SATIRALTI BİR SÖZLÜK OLAN OSMAN’IN LÜGÂTİNDE SÖZ VARLIĞI ÇALIŞMASI

Kaşgarlı Mahmut’un Divan-ı Lügati’t-Türk adlı sözlüğünden itibaren çok farklı sahalarda ve farklı türlerde farklıyöntemlerle yazılmış çok sayıda Türkçe sözlüğe rağmen bu alan yeterince üzerinde durulmamış bir alandır. HemTürk sözlükçülük tarihi açısından hem de Türkçenin söz varlığı bakımından bu sözlüklerin incelenmesi vedeğerlendirilmesi bir hayli önem taşımaktadır. Bu çalışma da bu alana bir katkı niteliğinde olacaktır.Arapça-Türkçe satır altı sözlükler genellikle Araplara Türkçeyi öğretmek amacıyla yazılmıştır. Fakat bu özelliğineek olarak hem içerdikleri söz varlığı bakımından Türkçenin anlatım gücü ve anlam zenginliğini ortaya çıkarmasıve Türk dilinin tarihi gelişim sürecini göstermesi bakımından hem de sözlük hazırlama yöntemlerini vegelişmelerini göstermesi bakımından da bir önem arzetmektedir. Bu bakımdan bu çalışmada da Hicri 1183, Milādi1769 tarihinde Arapça sözlüklerin karşılıklarını satır altına Türkçe yazmak yoluyla hazırlanmış 15 varaklık birsözlük olan ve Kültür Bakanlığı Yazma Eserler Kütüphanesinde bulunan "Osman’ın Lügâti" adlı sözlük yazıçevirimi alfabesi ile okunup Türkçe sözcüklerin karşılıkları verilecektir.

A THESAURUS STUDY IN OSMAN’S DICTIONARY (OSMAN LÜGÂTİ) - A BELOW-THE-LINE DICTIONARY

Since the dictionary of Kaşgarlı Mahmut named as Divan-ı Lügati’t-Türk, although there are many dictionaries written on different issues and in different types with different methods in Turkish, this field has not been studied thoroughly yet. It is very important to analyse and evaluate these dictionaries in terms of both the history of Turkish dictionary and the thesaurus of Turkish. This study will make contribution to this field. The Arabic-Turkish below-the-line dictionaries were generally written in order to teach Turkish to Arabs. However, in addition to this characteristic, they are very important in terms of revealing thesaurus, eloquence and meaning richness of Turkish and in terms of showing the development process of the history of Turkish language and the development of dictionary preparation methods. In this regard, the dictionary named as “Osman’s Dictionary with 15 foils prepared by writing the meanings of Arabic words below the line in Turkish in Hegira year of 1183 and Gregorian year of 1769, which is also preserved in the Manuscripts Library of the Ministry of Culture in Turkey, will be read with transcription alphabet and the meanings of Turkish vocabularies will be given in this study.

