İŞ YÜKÜ TALEBİ, İŞ TATMİNSİZLİĞİ VE İŞTEN AYRILMA NİYETİ ARASINDAKİ İLİŞKİLERDE İŞ-AİLE ÇATIŞMASI VE İŞ STRESİNİN ARA DEĞİŞKEN ROLÜ: SAĞLIK ÇALIŞANLARI ÖRNEĞİ

Rol stresi teorisini temel alan bu çalışmanın amacı, sağlık çalışanlarında iş-aile çatışmasının (rol çatışması) ve bu çatışmanın neden olacağı stresin; iş yükü talebi (rol yükü) ile iş tatminsizliği ve işten ayrılma niyeti arasındaki ilişkide nasıl bir rol oynayacağını ortaya koymaktır. Çalışmanın verileri iş yükü talebinin yoğun olduğu devlet hastanelerinde çalışan toplam 267 hemşire, hekim ve diğer sağlık çalışanlarından anket yönetimi ile toplanmıştır. Geliştirilen hipotezler yapısal eşitlik modellemesi kullanılarak test edilmiştir. Bulgular, iş yükü talebi ile iş tatminsizliği arasındaki toplam ve doğrudan etkilerin anlamsız olduğunu; iş yükü talebi ile işten ayrılma niyeti arasında ise anlamlı bir toplam etkinin var olduğunu göstermektedir. Buna göre iş yükü talebi ile iş tatminsizliği arasındaki ilişkide, iş-aile çatışması ve iş stresi değişkenleri üzerinden ortaya çıkan bir dolaylı (indirect) etkiye kanıt sağlanmaktadır. Bununla birlikte, iş-aile çatışması ve iş stresi değişkenleri, iş yükü talebi ile işten ayrılma niyeti arasındaki ilişkide bir aracı (mediation) etkinin ortaya çıkmasında rol oynamaktadırlar

INTERVENING ROLE OF WORK-FAMILY CONFLICT AND JOB STRESS ON THE RELATIONSHIPS BETWEEN WORKLOAD DEMAND, JOB DISSATISFACTION AND INTENTION TO QUIT: THE CASE OF HEALTHCARE WORKERS

Based on the role stress theory, the main goal of this study is to find out what kind of role the work-family conflict (role conflict) and the stress resulting from that conflict have in the relationship between workload demands (role overload), and job dissatisfaction and intention to quit among healthcare professionals. The data of the study were collected from a total of 267 nurses, doctors, and other healthcare stuff that work at state hospitals via survey questionnaire method. Hypotheses were tested using structural equation modeling. The results show that there isn’t any statistically significant direct and total effect between workload demands and job dissatisfaction; however there is a statistically significant total effect between workload demands and intention to quit. Accordingly, these results show that there is an indirect effect of work-family conflict and job stress variables on the relationship between workload demand and job dissatisfaction. In addition, workfamily conflict and job stress variables have a role in the emergence of a mediation effect in the relationship between workload demands and intention to quit

PDF

___

Adams, Ann – Senga Bond (2000), “Hospital Nurses’ Job Satisfaction, Individual and Organizational Characteristics”, Journal of Advanced Nursing, 32(3), pp. 536-543.
GÜSBEED, Gümüşhane Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Elektronik Dergisi Cilt: 7, Sayı: 17, Yıl: 2016
GUEJISS, Gümüşhane University Electronic Journal of The Institute of Social Sciences Volume: 7, Number: 17, Year: 2016 221
Aiken, Linda H. – Sean P. Clarke – Douglas M. Sloane – Julie Sochalski – Jeffrey H. Silber (2002), “Hospital Nurse Staffing and Patient Mortality, Nurse Burnout, and Job Dissatisfaction”, JAMA The Journal of the American Medical Association, 288(16), pp.1987-1993.
Aktaş, Aliye Mavili (2001), “Bir Kamu Kuruluşunun Üst Düzey Yöneticilerinin İş Stresi ve Kişilik Özellikleri”, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 56(4), ss. 25-42.
Barlı, Önder (2010), “Davranış Bilimleri ve Örgütlerde Davranış”, Genişletilmiş ve Geliştirilmiş 4. Baskı, İstanbul: Aktif Yayınevi.
Baron, Reuben M. – David A. Kenny (1986), “The Moderator-Mediator Variable Distinction in Social Psychological Research: Conceptual, Strategic, and Statistical Considerations, Journal of Personality and Social Psychology, 51(6), pp. 1173 – 1182.
