2013

Afşin Eshab-ı Kehf Rıbatı ile Niğde Alaeddin Camisi Taçkapıları Üzerine Bazı Yorumlamalar

Anadolu Selçuklu dönemi içerisinde yapılan bazı yapılar özgün yönleriyle farklılık gösterirler,diğer örneklerinden ayrılırlar. Yapının özgünlüğünün oluşmasında kuşkusuz sanatçıların büyükkatkıları vardır. Niğde Alaeddin Camisi, tasarım ve bezemeleri yönleriyle ayrı bir öneme sahiptir.Özellikle taçkapının doğu yönünde olduğu, bezemelerinin tümüyle geometrik motiflerden ve figürlübezemelerden oluştuğu görülüyor. Amel-i Sıddık ve Gazi adında ki sanatçıların imzasıyla başkayerlerde karşılaşmıyoruz. Ama bu yapıda uyguladıkları tasarım ve bezeme özelliklerinin başkayapılarda da uygulandığı görülüyor. Afşin Eshab-ı Kehf Rıbatı ve Niğde Alaeddin Camisi taç kapılarıarasındaki benzerliklerden dolayı, Afşin- Niğde ilintilerinin de incelenmesi gerekliliği oluşuyor.

Some Observations on Afşin Eshab-ı Kehf Rıbatı and Niğde Alaeddin Mosque Portals

Some constructions built within the Anatolian Seljuk period present differences in their originality, they separate from the other examples. Artsits presumably have greater contributions in the emergence of this orginality. Tellingly, Alaeddin Mosque of Niğde has distinctive features in terms of design and ornamentation; especially the main entrance being on the east consists of thorough ornamentation in geometric shapes and adornments with figures. We do not come upon signatures of the artists called Amel-i Sıddık and Gazi elsewhere. However, the technique they applied on this building is extant some other buildings. Because of similaraties between Afşin Eshab-ı Kehf Rıbatı and Niğde Alaeddin Mosque portals, the necessity of examination Afşin-Niğde relations should be established.

PDF

___

AKMAYDALI, H., “Niğde Sungur Bey Camii”, Vakıflar Dergisi, S.XIX, Vakıflar Genel Müdürlüğü Yay., Ankara, 1985, s.151-153.
AKOK, Mahmut- ÖZGÜÇ, Tahsin., “Sarıhan”, Belleten, C.XX, S.79, Temmuz, Ankara, 1956, s.379-384.
ALDAN, M., Türlü Yönleriyle Ayaş, Ayyıldız Matbaası, Ankara, 1965.
ALTUN, A., “Beşarebey Mesciti”, İslam Ansiklopedisi, C.5, Türkiye Diyanet Vakfı Yay., İstanbul, 1992, s. 55l.
ARIK, F.Ş., “Selçuklu Devletinde Siyaseten Katl”, Belleten, C.LXIII, S.236, Nisan 1999, Türk Tarih Kurumu Yay., Ankara, 1999, s.43-93.
ASLANAPA, O., Türk Sanatı, Remzi Kitabevi, İstanbul, 1984.
ASLANAPA, O., Turkish Art And Architecture, Published by Faber and Faber, London, 1971.
BAKIRER, Ö., Onüç ve Ondördüncü Yüzyıllarda Anadolu Mihrabları, Türk Tarih Kurumu Yay., Ankara, 1976.
BAKIRER, Ö., Selçuklu Öncesi ve Selçuklu Dönemi Anadolu Mimarisinde Tuğla Kullanımı I-II, Orta Doğu Teknik Üniversitesi Yay., Ankara, 1981.
BAŞAR, M.E., “The Stair System Used In Anatolia Minarets Of XII-XIII. Centuries”, I. Uluslararası Selçuklu Kültür ve Medeniyeti Kongresi Bildiriler-I, Selçuk Üniversitesi Selçuklu Araştırmaları Merkezi Yay., Konya, 2001, s.111-120.
