Cengiz Aytmatov'un dişi kurdun rüyaları romanında doğal denge ve hayvan zihni

Kırgız edebiyatının büyük yazarıCengiz Aytmatov, eserlerinde doğanın dengesinin ve bütün-lüğünün korunmasını, hayvan haklarını, doğanın bütün öğeleri arasındaki uyumun süreklili-ğini işler. Aytmatov, dünyanın ve evrenin yapısında insanoğlunu merkeze almaz, tüm canlıları içsel olarak değerli görür ve yaşam hakkını savunur. Pekçok eserinde Aytmatov’un hayvan zihninin derinliklerini keşfetmeye çalıştığı da fark edilir. İlk kez Rusça olarak Plaha (986) adıyla yayınlanan, Kırgızcaya Kıyamat (1986), Türkçeye Dişi Kurdun Rüyaları (990) ve Ka-der Ağı (1993) olarak çevrilen romanında Cengiz Aytmatov, insanın doğadaki yıkıcı, yok edici etkisinin acı sonuçlarına işaret eder. Bu romanda dişi kurt Akbar’ın açısından, doğanın dengesini bozan yegâne varlık olan insanın hırsı ve gücü anlatılmaktadır. Eserde dişi kurt Akbar ve eşi Taşçaynar’ın yaşamlarına koşut ilerleyen birkaç insan öyküsü de yer alır. Romanda inanç, para, iyilik-kötülük gibi konuların yanında toplumsal sorunlar işlenirken romanın değişmez odağı, Akbar ve ona bağlı olarak do-ğadır. Eser, yazarın çevre sorunlarına, doğanın dengesinin insan eliyle bozulmasına trajik bir bakış, dünyanın kaybolan doğal değerlerine bir ağıt, doğanın insanoğlundan intikamına dair bir uyarıdır. Romanda doğal çevrenin yıkımı, hayvan haklarının ihlali, insanın doğaya egemen olma ve doğal değerler üzerinden para kazanma ihtirası, doğayı bilinçsiz ve sevgisizce yok etmeye yönelik eylemleri, kendi dışındaki canlılara karşı acımasızlığı işlenmektedir. Eserin en önemli özelliği, Aytmatov’un üstün bir sezişle, dünyada doğa yitimine dair yazınsal ve kuram-sal hareketler başlamadan önce, çevreci bir yaklaşımla sorunu ele almasıdır.Cengiz Aytmatov, günümüzde çevreci eleştirmenlerin ilgi odağı olan ve gittikçe önem kazanan hayvan zihni konusuna yıllar önce Dişi Kurdun Rüyaları’nda eğilmiştir. Romanda Akbar’ın zihninden geçenler, korkuları, kaygıları, onu insanlaştırarak değil, bir kurt olduğunu vurgula-yarak verilmektedir. Aytmatov’un bu tavrı, canlılara insan duyguları atfetmekten (anthropo- morphism) farklıdır ve yazarın hayvan zihni konusuna gösterdiği önemi ortaya koymaktadır. Yazar, kurdun bir insan gibi düşünmesini ve duymasını değil, insanın dünyaya ve yaşama hayvan/kurt gibi bakabilmesini sağlamaya çalışır, onun duygularını kavramaya ve okuruna kavratmaya uğraşır. Aytmatov’un yazınsal tavrı, hayvan davranışları üzerine çalışan birçok bilim insanının ulaştığı sonuçlarla da uyumludur.Bu makalede Dişi Kurdun Rüyaları çevreci eleştiri bağlamında incelenmektedir. Romanda doğanın kusursuz dengesi ve iç yasaları, insanın ve teknolojinin doğa üzerindeki yıkıcı et-kisi, özellikle hayvan zihni, duyguları ve belleği üzerinde durularak değerlendirilmektedir. Bu yazıyla Aytmatov’un eserlerinde doğa yitimi, çevre sorunları ve hayvan zihni konularının incelenmesine bir başlangıç oluşturulması amaçlanmaktadır.

Aitmatov s the place of the skull (the scaffold): nature s balance and animal minds

Prominent author of Khirghiz literature, Chingiz Aitmatov writes on the need to protect the balance and unity of nature, animal rights and the continuity of the harmony of all the components of nature. Aitmatov does not consider humans as the measure of all value, instead he thinks that all living beings are intrinsically valuable. In most of his novels Aitmatov delves into the depths of animal minds. His novel Plaha (1986) translated into Khirghiz as Kıyamat ( 986) and translated intoTurkish as Dişi Kurdun Rüyaları ( 990) and Kader Ağı ( 993) points at the destructive consequences of human impact on nature.The novel depicts, from the female wolf Akbar’s point of view, the greed of man—the only living species with the power to destroy the earth. In the novel, a few human stories are told concurrently with the lives of the female wolf, Akbar, and her mate, Taşçaynar. While topics such as belief, money, good vs. evil, are evoked along with social problems, the novel’s primary focus is on Akbar and, accordingly, on nature. The novel presents a bleak outlook on the environmental issues and on the destruction of nature by human impact; an elegy to the loss of natural values, as well as a warning for nature’s impending vengeance. The novel covers the following topics: destruction of the natural environment, violation of animal rights, human beings’ desire to take nature under control and to gain through the exploitation of natural resources, the reckless actions of men that give harm to nature, and lack of sympathy for non-humans beings. The novel’s most important feature is Aitmatov’s strong environmental stance even before literary scholars and critics responded to nature’s devastation in many parts of the world.In The Place of the Skull, Chingiz Aitmatov delved into animal minds--a topic that has been gaining increasing popularity among ecocritics lately. In the novel, Akbar’s thoughts, fears and concerns are depicted not by anthropomorphizing, but by emphasizing that Akbar is a wolf. Aitmatov’s stance ultimately shows the importance he attributes to animal minds. Aitmatov does not picture a wolf that can think and feel like a human being, but instead he depicts a human being who observes the earth and life like an animal/wolf. He tries to make his readers share and sympathizes with the wolf’s feelings. Aitmatov’s literary choice is consistent with the results of various scientists who are working on animal behaviour.In this article, The Place of the Skull is discussed within an ecocritical framework. Nature’s perfect balance is depicted through, humans’ as well as technology’s destructive effects onnature, with a particular focus on animal minds and emotions. This article intends to be an introductory discussion that will lead to further studies in Aitmatov’s novels, on topics such as nature’s devastation, environmental problems, as well as animal minds.