Bhaskar-Shrinivas, Purnima – David A. Harrison – Margaret A. Shaffer – Dora M. Luk (2005), “Input-Based and Time-Based Models of International Adjustment: Meta-Analytic Evidence and Theoretical Extensions”, Academy of Management Journal, 48(2), pp.257-281.
Bryman, Alan – Duncan Cramer (1997), Quantitative Data Analysis with SPSS for Windows, London and New York: Routledge.
Cammann, Cortlandt – Mark Fichman – Douglas Jenkins – John R. Klesh (1983), “Assessing the Attitudes and Perceptions of Organizational Members”, In S.E. Seashore, E.E. Lawler, III, P.H. Mirvis, & C. Cammann (Eds.), Assessing Organizational Change: A Guide to Methods, Measures, and Practices, New York: Wiley, pp. 71-138.
Cole, Danny – Subadra Panchanadeswaran – Clara Daining (2004), “Predictors of Job Satisfaction of Licensed Social Workers: Perceived Efficacy as a Mediator of the Relationship between Workload and Job Satisfaction”, Journal of Social Service Research, 31(1), pp. 1-12.
Colquitt, Jason A. – Jeffery A. LePine – Michael J. Wesson (2010), Organizational Behavior: Essentials of Improving Performance and Commitment, International Edition: McGraw-Hill/ Irwin.
Cortese, Claudio G. – Lara Colombo – Chiara Ghislieri (2010), “Determinants of Nurses’ Job Satisfaction: The Role of Work-Family Conflict, Job Demand, Emotional Charge and Social Support”, Journal of Nursing Management, 18(1), pp. 35-43.
Çelik, Mazlum – Ahmet Çıra (2013), “Örgütsel Vatandaşlık Davranışının İş Performansı ve İşten Ayrılma Niyeti Üzerine Etkisinde Aşırı İş Yükünün Aracılık Rolü”, Ege Akademik Bakış, 13(1), ss. 11-20.
De Cuyper, Nele – Hans De Witte (2006), “Autonomy and Workload among Temporary Workers: Their Effects on Job Satisfaction, Organizational Commitment, Life Satisfaction, and SelfRated Performance”, International Journal of Stress Management, 13(4), pp.441-459. GÜSBEED, Gümüşhane Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Elektronik Dergisi Cilt: 7, Sayı: 17, Yıl: 2016 GUEJISS, Gümüşhane University Electronic Journal of The Institute of Social Sciences Volume: 7, Number: 17, Year: 2016 222
Demerouti, Evangelia – Arnold B. Bakker – Annemieke J. Bulters (2004), “The Loss Spiral of Work Pressure, Work-Home Interference and Exhaustion: Reciprocal Relations in a Three-Wave Study”, Journal of Vocational Behavior, 64(1), pp. 131-149.
Edwards, Jeffrey R. (1992), “A Cybernetic Theory of Stress, Coping, and Well-Being in Organizations”, Academy of Management Review, 17(2), pp.238-274.
Erdilek Karabay, Melisa (2015), “Sağlık Personelinin İş Stresi, İş- Aile Çatışması ve İş-Aile-Hayat Tatminlerine Yönelik Algılarının İşten Ayrılma Niyeti Üzerindeki Etkilerinin Belirlenmesi Üzerine Bir Araştırma”, Yönetim Bilimleri Dergisi, 13(26), ss. 113-134.
Eurostat (2011), Labour Market Statistics, Theme: Population and Social Conditions, Collection: Pocketbooks, Luxembourg: Publications Office of the European Union.
Fisher, Richard T. (2001), “Role Stress, the Type A Behavior Pattern, and External Auditor Job Satisfaction and Performance”, Behavioral Research in Accounting, 13(1), pp. 143-170.
Frone, Michael R. – John K. Yardley – Karen S. Markel (1997), “Developing and Testing an Integrative Model of the Work – Family Interface”, Journal of Vocational Behavior, 50(2), pp. 145-167.
Frone, Michael R. (2000), “Work-Family Conflict and Employee Psychiatric Disorders: The National Comorbidity Survey”, Journal of Applied Psychology, 85(6), pp.888-895.
Geurts, Sabine A.E. – Evangelia Demerouti (2003), “Work/Non-Work Interface: A Review of Theories and Findings”, In. Marc J. Schabracq, Jacques A.M. Winnubst and Cary L. Cooper (Eds.), The Handbook of Work and Health Psychology, Second Edition, Chichester England: John Wiley & Sons Ltd, pp. 279-312.
Graham, J. – A. J. Ramirez – S. Field – M. A. Richards (2000), “Job Stress and Satisfaction among Clinical Radiologists”, Clinical Radiology, 55(3), pp.182-185.