BAYBURTLUOĞLU, Z., “Kahraman Maraş’ta Bir Grup Dulkadiroğlu Yapısı”, Vakıflar Dergisi, S. X, Ankara, 1973, 234-250.
BAYBURTLUOĞLU, Z., Anadolu’da Selçuklu Dönemi Yapı Sanatçıları, Atatürk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Yay., Erzurum, 1993.
BAYKARA, T., “Türkiye Selçuklularında İdari Birim ve Bununla İlgili Meseleler”, Vakıflar Dergisi, S.XIX, Vakıflar Genel Müdürlüğü Yay., Ankara, 1985, s.49-60.
BEKTAŞ, C., Selçuklu Kervansarayları –Korunmaları, Kullanımları Üzerine Bir Öneri, A Proposal Recarding The Seljuk Carvanserais Their Protection And Use, Yapı- Endüstri Merkezi Yay., İstanbul, 1999.
BİLGET, H. Burhan., I. İzzettin Keykavus Darüşşifası, Kültür Bakanlığı Yay., Ankara, 1990.
ÇAKMAKÇI, H., Niğde Alaettin Camisi, Atatürk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Arkeoloji ve Sanat Tarihi Bölümü Sanat Tarihi Ana Bilim Dalı Yayınlanmamış Öğrenci Tezi, Erzurum, 1989.
ÇAYCI, A., Anadolu Selçuklu Sanatı’nda Gezegen ve Burç Tasvirleri, Kültür Bakanlığı Yay., Ankara, 2002.
ÇETİNTAŞ, S., Sivas Darüşşifası 614-1217, İstanbul Üniversitesi Tıp Tarihi Enstitüsü Yay., İbrahim Horoz Basımevi, İstanbul, 1953.
DEMİR, A., “Anadolu Selçuklu Hanları Zazadin Han-Sadeddin Köpek Hanı”, İlgi Dergisi, Yıl:20, S.44, Kış 1986, s. 26-31.
DEMİR, A., “Anadolu Selçuklu Hanları- Evdir Han”, İlgi Dergisi, Yıl:21, S.53, İlkbahar, 1988, s. 13-17.
DEMİRİZ, Y., İslam Sanatında Geometrik Süsleme- Bir Envanter Denemesi-, Hayalperest Yayınevi, İstanbul, 2017.
DENİZ, B., “Alay Han’ın (Aksaray) Hikayesi”, Uluslararası Sanat Tarihi Sempozyumu, Prof. Dr. Gönül Öney’e Armağan, 10-13 Ekim 2001 Bildiriler, Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yay., İzmir, 2002, s.229-246.
DENKTAŞ, M., “Karatay Hanı”, Anadolu Selçuklu Dönemi Kervansarayları, Ed. H. Acun, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay., Ankara, 2007, s. 359-379.
DİLAVER, S., Anadolu’da Selçuklu Cami Mimarisinin Gelişmesi, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk-İslam Sanatı Kürsüsü Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul, 1970.
DURUKAN, A., “Anadolu Selçuklu Dönemi Portallerinde Biçim ve Estetik”, Uluslararası Sanat Tarihi Sempozyumu -Prof.Dr. Gönül Öney’e Armağan, 10- 13 Ekim 2001, Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yay., İzmir, 2002, s. 261-274.
DİLAVER, S. “Anadolu’da Tek Kubbeli Selçuklu Mescitlerinin Mimarlık Tarihi Yönünden Önemi”, Sanat Tarihi Yıllığı-IV, 1970-1971, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yay., İstanbul, 1971, s.17-28.
EKİZ, M., Niğde Alaaddin Camii’nin Anadolu Selçuklu Mimarisi İçerisindeki Yeri ve Önemi, Niğde Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Niğde, 1998.
ERDMANN, K-H., Das Anatolische Karavasaray Des 13 Jahrhunderts, Teil-II-III, Istanbuler Forchungen, Band:31, Berlin, 1976.