PDF

___

Akmataliyev, A. (1999). Çıngız Aytmatov un Eserlerinin Evrensel Özelliği, E.Kılıç ve N. Konuk (Haz.), Doğumunun 70. Yıl Dönümünde Cengiz Aytmatov Uluslararası Bilgi Şöleni Bildirileri: 8-10 Aralık 1998, Ankara (s. 29-37). Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
Aytmatov, C. (2011). Dişi Kurdun Rüyaları (14. bs). (R.Özdek, Çev.). İstanbul: Ötüken Neşriyat.
Barry, P. (2002). Beginning Theory: An Introduction to Literary and Cultural Theory.Manchester: Manchester University Press.
Bekoff, M. (2002). Düşünen Hayvanlar. (S. Çağlayan, Çev.). İstanbul: Kitap Yayınevi.
Erbay, K. (2002). Cengiz Aytmatov un Eserlerinde Tabiat. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
Ercilasun, B. (2013). Cengiz Aytmatovun Romanlarında Tabiat, Türk Roman ve Hikâyesi Üzerine, içinde (ss. 415-422) Ankara: Akçağ Yayınları.
Ercilasun, B. (2013). Cengiz Aytmatov ve Geleceğe Bakış, Türk Roman ve Hikâyesi Üzerine, içinde (ss. 478-493) Ankara: Akçağ Yayınları.
Francione, G. L. (2008). Hayvan Haklarına Giriş: Çocuğunuz mu Köpeğiniz mi? (R. Akman ve E. Gen, Çev.).İstanbul: İletişim Yayınları.
Gould, J. ve Gould, G. (2005). Hayvan Zihni: Hayvanlarda Akıl Yürütme ve Problem Çözme Becerisi Üzerine (3. bs).(D. Yurtören, Çev.). Ankara: TÜBİTAK Yayınları.
Kılıç, E. ve Konuk, N. (Ed) (1999). Doğumunun 70. Yıl Dönümünde Cengiz Aytmatov Uluslararası Bilgi Şöleni Bildirileri: 8-10 Aralık 1998, Ankara. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
Korkin, V. (2009). Edebiyatın Misyonu (O.Söylemez ve A. Yılmaz, Çev.).R.Korkmaz (Ed.), Cengiz Aytmatov içinde (ss. 353-369) Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
Korkmaz, R. (2004). Aytmatov Anlatılarında Ötekileşme Sorunu ve Dönüş İzlekleri.Ankara: Türksoy Genel Müdürlüğü.
Korkmaz, R. (2009) Suların Sırrını Ödünçleyen İnsan: Aytmatov, R. Korkmaz (Ed), Cengiz Aytmatov içinde (ss.13-19). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
Oppermann, S., U. Özdağ, N. Özkan ve S. Slovic (Ed.) (2011). The Future of Ecocriticism: New Horizons. Cambridge: Cambridge Scholars Publishing.
Oppermann, S. (Ed) (2012) Ekoeleştiri: Çevre ve Edebiyat. Ankara: Phoenix Yayınevi.
Özdağ, U. (2005). Edebiyat ve Toprak Etiği: Amerikan Doğa Yazınında Leopoldcu Düşünce. Ankara: Ürün Yayınları.
Özdağ, U. (2005). The Turning of the Tide: The Evolution of Ethics and Contemporary Moral Considerations Regarding Nonhuman Entities in American Literature. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, Cilt 22, Sayı 2, ss. 135-49.
Özdağ, U. ve Alpaslan, G.G. (2010). Türkiyat Araştırmalarında Yeni Bir Alan: Çevreci Eleştiri,Ü. Çelik Şavk (Ed.) 3. Uluslararası Türkiyat Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri: 25-27 Mayıs 2010. (ss. 641-651) Ankara:Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü.
Rueckert, W. (1996) Literature and Ecology: An Experiment in Ecocriticism, C. Glotfelty ve H. Fromm (Ed), The Ecocriticism Reader içinde (ss. 105-23). Athens, Georgia: The University of Georgia Press.
Slovic, S. (2008). Going Away to Think: Engagement, Retreat, and Ecocritical Responsibility. Reno: University of Nevada Press.
Singer, P. (2005). Hayvan Özgürleşmesi. (H. Doğan, Çev.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
Söylemez, O. (2010). Aytmatovda İnanç Meselesi, Cengiz Aytmatov: Tematik İncelemeler içinde (ss. 15-24) Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
Wolfe, Cary (2003) Animal Rites: American Culture, the Discourse of Species, and Posthumanist Theory. Chicago & London: The University of Chicago Press.