Greenhaus, Jeffrey H. – Nicholas J. Beutell (1985), “Sources of Conflict between Work and Family Roles”, Academy of Management Review, 10(1), pp. 76-88.
Griffin, Ricky W. (1996), Management, 5th Edition, Boston: Houghton Mifflin Company.
Gutek, Barbara A. – Sabrina Searle – Lilian Klepa (1991), “Rational Versus Gender Role Explanations for Work-Family Conflict”, Journal of Applied Psychology, 76(4), pp.560-568.
Gümüştekin, Gülten Eren – A. Bircan Öztemiz (2005), “Örgütlerde Stresin Verimlilik ve Performansla Etkileşimi”, Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 14(1), ss. 271-288.
Güney, Salih (2011), Davranış Bilimleri, 6. Basım, Ankara: Nobel. Hayes, Laureen J. – Linda O’Brien-Pallas – Christine Duffield – Judith Shamian – James Buchan –
Frances Hughes – Heather K. Spence Laschinger – Nicola North – Patricia W. Stone (2006), “Nurse Turnover: A Literature Review”, International Journal of Nursing Studies, 43(2), pp.237-263. GÜSBEED, Gümüşhane Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Elektronik Dergisi Cilt: 7, Sayı: 17, Yıl: 2016 GUEJISS, Gümüşhane University Electronic Journal of The Institute of Social Sciences Volume: 7, Number: 17, Year: 2016 223
Hayes, Laureen J. – Linda O’Brien-Pallas – Christine Duffield – Judith Shamian – James Buchan – Frances Hughes – Heather K. Spence Laschinger – Nicola North (2012), “Nurse Turnover: A Literature Review – An Update”, International Journal of Nursing Studies, 49(7), pp.887- 905.
Hendrix, William H. – Nestor K. Ovalle, 2d – R. George Troxler (1985), “Behavioral and Physiological Consequences of Stress and Its Antecedent Factors”, Journal of Applied Psychology, 70(1), pp.188-201.
Hofstede, Geert (1980). Culture's Consequences: International Differences in Work-Related Values, Beverly Hills, London: Sage Publications.
Idris, Mohd Kamel – Michael P. O’Driscoll – Marc H. Anderson (2011), “Longitudinal Mediation Effects of Strain on the Relationships between Role Stressors and Employees’ Withdrawal Responses”, Stress and Health, 27(5): 403-412.
Ilies, Remus – Kelly M. Schwind – David T. Wagner – Michael D. Johnson – D. Scott DeRue – Daniel R. Ilgen (2007), “When Can Employees Have a Family Life? The Effects of Daily Workload and Affect on Work-Family Conflict and Social Behaviors at Home”, Journal of Applied Psychology, 92(5), pp.1368-1379.
İntepeler, Şeyda Seren – Nuray Güneş – Nergiz Bengü – Fatma Yılmazmış (2014), “Bir Üniversite Hastanesinde Çalışan Hemşirelerin İş Doyumu ve Kurumsal Bağlılıklarındaki Değişim”, Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Elektronik Dergisi, 7(1), ss. 2-6.
Judge, Timothy A. – Jason A. Colquitt (2004), “Organizational Justice and Stress: The Mediating Role of Work-Family Conflict”, Journal of Applied Psychology, 89(3), pp.395-404.
Kanbay, Yalçın – Besti Üstün (2009), “Kars ve Artvin İllerinde Hemşirelerin İş Ortamı ile İlgili Stresörleri ve Kullandıkları Başetme Yöntemlerinin İncelenmesi”, Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Elektronik Dergisi, 2(4), pp. 155-161.
Kaya, Esma Ülkü (2013), “Stres ve Stres Yönetimi”, iç. Edip Örücü ve Engin Üngüren (Ed.), Örgütsel Davranış, İstanbul: Lisans Yayıncılık, ss. 201-230.
Kaya, İlke (2007), “Otel İşletmeleri İşgörenlerinin İş Tatminini Etkileyen Faktörler: Geliştirilen Bir İş Tatmini Ölçeği”, Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 7(2), pp.355-372.
Keser, Aşkın (2006), “Çağrı Merkezi Çalışanlarında İş Yükü Düzeyi ile İş Doyumu İlişkisinin Araştırılması”, Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 11(1), pp.100-119.
Kılıç, S. Sırrı – İlknur Aydın Avcı – Ahmet A. İsmailoğlu – Sevgi Yazar (2014), “Klinik Hemşirelerin Çalışma Saatlerinde İş Yüklerinin ve Sürelerinin Tanımlanması”, Gümüşhane Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 3(4), pp.1032-1044.
