Osman KARLANGIÇ

Adana’da Devlet Otoritesinin Zaafa Uğraması ve Türk-Ermeni Münasebetleri (1908-1909)

Adana’da Türk ve Ermeni toplumları arasında yüzyıllar öncesine dayanan barış ve güven ortamı1908 yılında İkinci Meşrutiyet’in ilanıyla yerini karşılıklı güvensizliğe bırakmıştır. Toplumlararasında yüzeysel yakınlaşmalar görülürken alttan alta kin ve nefret duyguları gelişmiştir. Ermenikomitalarının ve ileri gelenlerinin propagandaları ve Ermenileri silahlandırma çabaları Türklerdekorku ve heyecana neden olmuştur. Ermenilerin faaliyetlerinden etkilenen Türkler çıkabilecekolaylara karşı tedbirler alma yoluna gitmişlerdir. İkinci Meşrutiyet’in ilanıyla birlikte hürriyetingetirdiği sarhoşluk şehirde devlet otoritesini tamamen ortadan kaldırmıştır. Yöneticiler ise toplumlararasında gerginlik ortamını giderecek adımlar atmakta yetersiz kalmışlardır. Yöneticilerin bıraktığıboşluğu halkı sürekli heyecana iten doğruluğu şüpheli haberler doldurmuş ve halkın hayatına yönvermiştir. Bu çalışmada, 1908-1909 yılları arasında Türklerle Ermeniler arasındaki münasebetlerinyerel otoriteyi zaafa düşüren yönleri üzerinde durularak literatüre katkı yapılması amaçlanmıştır.

The Insufficiency of the Stade Authority in Adana and Turkish-Armenian Relations (1908-1909)

Peace and trust environment that existed centuries ago between Turkish and Armenian societies in Adana had left its place mutually insecure with the announcement of the Second Constitution in 1908. While there were superficial convergences between societies, disgust and hatred feelings had developed. The propaganda of the Armenian committees and elders and the efforts to arm the Armenians caused fear and excitement in the Turks. The Turks, affected by the activities of the Armenians, took precautions against possible events. The drunkenness brought by liberty along with the declaration of the Second Constitutional Court completely removed the state authority in the city. Managers were inadequate to take steps to tackle tensions among societies. The vacancy left by the administrators filled with the suspicious news that pushed the public always excited and directed the people's life. In this study, it is aimed to make a contribution to the literature by focusing on the aspects of relations between Turks and Armenians which perverted local authority during the years of 1908-1909.

