Tarihin Tarihsizleştirilmesine Örnek Olarak Kapitülasyonlar

19. yüzyılın ikinci yarısındaki şartlar ve tedavüldeki kavramlar dolayısıyla kapitülasyonlar yabancı tüccar, konsolos ve müsteminlerin sahip oldukları ayrıcalık ve imtiyazlarla aynı anlamda kullanılmıştır. Ancak 19. yüzyılın ötesinde daha geniş bir dönemi ele alan modern araştırmalarda kapitülasyonlar için ,,imtiyazat" kavramının kullanımına devam edilmiş olması dikkat çekicidir. Bu tür çalışmalarda imtiyazat kavramı, 19. yüzyılda şekillenmiş olan anlam ve kavrayışı eleştirel bir süzgeçten geçirmeden evvelki asırlar için de kullanılmıştır. Bu bağlamda İmparatorluğun son yüzyılında imzalanan antlaşmalar gereğince verilen kapitülasyonların Avrupalı devletlerin vatandaşlarını Osmanlı tebaasından daha ayrıcalıklı hale getirmiş olduğu bir gerçektir. Fakat modern araştırmalarda sık sık gözlemlenen bu ikili kullanım okuru, kapitülasyonların en başından beri Osmanlı topraklarındaki yabancıları, imtiyazlı hale getirmek için tasarlandıkları fikrine sevketmekte ve dolayısıyla kapitülasyonların hukukî kökenlerinin, emân kavramında tecessüm ettiği gerçeğini görmezden gelmektedir. Oysa daima fıkıh ve İslâmî teamüllere uygunluklarına dikkat etme arzusunda olan Osmanlılarda kapitülasyonlar ne zaman verilse şeyh ülislâm'a danışılırdı.Ancak İslâm fıkhına ve şeriata uygun hale getirildikten sonra verilen kapitülasyonların zaman içerisinde sultanın tebaasının Hıristiyan devletlerin koruması altına girmesi suretiyle Avrupa devletlerinin Osmanlı İmparatorluğu'ndan adam devşirdiği bir sisteme zemin hazırlayan hukukî bir çerçeveye dönüşümü bir süreç olarak ele alınması gereken önemli problemlerden birisidir. Kapitülasyonların İslâmî kökenini Avrupa devletleri ile Osmanlı İmparatorluğu arasında değişen güç dengeleri bağlamını da göz önünde bulundurarak değerlendirmeyi amaçlayan bu makale kapitülasyonların gelişiminin özetini tarihi gelişim içine yerleştirerek yapmaya çalışmaktadır. Kapitülasyonların değişen yorum ve uygulama pratikleri ile İslâm hukukundaki kökenlerinin altının çizilmesi ve böylece kapitülasyonların kavramsal çerçevede tarihi bir zemine oturtularak mevcut kalıplaşmış perspektifin yanlışlarından kurtarılması çalışmanın bir diğer amacıdır

The Capitulations as an Example of Dehistoricizing the History

Based on the conditions and concepts in the second half of the nineteenth-century, the capitulations were equated with privileges of the foreign merchants, consuls and their communities at that time. Since the term "imtiyazat" is used in studies of Ottoman history from the beginning, the nineteenth-century understanding of this term is applied almost uncritically to earlier centuries.The fact that the capitulations of the nineteenth century privileged those Europeans to whom they applied over Ottoman subjects has led to the assumption that, from the start, the capitulations had been designed to privilege foreigners. However, such a view ignores the legal origins of these documents which derived from the principle of amân (assurances of protection granted to foreign visitors). Always endeavouring to conform to the prescriptions of fıkh (Islamic jurisprudence), the Ottomans consulted the şeyh ül-islâm (the highest religious authority in the Empire) whenever new capitulations were proposed. The crucial question, however, is how the capitulations, after having been made to conform to the prescriptions of fikh and şeriat (Islamic law), turned in time into a juridical framework which allowed European states to turn subjects of the Ottoman Empire into their protegés.Giving a résumé of the development of the capitulations on the one hand and, on the other, focusing on their Islamic roots and changing implementations in the context of the shifts in the power asymmetries between European countries and the Ottoman Empire, this article suggests to historicize the capitulations and free their study from the customary rigid approach