Kline, Rex B. (2011), Principles and Practice of Structural Equation Modeling, Third Edition, New York, London: The Guilford Press. GÜSBEED, Gümüşhane Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Elektronik Dergisi Cilt: 7, Sayı: 17, Yıl: 2016 GUEJISS, Gümüşhane University Electronic Journal of The Institute of Social Sciences Volume: 7, Number: 17, Year: 2016 224
Kossek, Ellen Ernst – Cynthia Ozeki (1998), “Work-Family Conflict, Policies, and the Job-Life Satisfaction Relationship: A Review and Directions for Organizational Behavior-Human Resources Research”, Journal of Applied Psychology, 83(2), pp. 139-149.
Lichtenstein, Richard – Jeffrey A. Alexander – John F. McCarthy – Rebecca Wells (2004), “Status Differences in Cross-Functional Teams: Effect on Individual Member Participation, Job Satisfaction, and Intent to Quit”, Journal of Health and Social Behavior, 45, pp.322–335.
Luk, Dora M. – Margaret A. Shaffer (2005), “Work and Family Domain Stressors and Support: Within- and Cross-Domain Influences on Work-Family Conflict”, Journal of Occupational and Organizational Psychology, 78(4), pp.489-508.
Mathieu, John E. – Scott R. Taylor (2006), “Clarifying Conditions and Decision Points for Mediational Type Inferences in Organizational Behavior”, Journal of Organizational Behavior, 27(8), pp.1031-1056.
Mollahaliloğlu, Salih – Mustafa Kosdak – Serap Taşkaya (2010), Sağlık Personeli Memnuniyet Araştırması, Recep Akdağ (Ed.), Ankara: Sağlık Bakanlığı Yayın No:805.
Mollahaliloğlu, Salih (2013), “Sağlık Bakanlığının Sağlıkta İnsan Kaynakları 2023 Vizyonu”, Sağlık Düşüncesi ve Tıp Kültürü Dergisi, 27, pp.12-13.
OECD – World Bank (2008), OECD Reviews of Health Systems-Turkey, Paris Cedex: OECD Publishing.
Onay, Meltem – Sevde Kılcı (2011), “İş Stresi ve Tükenmişlik Duygusunun İşten Ayrılma Niyeti Üzerine Etkileri: Garsonlar ve Aşçıbaşılar”, Organizasyon ve Yönetim Bilimleri Dergisi, 3(2), pp. 363-372.
Ozyurt, A. – O. Hayran – H. Sur (2006), “Predictors of Burnout and Job Satisfaction among Turkish Physicians”, QJ Med, 99, pp.161-169.
Önder, Güler – Meryem Aybas – Emrah Önder (2014), “Hemşirelerin Stres Seviyelerine Etki Eden Faktörlerin Öncelik Sırasının Çok Kriterli Karar Verme Tekniği ile Belirlenmesi”, Optimum Ekonomi ve Yönetim Bilimleri Dergisi, 1(1), pp. 21-35.
Preacher, Kristopher J. – Andrew F. Hayes (2004), “SPSS and SAS Procedures for Estimating Indirect Effects in Simple Mediation Models”, Behavior Research Methods, Instruments, & Computers, 36(4), pp.717-731.
Remondet, Jacqueline H. – Robert O. Hansson (1991), “Job-Related Threats to Control among Older Employees”, Journal of Social Issues, 47(4), pp. 129-141.
Robbins, Stephen P. – Timothy A. Judge (2012), Örgütsel Davranış - Organizational Behavior, Çeviri Editörü: Prof. Dr. İnci Erdem, 14. Basımdan Çeviri, İstanbul: Nobel Yayın Dağıtım.
Sargut, A. Selami (1994), “Bireycilik ve Ortaklaşa Davranış İkileminde Yönetim ve Örgüt Kuramları”, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 49(1), ss.321-332. GÜSBEED, Gümüşhane Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Elektronik Dergisi Cilt: 7, Sayı: 17, Yıl: 2016 GUEJISS, Gümüşhane University Electronic Journal of The Institute of Social Sciences Volume: 7, Number: 17, Year: 2016 225
Sayın, Ferhan (2011), “Türkiye’de 1988-2010 Döneminde Eğitim ve Büyümenin Genç İşsizliğine Etkisinin Analizi”, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 13(4), ss.33- 53.
Schaufeli, Wilmar B. – Arnold B. Bakker (2004), “Job Demands, Job Resources, and Their Relationship with Burnout and Engagement: A Multi-Sample Study”, Journal of Organizational Behavior, 25(3), pp.293-315.