PDF

___

BEO, 3543/265707-2, 19 Nisan [1] 325 [2 Mayıs 1909]
BEO, 3621/271523, 24 Haziran [1] 325 [7 Temmuz 1909]
BEO, 3621/271525, 30 Haziran [1] 325 [ 13Temmuz 1909]
BEO, 3661/274536, 14 Ağustos [1] 325 [27 Ağustos 1909]
DH. MKT, 2761/101, 24 Şubat [1] 324 [9 Mart 1909]
DH. MKT, 2849/10, 19 Mayıs [1] 325 [1 Haziran 1909]
DH. MKT. PRK, 2829/124, 16 Nisan[1] 325 [29 Nisan 1909]
Y. MTV, 281/52, 13 Mart [1]312 [25 Mart 1896]
İtidal Gazetesi, S.9, 13 Kânûn-ı Evvel 1324 [26 Aralık 1908]
İtidal Gazetesi, S.11, 24 Kânûn-ı Evvel 1324 [6 Ocak 1909]
İtidal Gazetesi,, S.12, 24 Kânûn-ı Sani 1324 [6 Şubat 1909]
İtidal Gazetesi,, S.13, 7 Kânûn-ı Sani 1324 [20 Ocak 1909]
İtidal Gazetesi, S.19, 31 Kânûn-ı Sani 1324 [13 Şubat 1909]
İtidal Gazetesi, S.22, 14 Şubat 1324 [27 Şubat 1909]
İtidal Gazetesi, S.24, 24 Şubat 1324 [9 Mart 1909]
İtidal Gazetesi, S.27, 11 Mart 1325 [24 Mart 1909]
İtidal Gazetesi, S.32, 28 Mart 1325 [ 10 Nisan 1909]
İtidal Gazetesi, S.33, 7 Nisan 1325 [20 Nisan 1909]
Abdurrahman Şeref, Son Vak’anüvis Abdurrahman Şeref Efendi Tarihi II. Meşrutiyet Olayları (1908-1909), Haz. Bayram Kodaman, Mehmet Ali Ünal, TTK Yayınları, Ankara, 1996
“Adana”, Yurt Ansiklopedisi, C.1, Anadolu Yayıncılık, İstanbul 1981, s.7-181.
Akyol, Taha, Ortak Acı 1915 Türkler ve Ermeniler, 4. Baskı, Doğan Kitap, İstanbul 2014.
Arıkoğlu, Damar, Hatıralarım, Tan Gazetesi Matbaası, İstanbul 1961.
Artuç, Nevzat, Cemal Paşa, TTK Yayınları, Ankara 2008.
Bildirici, Yusuf Ziya, “Ermeni Soykırımı Aldatmacası ve 1919-1920 Katliamları”, Türkler Ansiklopedisi, C. XIII, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002, s.503- 513.
Cemal Paşa, Hatırat, yay. haz. Metin Martı, 5. Baskı, Arma Yayınları, İstanbul 1996.
Çiçek, Kemal, “Adana Olayları Hakkında Bildiklerimiz Bilmediklerimiz”, 1909 Adana Olayları/ Makaleler, Ed. Kemal Çiçek, TTK Yayınları, Ankara 2011, s.7-57.
Çiçek, Kemal, Ermenilerin Zorunlu Göçü (1915-1917), 2. Baskı, TTK Yayınları, Ankara 2012.
Çalyan Karebet, Adana Vakası ve Mesulleri. Dersaadet, 1325.
Çavdar Uslu, Feride, Adana Ermenileri (1914-1918), Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Afyonkarahisar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Afyonkarahisar 2007.
Çelik, Kemal, Milli Mücadele’de Adana ve Havalisi (1918-1922), TTK Yayınları, Ankara 1999.
Dinçer, Sinan, “1909 Adana Olaylarının Sosyo-Ekonomik Arka Planı”, Ermeni Ayaklanmaları Sempozyumu (1894-1909), TTK Yayınları, Ankara 2015, s.265- 281.
Ener, Kasım, Tarih Boyunca Adana Ovasına Bir Bakış, 6. Baskı, Berksoy Matbaası, İstanbul, 1964.
Ethemoğlu, Mehmet, Ermeni Terörünün Kısa Tarihi, Dicle Üniversitesi Yayınları, Diyarbakır 1987.
Günay, Necla, “Birinci Dünya Savaşı’nda İtilaf Devletleri’nin Osmanlı Ermenileriyle İlişkileri ve 1914/1915 Zeytun İsyanları”, XX: Yüzyılda Maraş (Ermeniler, Türkler, Müslümanlar), Ukte Yayınları, Kahramanmaraş 2012, s.27-46.
Günay, Necla, “Ermenilerin Tehcir Edilmesi Kararında Etkili Olan Faktörler ve MaraşZeytun Ermenilerinin Tehciri” XX. Yüzyılda Maraş ( Ermeniler, Türkler, Müslümanlar) Makaleler, Öncü Basımevi, Ankara 2012, s.47-70.
Karal, Enver Ziya, Osmanlı Tarihi, C. IX, TTK yayınları, Ankara 1996.
Mango, Andrew, Atatürk Modern Türkiye’nin Kurucusu, çev. Füsun Doruker, 10. Basım, Remzi Kitapevi, İstanbul 2013.
Mehmet Asaf, 1909 Adana Ermeni Olayları ve Anılarım, haz. İsmet Parmaksızoğlu, TTK Yayınları, Ankara 2002.
McCarty, Justin, Ölüm ve Sürgün Osmanlı Müslümanlarının Etnik Kıyımı (18210-1922), çev. Fatma Sarıkaya, TTK Yayınları, Ankara 2012.
Ölmez, Adem, “1909 Adana Ermeni Olayları”, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, Mart-Nisan 2008, S. 173, İstanbul 2008.
Özkan, Selim Hilmi, “Osmanlı Devleti’nden İran’a Ermeni göçü ve Sonuçları (1878- 1915)”, Tarihte Türkler ve Ermeniler, C.IV, TTK Yayınları, Ankara 2014, s.183- 194.
Sarınay, Yusuf, Recep Karacakaya, 1909 Adana Ermeni Olayları, İdeal KültürYayıncılık, İstanbul 2012.
Toros, Taha, Ali Münif Bey’in Hatıraları, İsis Yayınları, İstanbul 1996.
Sonyel, Selahi R., “İngiliz Gizli Belgelerine Göre Anadolu’da Vuku Bulan Türk –Ermeni Olayları (Temmuz 1908-Aralık 1909)”, Belleten, C. LI, S: 201 (Aralık 1987), TTK Yayınları, Ankara 1988 .
Uçar, Ahmet, Kemal Erkan, Selman Soydemir, Adana İtidal Gazetesi (5 Eylül 1908-31 Temmuz1909), C.1, TTK Yayınları, Ankara 2014,
Yesayan, Zabel, Yıkıntılar Arasında, 2. Baskı, Aras Yayıncılık, İstanbul 2015.
Yurtsever, Cezmi, Ermeni Terör Merkezi Kilikya Kilisesi, Bayrak Yayıncılık, İstanbul 1983.