ERİNCİN, Ö- ERAT, B., “Milas Ulu Camii İle İlgili Çalışmalar”, V. Vakıf HaftasıRestorasyon ve Vakıfların Ekonomik ve Sosyal Etkileri Semineri 7-13 Aralık 1987, Vakıflar Genel Müdürlüğü Yay., Ankara, 1987, s.107-126.
GABRIEL, A., Monuments Turcs D’Anatolie (Kayseri- Niğde), Paris, 1931.
GABRIEL, A., Niğde Tarihi, çev. A.A. Tütenk, Bengi Matbaası, Ankara, 1962.
GÖKHAN, İ., “Sultan I. İzzeddin Keykâvus Döneminde Maraş ve Çevresinde Cereyan Eden Olaylar (1211-1220)”, Uluslararası Selçuklu Döneminde Maraş Sempozyumu/ International Symposium Maraş During The Seljuk Era, 17-19 Kasım/November 2016, C.1, Ed. C. Kabakcı- İ. Gökhan- N. Ağırnaslı- A.E. Karakaya, M. Canlı- Ö.Y. Ova, Aralık, 2017, s. 101-113.
GÖRÜR, M., “Anadolu Selçuklu Dönemi Kervansarayları Kataloğu”, Anadolu Selçuklu Dönemi Kervansarayları, Ed. H. Acun, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay., Ankara, 2007, s.473-529.
GÜNDOĞDU, H., Türk Mimarisinde Figürlü Taş Plastik, İÜ Ed. Fak. Türk- İslam Sanatı Kürsüsü Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul, 1979.
GÜNDOĞDU, H., Dulkadırlı Beyliği Mimarisi, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay., Ankara, 1986.
GÜNEY, E., Jeoloji ve Jeomorfoloji Terimleri Sözlüğü, Dicle Üniversitesi Eğitim Fakültesi Yay., Diyarbakır, 1994.
Halil Edhem, Niğde Kılavuzu, Devlet Basımevi, İstanbul, 1936.
İbni Bibi.; Anadolu Selçuki Devleti Tarihi (Farsça Muhtasar Selçuknamesi’nden), çev. M.N. Gençosman, Notlar ekleyen F.N. Uzluk, Ankara, 1941.
İbni Bibi.; El Evamirü’l - Ala’iye Fi’l Umuri’l- Ala’iye (Selçukname-I), Haz. Mürsel Öztürk, Ankara, 1996.
İLTER, İ., Tarihi Türk Hanları, Karayolları Genel Müdürlüğü Yay., Ankara, 1969.
KATOĞLU, Murat., “13. Yüzyıl Sonrasında Bir Cami Grubunun Plan Tipi ve Son Cemaat Yeri”, Türk Etnografya Dergisi, S. 9, (1966), Maarif Basımevi, Ankara, 1967, s. 81-100.
KOCA, S. Sultan I. İzzettin Keykavus (1211-1220), Türk Tarih Kurumu Yay., Ankara, 1997.
KURAN, A., Anadolu Medreseleri-I, Orta Doğu Teknik Üniversitesi Yay., Ankara,1969.
KURAN, A., “Thirteenth and Fourteenth Century Mosques in Turkey”, Archaeology, Vol. 24, Number, 3, June 1971, s. 246-254.
Kur’an-ı Kerim ve Açıklamalı Meali, Haz. Ali Özbek, Hayrettin Karaman, Ali Turgut, Mustafa Çağrıcı, İ. Kafi Dönmez, Sadeddin Gümüş, TDV Yay., Ankara, 1993.
MÜLAYİM, S., Anadolu Türk Mimarisinde Geometrik Süslemeler- Selçuklu Çağı-, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay., Ankara, 1982.
ÖDEKAN, A., Osmanlı Öncesi Anadolu- Türk Mimarisinde Mukarnaslı Portal Öncüleri, İstanbul Teknik Üniversitesi Mimarlık Fak. Yay., İstanbul, 1977.
ÖGEL, S., Anadolu Selçuklularının Taş Tezyinatı, 2. Baskı, Türk Tarih Kurumu Yay., Ankara, 1987.