Sosik, John J. – Veronica M. Godshalk (2000), “Leadership Styles, Mentoring Functions Received, and Job Related Stress: A Conceptual Model and Preliminary Study”, Journal of Organizational Behavior, 21(4), pp. 365-390.
Soysal, Abdullah (2009), “İş Yaşamında Stres”, Çimento İşveren, 23(3), pp.17-40.
Spector, Paul E. – Daniel J. Dwyer – Steve M. Jex (1988), “Relation of Job Stressors to Affective, Health, and Performance Outcomes: A Comparison of Multiple Data Sources”, Journal of Applied Psychology, 73(1), pp.11-19.
Spector, Paul E. – Steve M. Jex (1998), “Development of Four Self-Report Measures of Job Stressors and Strain: Interpersonal Conflict at Work Scale, Organizational Constraints Scale, Quantitative Workload Inventory, and Physical Symptoms Inventory”, Journal of Occupational Health Psychology, 3(4), pp. 356-367.
Sünter, Ahmet Tevfik – Sevgi Canbaz – Şennur Dabak – Hatice Öz – Yıldız Pekşen (2006), “Pratisyen Hekimlerde Tükenmişlik, İşe Bağlı Gerginlik ve İş Doyumu Düzeyleri” Genel Tıp Derg, 16(1), pp. 9-14.
Şimşek, Ömer Faruk (2007), Yapısal Eşitlik Modellemesine Giriş: Temel İlkeler ve LISREL Uygulamaları, Ankara: Ekinoks.
Tai, Teresa Wai Chi – Sherry I. Bame – Chester D. Robinson (1998), “Review of Nursing Turnover Research, 1977-1996”, Social Science & Medicine, 47(12), pp.1905-1924.
Tanrıverdi, Haluk (2006), “Sanayi İşletmelerinde Çalışanların İş Tatminsizliği Sorunları Üzerine Bir Araştırma”, Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 3(1), ss. 1-29.
TBMM (2013), Sağlık Çalışanlarına Yönelik Artan Şiddet Olaylarının Araştırılarak Alınması Gereken Önlemlerin Belirlenmesi Amacıyla Kurulan Meclis Araştırması Komisyonu Raporu, Türkiye Büyük Millet Meclisi, Yasama Dönemi: 24, Yasama Yılı: 3, Sıra Sayısı: 454.
Tekingündüz, Sabahattin – Aysu Kurtuldu – Sibel Öksüz (2015), “İş-Aile Yaşam Çatışması, İş Tatmini ve İş Stresi Arasındaki İlişkilerin Analizi: Bir Kamu Hastanesi Örneği”, 23. Ulusal Yönetim ve Organizasyon Kongresi Bildiri Kitabı Cilt-2, Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi, İktisadi ve İdari ilimler Fakültesi, 14-16 Mayıs-Bodrum, ss.688-693.
Triandis, Harry C. – Michele J. Gelfand (1998), “Converging Measurement of Horizontal and Vertical Individualism and Collectivism”, Journal of Personality and Social Psychology, 74 (1), pp.118-128. GÜSBEED, Gümüşhane Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Elektronik Dergisi Cilt: 7, Sayı: 17, Yıl: 2016 GUEJISS, Gümüşhane University Electronic Journal of The Institute of Social Sciences Volume: 7, Number: 17, Year: 2016 226
Williams, Eric S. – Thomas R. Konrad – William E. Scheckler – Donald E. Pathman – Mark Linzer – Julia McMurray – Martha Gerrity – Mark Schwartz (2000), “The Effects of Job Satisfaction and Perceived Stress on the Physical and Mental Health and Withdraw Intentions of Physicians”, Academy of Management Proceedings & Membership Directory, DOI: 10.5465/APBPP.2000.5439196, pp. C1-C6.
Wincent, Joakim – Daniel Örtqvist (2009), “A Comprehensive Model of Entrepreneur Role Stress Antecedents and Consequences”, Journal of Business and Psychology, 24(2), pp.225-243.
Yildirim, Dilek – Zeynep Aycan (2008), “Nurses’ Work Demands and Work-Family Conflict: A Questionnaire Survey”, International Journal of Nursing Studies, 45(9), pp.1366-1378.
Yıldırımalp, Sinem – Mert Öner – Bora Yenihan (2014), “Hemşirelerin İş-Aile Çatışması ve Yaşam Tatmini Düzeyleri: Demografik Özellikler Açısından Bir Değerlendirme”, Siyaset, Ekonomi ve Yönetim Araştırmaları Dergisi, 2(3), ss. 165-182.