Banaz’da (Uşak İli) Bulunan Deesis Tasvirli Bir Templon Arşitravı

İsa, Meryem ve Vaftizci Yahya (Ioannes Prodromos) ile Başmelek Mikail ve Gabriel'in bulunduğu Deesis tasvirli, mermer templon arşitravı, Uşak Müzesine Banaz ilçesinden satın alma yolu ile getirilmiştir ve buluntu yeri belli değildir. Burada ele alınan arşitravın ön yüzündeki sahne, Orta Bizans sanatından bilinen Deesis ikonografisinde görülmektedir. Frigya Bölgesi'nde bir kilisede veya şapelde kullanılmış olmalıdır. Nitekim Temenuthyrai (Uşak), Akroinos (Afyon) çevresindeki yerleşimlerden gelen ve bezeme, malzeme-teknik ve üslup bakımından benzer templon arşitravlarına müze kayıtlarında çok rastlanılmaktadır. Bu arşitravlardaki Deesis sahnelerinde yer alan figürler ya da sahneler, bölgenin yerel ihtiyaçlarına ya da kiliselerin inşasına yardım edenlerin kişisel beğenilerine uygun biçimler sergilemektedir. Bu tasvirler, Orta Bizans Dönemi'nde Başkent'in Kilise ideolojisinin tasavvurunu ve bölgedeki dini toplulukların birbirleri ile olan ilişkisini doğrudan yansıtmaktadır. Ayrıca bu templon arşitravları arasında piskoposların bağış ve yardımlarını içeren epigramlar, didaktik ve bilgilendirici içeriğe sahip kitabeli örnekler bulunmaktadır. Örneğin Sebaste'de (Frigya) bulunmuş bir templon arşitravı, 11. yüzyılın ilk yarısına tarihlendirilmektedir. 10.-11. yüzyıla ait Orta Bizans Dönemi templon arşitravları, Uşak Müzesinde bulunan ve burada incelediğimiz örnek ile üslup bakımından benzememektedir. Deesis sahnesi, bitkisel, geometrik, arkad motifli soyut bezeme, monogram ya da sembolik bezemelerle kaynaştırılmıştır. Frigya Bölgesi yerleşimleri ve Likya Bölgesi'nde Ksanthos'ta ele geçen templon arşitravı örneğinden hareketle, Uşak Müzesi örneğinin üzerindeki Deesis sahnesi, bezemelerin oluşturduğu kompozisyon düzenlemeleri bakımından incelenmiş ve tarihlendirilmeye çalışılmıştır

Templon Architrave with Scene of Deesis from Banaz (Uşak)

Marble templon architrave with the scene of Deesis containing Christ, the Virgin Mary, John the Baptist (Ionannes Prodromos), Archangel Michael and Gabriel was purchased by Uşak Museum and brought from Banaz to the museum. Its findspot is unknown. The scene on the front face of the architrave is found in Deesis iconography from the Middle Byzantine art. It might have been used in a church or chapel in Phrygia. In fact, similar examples in terms of their motif, material-technique and style were excavated most in this region around Temenouthyrai (Uşak) and Akroinos (Afyon) in surveys and excavations or museum records. We see that the scenes or figures that are found in these examples of architraves of Deesis are compatible with the local needs or the personal taste of patrons who aided the construction of the churches. They directly reflect the interrelation between religious groups in the region and the ecclesiastical ideology of the Byzantine capital during the Middle Byzantine period. There are epigrams indicating the grants and donations by bishops and epigrams with didactic and guiding content. Among these is Sebaste (Phrygia) example and it dates back to the first half of the 11th century. Templon architraves from the Middle Byzantine period during the 10th and 11th centuries are related to the example in Uşak in terms of its figure style. Deesis scene is combined with floral, geometrical, abstract motifs with an arcade, monogram or symbolic motifs. Deesis scene and compositions with these motifs in Phrygia and Lycia region Xanthos, have been grouped in the light of a few examples. In this study, the example in Uşak has been introduced and dated

PDF

___

Akyürek, E. (1996). Bizans’ta Sanat ve Ritüel. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
, A. (2004). Τίτλος Αιδακτορικής Διατριβής: Η χορηγία στις ανατολικές επαρχίες της βυζαντινής Αυτοκρατορίας Αφιερωματικές και κτητορικές επιγραφές ναών της Μ. Ασίας (4ᵒ- 15 αι.). Τεσσαλονίκη.