PDF

___

Abulafia, D. (2014). The Great Sea: A Human History of the Mediterranean. London: Lane.
Abi-Chahla, H. (1924). L'extinction des capitulations en Turquie et dans les régions arabes. Paris: Picart.
Angell, J. B. (1901). The Turkish Capitulations. The American Historical Review. (c. 6, Sayı 2, ss. 254-259) Oxford: Oxford University Press.
Ankara Ticaret Odası (2004), Dünden Bügüne Kapitülasyonlar. Ankara: Ankara Ticaret Odası.
Artunç, C. (2013). The Protégé System and Beratlı Merchants in the Ottoman the Ottoman Empire: The Price of Legal Institutions. Working Paper (March 2013, s. 12-26). 06.09.2014 tarihinde http://aalims.org/uploads/ Cihan%20Artunc%20Berat.pdf ağ adresinden erişildi.
Bağış, A. İ. ( 1983). Osmanlı Ticaretinde Gayri Müslimler, Kapitülasyonlar, Beratlı Tüccarlar, Avrupa ve Hayriye Tüccarları (1750-1839). Ankara: Turhan Kitabevi.
Bent, J. T. (Ed.) (1893). Early Voyages and Travels in the Levant: with some account of the Levant Company of Turkey Merchants. London: Hakluyt Society.
Busken, L. (2000). An Islamic Triangle: Changing Relationships between Sharia, State Law, and Local Customs. ISIM Newsletter. (Sayı 5, s.8). Leiden: ISIM.
Busse, H. ve Heyd, U. (1965). Farman. EI². (c. 2. ss. 803-805). Leiden: Brill.
Cahen, Cl. (1965). Dhimma. EI2. (c. 2. ss. 227-231). Leiden: Brill.
Çağlayan, T. (1980). Osmanlı Dış Borçlarının Neden ve Sonuçları (1854-1923). Maliye Dergisi. (Sayı 47, Eylül- Ekim, ss. 26-55). Ankara: Maliye Bakanlığı Strateji Geliştirme Başkanlığı.
Dikmen, N. (2005). Osmanlı Dış Borçlarının Ekonomik ve Siyasi Sonuçları. Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi. (c. 19, Sayı 2, ss. 137-159). Erzurum: Atatürk Üniversitesi.
Eldem, E.(2006). Capitulations and Western trade. Suraiya N. Faroqhi (Haz.), The Cambridge History of Turkey. Volume III: The Later Ottoman Empire, 1603-1839 içinde (ss. 283-335). Cambridge: Cambridge University Press.
Essad, M. (1928). Du régime des capitulations ottomanes: Leur caractère juridique d'après l'histoire et les texte. İstanbul: Fratelli Haim Kırtasiyecilik ve Matbaacılık Anonim Şirketi.
Esad, M. (2008). Osmanlı Kapitülasyonları Rejimi Üzerine: Tarih ve Metinlerin Işığında Kapitülasyonların Hukukî Özellikleri. (A. Öylek, Çev.). Ankara: Rekmak Ltd. (Orijinali 1928 yılında yayımlanmıştır).
Faroqhi, S. N.(1987). Venetian Presence in the Ottoman Empire, 1600-30. H. İslâmoğlu (Haz.). The Ottoman Empire and the World-Economy içinde (ss. 311-344). Cambridge: Cambridge University Press.
Fekete, L. (1960). Berat. EI². (c. 1, s. 1170-1171). Leiden: Brill.
Finkel, C. (2007): Rüyadan İmparatorluğa Osmanlı. Osmanlı İmparatorluğu'nun Öyküsü 1300-1923. (Z. Kılıç, Çev.). İstanbul: Timaş Yayınları. (Orijinali 2006 yılında yayımlanmıştır).
Fleet, K. (1999). European and Islâmic Trade in the Early Ottoman State: The Merchants of Genoa and Turkey, Cambrifge: Cambridge University Press.
Goffman, D. (1998). Britons in the Ottoman Empire 1642-1660. Seattle [vd]: Univ. of Washington Press.
Goffman, D. (1994). Ottoman Millets in the Early Seventeenth Century. New Perspectives on Turkey. (Sayı 11, s. 135-158). İstanbul: Homer.
Horniker, A. L. (1946). Anglo-French Rivalry in the Levant from 1583 to 1612. The Journal of Modern History. (c. 18, Sayı 4, s. 289-305). Chicago: Univ. of Chicago Press.
Hourani, A. (1968). Ottoman Reform and the Politics of Notables", William R. Polk ve Richard L. Chambers [Haz.]. Beginnings of Modernization in the Middle East: The Nineteenth Century içinde (ss. 41-68). Chicago, London: Univ. of Chicago Press.
