19. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu'nda Devlet-Eşrâf-Toplum İlişkileri: Uşak Eşrâfından Acemzâdelerin Tarihine Katkı

Bu çalışma, Uşak kazası eşrafından Acemzadeler üzerinden hareket etmek suretiyle 19. yüzyılda devlet-toplumeşraf ilişkileri hakkında çıkarımlarda bulunmak amacıyla kaleme alınmıştır. Acemzadelerin devlet ve toplum ile olan ilişkilerinin temel nitelikleri ve bu ilişkilerdeki eğilimler tespit edilmeye çalışılmıştır. Bu çerçevede Acemzadelerden Ahmet Ağa'lar ayrıntılı olarak ele alınarak, güçlerinin kaynakları ve etkileri ortaya konulmaya çalışılmıştır. Arşiv belgelerine dayalı olarak kaleme alınan çalışma, Acemzadelerin mahallî işlevleri üzerine de odaklanmaktadır. Neticede Acemzadelerin Uşak kazasında, güçlü bir eşraf ailesi olduğu, aile üyelerinin genelde devlet ve toplum ile ilişkilerinin olumsuz bir seyir izlediği görülmektedir. Bu çerçevede ailenin, merkezi idarenin ve ahalinin nazarında, menfi bir imajının olduğu, ahaliye çeşitli zulümler ve haksızlıklar yaptığı, sık sık ahali tarafından şikâyet konusu edildiği anlaşılmaktadır. Acemzadelerin, analitik ve problematik esaslı müstakil bir araştırma çerçevesinde ele alınması gerektiği sonucuna da ulaşılmaktadır

State, Notable and Society Relations in the 19th Century Ottoman Empire: Contribution to the History of Acemzades

This study aims to shed light on the state-society-notable relations in Uşak District by examining Acemzades. One of the main concerns of the paper is to enlighten the nature of Acemzades' relationships with state and society. Within this context, Ahmet Agas of Acemzades were thoroughly studied in terms of their sources of power and its extents. Based on the archival materials, the study concentrates on the local functions of Acemzades. The analysis shows that Acemzades are a notable family which has troubled relations with the state and local community in most cases. Thus, it can be argued that the state and local communities has an unfavourable Acemzade image considering their ill-treatment against local people of Uşak. Therefore, Acemzades need to be investigated within an analytical perspective within an independent study