ÖNDER, M., Mevlana Şehri Konya, 2.Baskı, Konya Turizm Derneği Yay., Ankara, 1971.
ÖNEY, G., Anadolu Selçuklularında Heykel, Figürlü Kabartma ve XIV-XV. Asırlarda Devamı, C.3, Yayınlanmamış Doçentlik Tezi, Ankara, 1966.
ÖNEY, G., “Anadolu Selçuklularında Heykel, Figürlü Kabartma ve Kaynakları Hakkında Notlar”, Selçuklu Araştırmaları Dergisi, S.1, 1969, Selçuklu Tarih ve Medeniyeti Enstitüsü Yay., Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1970, s.187-191.
ÖNEY, G., “Anadolu Selçuklularında Arslan Figürleri”, Anadolu (Anatolia), S.XIII, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Yayınları, Ankara, 1971, s. 1-64.
ÖNEY, G., Anadolu Selçuklu Mimari Süslemesi ve El Sanatları, Türkiye İş bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 1992.
ÖNGE, Y., “Selçuklu Ahşap İşçiliğinin Yeni Bulunan Bir Örneği: Niğde Alaaddin Camii’nin Kapı Kanatları” Önasya, Yıl 5 C.5, S.58, (sayfa numarası belirtilmemiş.)
ÖNGE, M., “Zazadin Han (Sadeddin Köpek Kervansarayı), Anadolu Selçuklu Dönemi Kervansarayları, Ed. Hakkı Acun, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay., Ankara, 2007, s. 195-209.
ÖNKAL, H., Anadolu Selçuklu Türbeleri, Atatürk Kültür Merkezi, Ankara, 1996.
ÖZAKIN, R., “Konya’da Tek Kubbeli Selçuklu Mescitleri Tarihsel Gelişimi, Mimari Özellikleri”, VII. Milli Selçuklu Kültür ve Medeniyeti Semineri (II. Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazı- Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri) 30 Nisan-02 Mayıs 1998, Selçuk Üniversitesi Selçuklu Araştırmaları Merkezi Yay., Konya, 1998, s. 269-287.
ÖZBEK, Y., “Tuzhisarı Sultan Hanı”, Anadolu Selçuklu Dönemi Kervansarayları, Ed. H. Acun, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay., Ankara, 2007, s. 175-193.
ÖZERGİN, M.K., “Anadolu’da Selçuklu Kervansarayları”, Tarih Dergisi, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yay., İstanbul, 1965, s. 141-170.
ÖZGÜÇ, T., “Sarıhan”, Belleten, C.XX, S.79, Temmuz, Türk Tarih Kurumu Yay., Ankara, 1956, s. 379-384
ÖZGÜÇ, T- AKOK, M., “Afşin Yakınlarındaki Eshâb-ı Kehf Külliyesi”, Yıllık Araştırmalar Dergisi, S.2, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yay., Ankara, 1968, s.77-92.
ÖZGÜÇ, T- AKOK, M., “Üç Selçuklu Abidesi: Dolay Han, Kesik Köprü Kervansarayı ve Han Camii”, Belleten, XII, Türk Tarih Kurumu Yay., Ankara, 1958, s.251-257.
ÖZKARCI, M., Niğde’de Türk Mimarisi, Türk Tarih Kurumu Yay., Ankara, 2001.
ÖZKARCI, M., “Dulkadir Beyliği Mimarisine Bakış”, Uluslararası Dulkadir Beyliği Sempozyumu, 29 Nisan-1 Mayıs 2011 Kahramanmaraş, C.1, Haziran, 2012, s. 21-74.
ÖZKARCI, M., Türk Kültür Varlıkları Envanteri NİĞDE, C.1, Türk Tarih Kurumu Yay., Ankara, 2014.