İlgürel, M. (2001). İstimâlet. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. (c. 23, s. 362-363). İstanbul: Diyanet Vakfı Yayınları.
İnalcık, H. (2000). İmtiyâzât. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. (c. 22, s. 245-252). İstanbul: Diyanet Vakfı Yayınları.
İnalcık, H. (1971), Imtiyazat. EI2. (c. 3, s. 1179-1189). Leiden: Brill.
Ivanova, S. (2003). The Empire's ,,own" foreigners: Armenians and acem tüccar in Rumeli in the seventeenth and eighteenth centuries. Maurits H. van den Boogert ve Kate Fleet (Haz.), The Ottoman Capitulations: Text and Context içinde. (ss. 681-703).Roma Ist. per l'Oriente C. A. Nallino.
Kalek, C. İmtiyâzât. (2000) Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. (c. 22, s. 242 -245). İstanbul: Diyanet Vakfı Yayınları.
Kenanoğlu, M. ve Kenanoğlu, F. (2009). Osmanlı Hukukunda Konsolosluk Mahkemelerinin Yeri: İtalyan Konsolosluğu Mahkemesi Tahrir Defteri. (Sayı 7, (Bahar), s. 63-340) Türk Hukuk Tarihi Araştırmaları.
Khadduri, M. (1969). War and Peace in the Law of Islâm. Baltimore, London: The Johns Hopkins Press.
Krämer, H. ve Reinkowski, M. (2008). Die Türkei und Europa: Eine wechselhafte Beziehungsgeschichte. Stuttgart: Kohlhammer.
Kuran, T. (2011) The Long Divergence: How Islâmic Law Held Back the Middle East. Princeton: Princeton University Press.
Lippman, K.(1898). Die Konsularjurisdiktion im Orient: Ihre historische Entwicklung von den frühesten Zeiten bis zur Gegenwart. Leipzig: Veit.
Menage, V. L. (1980). The English Capitulation of 1580: A Review Article. International Journal of Middle East Studies. (c. 12, Sayı 3, s. 373-383). Cambridge: Cambridge Univ. Press.
Nebioğlu, O. (1986). Bir İmparatorluğun Çöküşü ve Kapitülasyonlar. Ankara: Türkiye İş Bankası,
Ortaylı, İ. (2006). Osmanlı İmparatorluğu'nda Alman Nüfuzu. İstanbul: Alkım Yayınevi.
Pakalın, M. Z. (1983). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, (c.3) İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
Philliou, C. (2001). Mischief in the Old Regime: Provincial Dragomans and Social Change at the Turn of the Nineteenth Century. New Perspectives on Turkey, (Sayı 25, s. 103-121). İstanbul: Homer.
Pınar, H. (2008). Kapitülasyonlar ve 19. Yüzyıl Osmanlı Yönetim Gerçeğine Bir Örnek: Âlî Paşa'nın İzmir Valiliği. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. (c. 9, Sayı 2, s. 135-155). Eskişehir: Osmangazi Üniversitesi.
Sonyel, S. R. (1991). The Protégé System in the Ottoman Empire and its Abuses. Belleten (c. 55, Sayı 214, s. 675-686). Ankara:TTK.
Schacht, J. (1960). Ahd, EI², (c. 1. s. 255). Leiden: Brill.
Steengard, N. (1967). Consuls and Nations in the Levant from 1570 to 1650. The Scandinavian Economic History Review. (c. 15, Sayı 1-2, s. 13-55). Abingdon: Routledge.
Toledano, E. R. (2007). As If Silent and Absent: Bonds of Enslavement in the Islâmic Middle East. New Haven, Conn. [vd.]: Yale Univ. Press.
Tulasoğlu, G. (2015). His Majesty's Consul in Saloniki: Charles Blunt (1800-1864), ein europäischer Konsul als Agent der Modernisierung in der osmanischen Provinz. Berlin: Klaus Schwarz Verlag.
Umunç, H. (2011). The Dutch in the Levant: Trade and Travel in the Seventeenth Century. Belleten, (c. 75, Sayı 273, s. 373-386). Ankara: TTK.
Van Den Boogert, M. H. The Capitulations and the Ottoman Legal System: Cadis, Consuls and Beratlıs in the 18th Century, Brill, Leiden [vd] 2005.
Wansbrough, J. (1971). Imtiyazat. EI2 (c. 3, s. 1178-1179). Leiden: Brill.
Zinkeisen, J. W. (1863). Die Geschichte des Osmanischen Reiches in Europa. 7. Cilt. Gotha: Perthes.