PDF

___

Başbakanlık Osmanlı Arşivi
Bâb-ı 'Âlî Belgeleri, Bâb-ı 'Âlî Sadâret Dairesi Kalemlerine Ait Belgeler, Sadâret Mektûbî Kalemi Meclis-i Vâlâ Yazışmalarına Ait Belgeler
A. MKT. MVL. 77/69, 22 Ocak 1856/14 Ca 1272.
Bâb-ı 'Âlî Belgeleri, Bâb-ı 'Âlî Sadâret Dairesi Kalemlerine Ait Belgeler, Sadâret Mektûbî Kalemi Umûm Vilâyet Yazışmalarına Ait Belgeler
A. MKT. UM. 156/50, 1 Mayıs 1854/3 Ş 1270; A. MKT. UM. 194/71, 9 Mayıs 1855/21 Ş 1271; A. MKT. UM. 213/10, 23 Ekim 1855/11 S 1272; A. MKT. UM. 379/100, 21 Kasım 1859/25 R 1276; A. MKT. UM. 414/45, 15 Temmuz 1860/26 Z 1276.
Bâb-ı 'Âlî Evrâk Odası Belgeleri
BEO. 174312; BEO. 192445, 4 Mayıs 1905/28 S 1323; BEO. 220359, 4 Kasım 1906/17 N 1324; BEO. 90329, 4 Ekim 1898/18 Ca 1316.
Bâb-ı Âlî Evrâk Odası, Vilâyât Gelen-Giden Defterleri
BEO. VGG. 133, Numero: 308, Sayfa: 81, 25 Ocak 1875/13 Kânûn-ı sânî 1290;
BEO. VGG. 137, Numero: 121/27, Sayfa: 45, 2 Aralık 1906/19 Teşrîn-i sânî 1322.
Dâhiliye Nezâreti Belgeleri, Dâhiliye Nezâreti Mektûbî Kalemi
DH. MKT. 2603/45; DH. MKT. 101/27, 2 Ağustos 1893/19 M 1311; DH. MKT. 1124/79, 11 Kasım 1906/24 N 1324; DH. MKT. 1721/5, 27 Nisan 1890/7 N 1307; DH. MKT. 210/70, 27 Şubat 1894/21 Ş 1311; DH. MKT. 363/10, 15 Nisan 1895/19 L 1312; DH. MKT. 861/11, 13 Haziran 1904/29 Ra 1322.
Hatt-ı Hümayun Tasnifi HAT. 240/13420.
Bâb-ı 'Âlî Belgeleri, Bâb-ı 'Âlî Sadâret Dairesi Kalemlerine Ait Belgeler, Hazine-i Evrâk Müdürlüğü, İrâdeler, Meclis-i Vâlâ
İrade. Meclis-i Vâlâ. 13853, 13 Şubat 1855/25 Ca 1271; İrade. Meclis-i Vâlâ. 19494, 22 Kasım 1860/8 Ca 1277.
Bâb-ı 'Âlî Belgeleri, Meclis-i Vâlâ Riyâseti Belgeleri
MVL. 238/11, 24 Mayıs 1851/23 B 1267; MVL. 246/14, 8 Ocak 1852/15 Ra 1268; MVL. 249/48, 27 Nisan 1852/7 B 1268; MVL. 292/7, 15 Eylül 1855/3 M 1272; MVL. 293/56, 6 Ekim 1855/24 M 1272.
Bâb-ı 'Âlî Belgeleri, Şûrâ-yı Devlet Belgeleri
ŞD. 378/34, Maliye 13/206, 29 Eylül 1898/13 Ca 1316; ŞD. MLK. 2771/9, Dersaadet 24/614, 31 Temmuz 1908/2 B 1326.
Uşak Şer'iye Sicilleri
Uşak Şer'iye Sicili, 8292. Salnameler
1896/H.1313 Hüdavendigar Vilayeti Salnamesi, Defa 22, Matbaa-ı Vilayet, Bursa; 1896-1897/H.1314 Hüdavendigar Vilayeti Salnamesi, Defa 23, Matbaa-ı Vilayet, Bursa. Araştırma Eserleri
Ahmet Cevdet Paşa (1290). Tarih-i Cevdet. Cilt 5, Dersaadet.
Ahmet Cevdet Paşa (1294). Tarih-i Cevdet, Cilt 6, Dersaadet.
Ahmet Cevdet Paşa (1309). Tarih-i Cevdet, Cilt 12, Dersaadet: Matbaa-ı Osmaniye.
Barnes, J. R. (1987). An Introduction to Religious Foundations in the Ottoman Empire. Leiden, New York, Kobenhavn, Köln: E. J. Brill.
Beyhan, M. A. (1999). Yeniçeri Ocağının Kaldırılışı Üzerine Bazı Düşünceler "Vak'a-yı Hayriyye". Osmanlı, Cilt 7, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 258-272.
Hatemî, H. (1985). Tanzimat'tan Cumhuriyet'e Vakıf. Tanzimat'tan Cumhuriyet'e Türkiye Ansiklopedisi, Cilt 6, İstanbul: İletişim Yayınları, 1658-1678.
İnalcık, H. (1983). Introduction to Ottoman Metrology. Turcica, 15, 311-347.
İnalcık, H. (1993). Sened-i İttifak ve Gülhane Hatt-i Hümâyûnu. Osmanlı İmparatorluğu Toplum ve Ekonomi, İstanbul: Eren Yayıncılık, 343-359.
McGowan, B. (2004). Âyanlar Çağı (1699-1812). Osmanlı İmparatorluğu'nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi 1600-1914, Cilt 2, (Eds: Halil İnalcık ve Donald Quataert), (Çev: Ayşe Berktay, Süphan Andıç ve Serdar Alper), İstanbul: Eren Yayıncılık, 759-884.
Nagata, Y. (1999). Muhsin-zâde Mehmed Paşa ve Ayanlık Müessesesi. İzmir: Akademi Kitabevi.
Özkaya, Y. (1994). Osmanlı İmparatorluğu'nda Âyânlık. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Quataert, D. (2004). 19. Yüzyıla Genel Bakış Islahatlar Devri 1812-1914. Osmanlı İmparatorluğu'nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi 1600-1914, Cilt 2, (Eds: Halil İnalcık ve Donald Quataert), (Çev: Ayşe Berktay, Süphan Andıç ve Serdar Alper), İstanbul: Eren Yayıncılık, 885-1051.
Şemseddin Sami (1317). Kâmûs-ı Türkî. Dersaadet: İkdam Matbaası.
Tümer, H. (1971). Uşak Tarihi. İstanbul: Uşak Halk Eğitimine Yardım Derneği Kültür Yayınları, İstanbul.