PDF

___

Akalın, Ş. H. (2010), “Sözlüğün Tarihi”, Türk Dili: Dil ve Edebiyat Dergisi, XCVIII, S.699, Ankara, 268-279.
Akalın, Ş. H. (2009), “Sözcük Bilimi ve Sözlükçülük”, Türk Dili: Dil ve Edebiyat Dergisi, C, XCIII, S.698, Şubat 2010, Ankara, 162-169.
Aksan, D. (1982), Her Yönüyle Dil (Ana Çizgileriyle Dilbilim), TDK Yayınları, Ankara, 71-90.
Banguoğlu, T. (1986), Türkçenin Grameri, TDK Yayınları, Ankara.
Bingöl, Z. (2009), “Sözlük ve Sözlükçülük Üzerine Bir Araştırma”, Akademik Bakış Uluslararası Hakemli Sosyal Bilimler E-Dergisi, Sayı 9, 197-206.
Boz, E. (2006), Sözlük ve Sözlükçülük Sorunu, Türkçenin Çağdaş Sorunları, Gazi Kitabevi, Ankara.
Brendemoen, B. (1980). “Labiyal Ünlü Uyumunun Gelişmesi Üzerine Bazı Notlar”, Türkiyat Mecmuası, c. XIX, İstanbul, 1977-79.
Delice, İ. (1992), Eski Anadolu Türkçesi ile Yazılmış Satır-arası Bir Kur-an Tercümesi (Gramer-Metin-ÇeviriSözlük), Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimleri Enstitüsü.
Develi, H. (1995), Evliya Çelebi Seyahatnamesine Göre 17. Yüzyıl Osmanlı Türkçesinde Ses Benzeşmesi ve Uyumlar, TDK Yayınları, Ankara.
Duman, M. (2000), Birgili Muhammed Efendi, Vasiyyit-nâme, Dil İncelemesi, Metin, Sözlük, Ekler İndeksi ve Tıpkıbasım, R Yayınları, İstanbul.
Eminoğlu, E. (2010), Türk Dilinin Sözlükleri ve Sözlükçülük Kaynakçası, Asitan Yayınları, Sivas.
Eminoğlu, E. (2011), “Sözlükçülük Geleneği İçinde Temel Türkçe Sözlük Düzenleme Yöntemleri”, İstanbul: Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, S. 4, Yaz, 93-121.
Eren, A. C. (2009), “Arapça Alfabetik Sözlüklerin Tanıtımı”, Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi, Cilt IX, Sayı:1, 129-152.
Ergin, M. (1993). Türk Dil Bilgisi, Bayrak Basım Yayım, İstanbul.
Gülsevin, G. (1997). Eski Anadolu Türkçesinde Ekler, TDK Yayınları, Ankara.
Gülsevin, G.ve BOZ, E. (2004), Eski Anadolu Türkçesi, Gazi Kitabevi, Ankara. Hüseyin. R. (1889). Lügat-i Remzī, İstanbul.
Korkmaz, Z. (1973), Sadru’d-dîn Şeyhoğlu, Marzubân-nâme Tercümesi (İnceleme-Metin-Sözlük-Tıpkıbasım), DTCF Yayınları, Ankara.
Korkmaz, Z. (1994), Türkçede Eklerin Kullanılış Şekilleri Ve Ek Kalıplaşması Olayları, TDK Yayınları, Ankara. Muallim N. ve Müstecabizade İ. (1891), Lügat-i Nācī, İstanbul.
Parlatır, İ. (2011), Osmanlı Türkçesi Sözlüğü, Yargı Yayınları, Ankara.
Ölmez, M. (1994), Türk Dillerinin Sözlükleri ve Türk Sözlükçülüğü, Uygulamalı Dilbilim Açısından Türkçenin Görünümü, Dil Derneği Yayınları, Ankara.
Ölmez, M. (1998), “Eski Türkçenin Sözlükleri” Kebikeç: İnsan Bilimleri İçin Kaynak Araştırmaları Dergisi. Sayı: 6, s. 119-125.
Öz, Y. (2003), “Anadolu Sahasında Yazılmış Farsça-Türkçe Sözlükler”, TDAY-Belleten, Yıl 1999, Sayı 1-2, Ankara, 177-187.
Öz, Y. (2010), Tarih Boyunca Farsça-Türkçe Sözlükler, TDK Yayınları, Ankara.
Öz, Y. (1999), Tuhfe-i Şâhidî Şerhleri, Nüve Kültür Merkezi Yayınları, Konya.
Özkan, M. (1995), Türk Dilinin Gelişme Alanları ve Eski Anadolu Türkçesi, Filiz Kitabevi, İstanbul.
Steingass, F. A. (1998), Comprehensive Persian-English Dictionary, 2. edition, Library du Liban Publishers, Beirut, Lebanon.
Sünbülzade, V. (1990), Tuhfe-i Vehbî (Farsça- Türkçe Manzum Sözlük), Atatürk Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Yayınları, Erzurum.
Timurtaş, F. K. (1994). Eski Türkiye Türkçesi XV. Yüzyıl (Gramer-Metin-Sözlük), Enderun Kitabevi, İstanbul.
Turan, F. (2001), Eski Oğuzca Satırarası Tematik Sözlük Bahşayiş Lügati, Dilbilim İncelemesi, Metin, Sözlük, Tıpkıbasım, BAY Yayınları, İstanbul.
Usta, H. İ. ve Amanoğlu, E. (2002), Orta Asyada Bulunmuş Kur’an Tefsirinin Söz Varlığı (XII-XIII. Yüzyıllar), TDK Yayınları, Ankara.
Türkçe Sözlük (2010) TDK Yayınları, Ankara.
Uzun, L. (1998), “1945’ten Bu Yana Sözlükler”, Kebikeç, S. 8-9, s. 53-57.
Üşenmez, E. (2017), “Türkçe İlk Kur’an Tercümelerinden Meşhed Nüshası Satır Arası Türkçe Farsça Tercümeli (No: 2229) (Orta Türkçe), ISSN: 1308-2140, (Prof. Dr. Tahsin Aktaş Armağanı) Volume 12/3, 717-772.
Yavuzarslan, P. (2001), “Anadolu Sahasında Yazılmış Eski Bir Arapça-Türkçe Sözlük Üzerine Notlar”, Türkoloji Dergisi, Sayı: XIV.-I, s. 71-91.
Yavuzarslan, P. (2009), Osmanlı Dönemi Türk Sözlükçülüğü, Tiydem Yayıncılık, Ankara. Yeni Tarama Sözlüğü (1983) TDK Yayınları, Ankara.