Milliyetçisi Şahin Klonya (1867-1917)”, Osmanlı Mirası Araştırmaları Dergisi, C. 5, S. 12, Temmuz 2018, s. 187-205.
ÖZBOZDAĞLI, Özer- Nizam Önen, İttihat ve Terakki Cemiyetinin En Uzun Yılı, Detay Yay., Ankara 2017.
ÖZTOPRAK, İzzet, “Adana ve Çevresinde Müdafaa-i Hukuk Çalışmaları” Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C. VIII, S. 22, Kasım 1991, s. 117-139.
RAGIB, Mustafa, İttihat ve Terakki Tarihinde Esrar Perdesi, Örgün Yayınları, İstanbul, 2004.
RAGIB, Mustafa, Meşrutiyet’ten Önce Manastır’da Patlayan Tabanca, Haz.: Rahşan Aktaş, Bengi Yayınları, İstanbul 2007.
RAMSOUR, Ernest E., Genç Türkler ve İttihat –Terakki, Çev: Hasan Yüncü, Kayıhan Yayınları, İstanbul.
REYHAN, Cenk, “Cebel-i Lübnan Vilayet Nizamnamesi” Memleket Siyaset Yönetim, S. 1, 2006, ss. 171-181.
Selim Ali Selam, Beyrut Şehremini’nin Anıları 1908-1918, Haz.: Hassân Ali Hallâk, Çev: Halit Özkan, Klasik Yayınları, İstanbul 2005.
ŞİMŞİR, Bilal N., Malta Sürgünleri, Milliyet Yayınları, 1976.
TOROS, Taha, “İttihad ve Terakki’nin Eski Nafia Nazırı Ali Münif Bey’in Hatıraları”, Hayat Tarih Mecmuası, Eylül 1969, ss. 4-11.
TOROS, Taha, Ali Münif Bey’in Hatıraları, İsis Yayınları, İstanbul 1996.
TUNAYA, Tarık Zafer, Türkiye’de Siyasal Partiler, C. 1, İletişim Yayınları İstanbul 2015.
Türk Parlamento Tarihi, TBMM III. Dönem, C. 3 Haz.: TPT Araştırma Grubu; Kazım Öztürk, Türkiye Büyük Millet Meclisi Vakfı Yayınları, Ankara 1995.
TÜRKGELDİ, Ali Fuad, Görüp İşittiklerim, 4. baskı, TTK Yayınları, Ankara 1987.
ZÜRCHER, Erik Jan, Milli Mücadelede İttihatçılık, Çev: Nüzhet Salihoğlu, İletişim Yayınları. İstanbul 2003.