ÖZKARCI, M., “Kahramanmaraş’ta Selçuklu Mimarisine Bir Bakış”, Uluslararası Selçuklu Döneminde Maraş Sempozyumu/ International Symposium Maraş During The Seljuk Era, 17-19 Kasım/November 2016, C.1, Ed. C. Kabakcı- İ. Gökhan- N. Ağırnaslı- A.E. Karakaya, M. Canlı- Ö.Y. Ova, Aralık, 2017, s. 14- 53.
PARLA, C., “Sivas I. İzzeddin Keykavus Şifahanesi ve Niğde Alaeddin Camii’nin Simge Dili”, Erdem Dergisi, C.14, S.41, Eylül 2004, s. 59-77 (academia.edu./8870085).
SAFRAN, M., “Alaettin Keykubat’ın Otorite Anlayışı ve Ümera Katli Meselesi”, Selçuk Dergisi, S.3, I. Alaettin Keykubat Özel Sayısı, Haziran 1988, Selçuk Üniversitesi Selçuklu Araştırmaları Merkezi Yay., Konya, 1988, s.97-103.
SCHNEIDER, G., Geometrische Bauornamente Der Seldschuken In Kleinasien, Wiesbaden, 1980.
SÖNMEZ, Z., Başlangıcından 16. Yüzyıla Kadar Anadolu Türk-İslam Mimarisinde Sanatçılar, Türk Tarih Kurumu Yay., Ankara, 1989.
SÖZEN, M., Anadolu Medreseleri (Açık Medreseler), C.1, İstanbul Teknik Üniversitesi Yay., İstanbul, 1970.
SÜMER, F., “Ağaçeriler”, Belleten, C. XXVI, S. 103, Ankara, 1962, s. 521-528.
SÜSLÜ, Ö., Tasvirlere Göre Anadolu Selçuklu Kıyafetleri, Atatürk Kültür Merkezi Yay., Ankara, 1989.
ŞAHİN, M.K., “Tercan-Mama Hatun Külliyesi’ndeki Taşçı İşaretleri”, Prof. Dr. Zafer Bayburtluoğlu Armağanı, Kayseri Büyükşehir Belediyesi Yay., Kayseri, 2001, s.509-536.
ŞAHİN, M.K., “Mazgirt Elti Hatun Camisi, Türbesi ve Çoban Baba (Dede) Türbesi Üzerine Gözlemler”, Anadolu Arkeolojisine Katkılar: 65. Yaşında Abdullah Yaylalı'ya Sunulan Yazılar, Turan Takaoğlu, Hitit Color, İstanbul, 2006, s.345- 364.
ŞAHİN, M.K.,"Anadolu'da Selçuklu Döneminde Niğde ve Kayseri Çevresinde Bulunan Taçkapılar Üzerine Bazı Düşünceler-I", XIII. Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri, 14-16 Ekim 2009, Yay. Haz. K. Pektaş- S. Cirtil- S.Ö. Cirtil- G.K. Öztaşkın- H. Özdemir- E. Aktuğ- R. Uykur, Pamukkale Üniversitesi Fen- Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Bölümü Yay., İstanbul, 2011, s.569-581.
ŞAHİN, M.K., “Anadolu’da Selçuklu Döneminde Niğde ve Kayseri Çevresinde Bulunan Taçkapılar Üzerine Bazı Düşünceler/ Some Ideas on Portals Located in Surroundings of Niğde and Kayseri in The Anatolian Seljuk Period”, Uluslar arası Sosyal Araştırmalar Dergisi The Journal of International Social Research, Yıl: 2013, Cilt: 6, Sayı: 25, Volume:6, Issue: 25, - Prof. Dr. Hamza GÜNDOĞDU Armağanı-, www.sosyalarastirmalar.com Issn:1307-9581, s. 473- 498.
ŞAHİN, M.K., Anadolu’da Selçuklu Dönemi Camileri-I Boyuna (Derinlemesine/Dikine) Düzenlemeli Camiler (Anadolu Selçuklu Devleti’nin Yıkılışına Kadar), Merdiven Yay., Ankara, 2014.