Asgari, N. (1981). Uşak Selçikler ve Çevresinden Roma Çağı Lahitleri ve Memer Ocakları. Türk Arkeoloji Dergisi, XXV (2), 11-48.
Aydın, S. Y. (2010). Ortaçağ’da Melekler ve Bizans Resim Sanatında Melek Biçimsel Yahya Peygamber İmgesi. S.
Yandım Aydın (Ed.), İslam ve Hıristiyan Sanatında Melekler, Peygamberler ve Azizler içinde (ss.149-169). İstanbul.
Barsanti, C. (2007). La scultura Mediobizantina fra Tradizione e Innovazzione. Bisanzio nell’età dei Macedoni.
Forme della produzione letteraria e artistica, VIII Giornata di Studi Bizantini:15-16 marzo 2005-Milano (s.5-49). Milano.
Buchwald, H. (1995). Chancel Barrier Lintels Decorated with Carved Arcades. Jahrbuch der Österreichhischen Byzantinistik, 45, 233-276.
Buckler, W. H., Calder, W.M., Gutrie, W.K.C. (1933). Monumenta Asiae Minoris Antiqua IV, Monuments and Documents from Eastern Asia and Western Galatia. Manchester.
Buckler, W.H., Calder, W.M. (1939). Monumenta Asiae Minoris Antiqua VI, Monuments and Documents from Phrygia. Manchester.
Carr, A. W. (1991). Deesis. The Oxford Dictionary of Byzantium (vol.I, ss.599-600). New York: Oxford University Press.
Chatzidakis, M. (1997). Iconostasis Panel with Three Apostles. H. C. Evans, W. D. Wixom (Ed.) The Glory of Byzantium, Art and Culture of the Middle Byzantine Era, AD.843-1261 içinde (s.43). New York:The Metropolitan Museum of Art.
Cheynet, J. C., Drew Bear, T., Sodini, J. P. (2004). Une inscription d’Akroïnos datant de Constantin Porphyrogénète. Revue des Études Byzantines, 62, 215-228.
Coden, F. (2005). Da Bisanzio a Venezia: niello o champlevé? Questioni critiche sulla scultura ad incrostazione di mastice. Saggi E Memorie di Storia Dell’Arte, 28, 69-94.
Corrigan, K. (1988). The Witness of John the Baptist on an Early Byzantine Icon in Kiev. Dumbarton Oaks Papers, 42, 1-11.
Cutler, A. (1987). Under the Sign of the Deēsis: on the Question of Representativeness in Medieval Art and Literature. Dumbarton Oaks Papers, 41, 145-154.
Duğan, S. A. (2014). Kütahya’nın Altıntaş Köyünde bulunan Seydisül Türbesindeki Deesis Sahnesi. Höyük, 5, 83-102.
Effenberger, A. (2006). Die Reliefikonen der Theotokos und des Erzengels Michael im Museum für Byzantinische Kunst. Jahrbuch der Berliner Museen ,48, 9-45.
Epstein, A. W. (1981). The Middle Byzantine Sanctuary Barrier: Templon or Iconastasis. Journal of British Archaeological Association, 134 (1), 1-28
Ermiş, M. (2003). İzmir ve Manisa Çevresindeki Orta Bizans Dönemi Templon Arşitravları. Yüksek lisans tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi, İstanbul.
Evans, H. C. (1997). Processional Cross. H.C.Evans, W.D.Wixom (Ed.), The Glory of Byzantium, Art and Culture of the Middle Byzantine Era, AD.843-1261 içinde (s.66-67). New York: The Metropolitan Museum of Art.
Evans, H. C. (1997). Icon with the Deesis. H.C.Evans, W.D.Wixom (Ed.), The Glory of Byzantium, Art and Culture of the Middle Byzantine Era, AD.843-1261 içinde (s.135-136). New York: The Metropolitan Museum of Art.
Fedalto, G. (1988). Hierarchia Ecclesiastica Orientalis Series Episcoporum Ecclesiarum Christianarum Orientalium I Patriarchatus Constantinopolitanus. Padova.
Fıratlı, N. (1970). Uşak-Selçikler Kazısı ve Çevre Araştırmaları 1966-1970. Türk Arkeoloji Dergisi, XIX-II, 109- 160.
Frazer, M. E. (1973). Church Doors and the Gates of Paradise: Byzantine Bronze Doors in Italy. Dumbarton Oaks Papers, 27, 145-162.