ŞAHİN, M.K., “Orta Karadeniz Bölgesinde Bulunan Anadolu Selçuklu Dönemine Ait Yapıların Çözümlemeli Plan İrdelenmesi”, I. Uluslar arası Selçuklu Sempozyum Selçuklu Tarihi Kültür ve Medeniyet (Bildiriler II), 27-30 Eylül 2010- Kayseri, Türk Tarih Kurumu Yay., Ankara, 2014, 369-419.
ŞAHİN, M.K., “Batı Anadolu Bölgesi Beyliklerinin Cami Plan Tiplerinin Oluşumunda Anadolu Selçuklu Dönemi Etkileri Üzerine Düşünceler”, XVI. Ortaçağ- Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri, 18-20 Ekim 2012, Ed. Meryem Acara Eser- Ebru Bilget Fataha- Gülseren Koyun, C.2, Cumhuriyet Üniversitesi Yay., Sivas, 2014, 681-699.
ŞAHİN, M.K., “Amasya ve Çevresinde Anadolu Selçuklu ve Osmanlı Dönemlerine Ait Bazı Yapıların Tipolojik Yapıları Üzerine Gözlemler/ Observations on the Typological Structures of Some Buildings in Anatolia Seljuks and Ottoman Period in Amasya and Environs”, Uluslararası Amasya Sempozyumu, 04-07 Ekim 2017 Amasya, Amasya Üniversitesi, Amasya, 2017, 1429-1457.
ŞAHİN, M.K., “Eskişehir/Seyitgazi Kümbet Köyünde Bulunan Himmet Baba/Kümbet Dede Kümbeti Üzerine Yeni Düşünceler”, XX. Uluslararası Ortaçağ Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri, 02-05 Kasım 2016, (Proceedings Of The XXth International Symposium Of The Medieval And Turkish Era Excavations And Art History Researches (02-05 November 2016), Ed. Doç. Dr. Ela Taş- Arş. Gör. Rumeysa Işık Yayla- Arş. Gör. Murat Alkan Sakarya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Bölümü, Sakarya Üniversitesi Yayınları, Sakarya, 2017, 622-652. (Seringül Varis ile birlikte).
TUNCER, O.C., Tuncer, Anadolu Kümbetleri –1 –Selçuklu Dönemi-, Sevinç Mat., Ankara, 1986.
TUNCER, O.C., Tuncer, Anadolu Kümbetleri-2 Beylikler ve Osmanlı Dönemi, Sevinç Matbaası, Ankara, 1991,.
TUNCER, O.C., “Niğde Alaaddin Camisi Doğu Taçkapısı”, VI. Milli Selçuklu Kültür ve Medeniyeti Semineri Bildirileri, 16-17 Mayıs 1996, Selçuk Üniversitesi Selçuklu Araştırmaları Merkezi Yay., Konya, 1997, s.113-126.
TURAN, O., Selçuklular Zamanında Türkiye, 3. Baskı, Boğaziçi Yay., İstanbul, 1993.
ÜNAL, R.H., “Iğdır Yakınlarında Bir Selçuklu Kervansarayı ve Doğu Bayezıt- Batum Kervanyolu Hakkında Notlar”, Sanat Tarihi Yıllığı-III, 1969-1970, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yay., İstanbul, 1970, s. 7-15.
ÜNAL, R.H., Osmanlı Öncesi Anadolu- Türk Mimarisinde Taçkapılar, Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yay., İzmir, 1982.
YAVUZ, A.T., “Anadolu’da Eş Odaklı Selçuklu Hanları”, Orta Doğu Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi Dergisi, C.2, S.2, Ankara, 1976, 187-204.
YAVUZ, A.T., Selçuklularında Tonoz ve Kemer, Kaynak Yayınevi, Ankara, 1983.
YILMAZ, F., İlkçağdan Günümüze Niğde Tarihi, Kültür Kitabevi, Niğde, 1999.
YİNANÇ, R., “Eshab-ı Kehf Vakıfları”, Vakıflar Dergisi, S.XX, Vakıflar Genel Müdürlüğü Yay., Ankara, 1988, s. 311-319.