Gerstel, S. E. J. (2011). Ceramic Icons from Medieval Constantinople. S. E. J. Gerstel- J. A. Lauffenburger (Ed.), A Lost Art Rediscovered, The Architectural Ceramics of Byzantium içinde (ss.43-66). Canada: The Pennsylvania State University Press.
Grabar, A. (1976). Sculptures Byzantines Du Moyen Age II (XI-XIV siècle). Paris.
Harrison, M. (2001). Mountain and Plain From the Lycian Coast to the Phrygian Plateau in the Late Roman and Early Byzantine Period. Michigan: The University of Michigan Press.
Kalavrezou Maxeiner, I. (1977). Eudokia Makrembolitissa and the Romanos Ivory. Dumbarton Oaks Papers, 31, 305-325.
Kalavrezou, I. (1997). The Harbaville Triptych. H. C. Evans, W. D. Wixom (Ed.), The Glory of Byzantium, Art and Culture of the Middle Byzantine Era, AD.843-1261 içinde (s.131-134). New York: The Metropolitan Museum of Art.
Kalavrezou, I. (1997). Luxury Objects. H. C. Evans, W. D. Wixom (Ed.), The Glory of Byzantium, Art and Culture of the Middle Byzantine Era, AD.843-1261 içinde (s.219-223). New York: The Metropolitan Museum of Art.
Kiourtzian, G. (2010). Sergios d’Akmonia, un nouvel évêque en Phrygie Capatienne. Revue des études byzantines, 68, 191-200.
Lasareff, V. (1966). Trois fragments d’épistiyles peintes et le templon byzantine. Δελτίον ΧΑΕ, 4, 117-143.
Levick, B., Mitchell, S. (1993). Monumenta Asiae Minoris Antiqua X, Monuments from Appia and the Upper Tembris Valley, Cotiaeum, Cadi, Synaus Ancyra Sidera and Tiberiopolis. Britain.
Little, C. T. (1997). Reliquary Casket with the Deesis, Archangels, and the Twelve Apostles. H. C. Evans, W. D.
Wixom (Ed.), The Glory of Byzantium, Art and Culture of the Middle Byzantine Era, AD.843-1261 içinde (s.131). New York: The Metropolitan Museum of Art.
Loverance, R. (2004). The British Museum Byzantium. London: The British Museum Press.
Maguire, E. D. (1997). Tiles with Portraits of Saints. H. C. Evans,W. D. Wixom (Ed.), The Glory of Byzantium, Art and Culture of the Middle Byzantine Era, AD.843-1261 içinde (s.43-44). New York: The Metropolitan Museum of Art.
Mendel, G. (1914). Catalogue des sculptures des Musées Impériaux Ottomans, II.
Moi, D. (2012). Sculture mediobizantine dall’Agorà di İzmir. Ricerca e confronti 2010: 1-5 marzo 2010- Cagliari (s.591-604). Cagliari.
Monumenta Asiae Minoris Antiqua XI, Monuments from Phrygia and Lykaonia. 14.11.2016 tarihinde http://mama. csad.ox.ac.uk/monuments/MAMA-XI-173.html adresinden erişildi.
Mouriki, D. (1968). Deesis Icon in the Art Museum. Record of the Art Museum, 27 (1),13-28.
Nees, W. L. (1983). The Iconographic Program of Decorated Chancel Barriers in the Pre-Iconoclastic Period. Zeitschrift für Kunstgeschichte, 46 (1), 15-26.
Nersessian, S. (1960). Two Images of the Virgin in the Dumbarton Oaks Collection. Dumbarton Oaks Papers, 14, 71-86.
Niewöhner, P. (2013). Phrygian marble and stonemasonry as markers of regional distinctiveness in Late Antiquity.
P. Thonemann (Ed.), Roman Phrygia Culture and Society içinde (s.215-248). Cambridge: Cambridge University Press.
Niketas Khonaites (1995). Historia (Ioannes ve Manuel Komnenos Devirleri) (F. Işıltan, Çev.). Ankara: Türk Tarih Kurumu.
Orlandos, A. (1937). ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΑΓΛΥΠΤΑ ΤΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΣΜΥΡΝΗΣ. Archeion ton Byzantinon Mnimeion Ellados, III 3 (2),128-152.
Ötüken, Y., Ousterhout, R. (1989). Notes on the Monuments of Turkish Thrace. Anatolian Studies, 39, 121-149.
Ötüken, Y. (2001). Demre-Myra Aziz Nikolaos Kilisesi Kazısından Seçme Küçük Buluntular. S. Alpaslan (Haz.).
V. Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazı ve Araştırmaları Sempozyumu: 19-20 Nisan 2001-Ankara: Bildiriler (s.361-384). Ankara.
Ötüken, Y., Parman, E., Doğan, S. (2007). Mimarlık Bezemesinde Taş Eserler, A. Ödekan (Ed.) Kalanlar, 12. ve 13. yüzyıllarda Türkiye’de Bizans içinde (s.29-33). İstanbul.
Pallis, G. (2013). Inscriptions on middle Byzantine marble templon screens. Byzantinische Zeitschrift, 106 (2), 761-810.
Papadopoulou, V. (2015). Το βυζαντινό μαρμάρινο τέμπλο. Η ΒΛΑΧΕΡΝΑ ΤΗΣ ΑΡΤΑΣ (s.83-97). Arta.
Parman, E. (2002). Ortaçağ’da Bizans Döneminde Frigya (Phrygia) ve Bölge Müzelerindeki Bizans Taş Eserleri. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları.
Parman, E. (2007). Templon Arşitravı. A. Ödekan (Ed.), Kalanlar 12. ve 13. yüzyıllarda Türkiye’de Bizans içinde (s.61). İstanbul.
Pekak, S., Ataç, N. (2016). Bizans Sanatında Deesis Sahnesi. Arkeoloji ve Sanat, 151, 143-164.
Peschlow, U. (2010). Skulptur in Konstantinopel vor und nach der Lateinerherrschaft. A. Ödekan, E. Akyürek, N. Necipoğlu (Ed.), I. Uluslararası Sevgi Gönül Bizans Araştırmaları Sempozyumu:25-28 Haziran 2007-İstanbul: Bildiriler (s.587-603). İstanbul.
Ševčenko, N.P. (1991). Icons in the Liturgy. Dumbarton Oaks Papers, 45, 45-57.
Ševčenko, N. P. (2015). İsa ve Azizlerin Şifa Mucizeleri. B. Pitarakis (Ed.), Hayat Kısa, Sanat Uzun Bizans’ta Şifa Sanatı içinde (s.27-40). İstanbul.
Sodini, J. P. (1980). Une iconastase byzantine à Xanthos. Actes du Colloque sur la Lycie Antique, XXVII, 119-148.
Sodini, J. P. (1995). La sculpture médio-byzantine:le marbre en ersatz et tel qu’en lui-mme. C. Mango, G. Dragon, G. Greatrex (Ed). Constantinople and its Hinterland, Papers from the twenty-seventh Spring Symposium of Byzantine Studies içinde (s.289-311). Oxford.
Sodini, J. P. (2007). Erken (4.-7.yy.) ve Orta (10.-11.yy.) Bizans Mimari Elemanları. S. Dönmez (Ed.), Ben Anadolu’da Doğdum, Tugay Anadolu Kültür-Sanat ve Arkeoloji Müzesi içinde (s.354-361). Kütahya.
Spieser, J. M. (1999). Le développement du templon et les images des Douze Fetes. J. M. Sansterre, J. C. Schmitt (Ed.). Les images dans les sociétés médiévales Pour une histoire comparée içinde (s.131-164). Rome.
Vasiliev, A. (2016). Bizans İmparatorluğu Tarihi. T. Alkaç (Çev.). İstanbul: Alfa yayınevi.
Vikan, G. (1998). Bizans Sanatı. Sanat Dünyamız, Bizans Özel Sayısı, 69/70, 11-26.
Walter, C. (1968). Two notes on the Deesis. Revue des études byzantines, 26, 311-336.
Walter, C. (1970). Further Notes on the Deesis. Revue des études byzantines, 28, 161-187.
Walter, C. (1980). Bulletin on the Deesis and the Paraclesis. Revue études byzantines byzantines, 38, 261-269.
Walter, C. (1993). A New Look at the Byzantine Sanctuary Barrier. Revue des études byzantines, 51, 203-228.
Warland, R. (2000). Deesis, Emmanuel, Maria Bildkonzepte kappodokischer Höhlenkirchen des 13. Jahrhunderts. G. Koch (Ed.). Byzantinische Malerei, Bildprogramme, Ikonographie, Stil Symposium: 25-29 Juli 1997-Marburg (s.365-386).Wiesbaden.
Wybrew, H. (2003). The Orthodox Liturgy, The Development of the Eucaristic Liturgy in the Byzantine Rite. Crestwood-Newyork.
Xydis, S. G. (1947). The Chancel Barrier, Solea, and Ambo of Hagia Sophia. Art Bulletin, 29, 1-24.