Osmanlı Hariciyesinde Yaklaşık Kırk Yıl: Mahmud Esad Paşa (1837- 1895)

II. Mahmud döneminin sonlarına doğru sürekli diplomasi anlayışı çerçevesinde Avrupa ile yeniden diplomatik ilişkiler kuran Osmanlı İmparatorluğu’nda görünür en önemli sorun, Müslüman teb´adan sefir düzeyinde istihdam edilecek yetişmiş personelin bulunmayışı idi. Ancak zaman içinde geçte olsa bu sorun aşıldı. Sefirlerin bir bölümü hariciye kalemlerinde yetişmeye başladı. Tanzimat’tan devletin yıkılışına değin yüz otuzu aşkın kişi Osmanlı İmparatorluğu’nu farklı düzeylerde diplomatik temsilci olarak temsil etti. Bunlardan biri de beş farklı başkentte görev yapan Mahmud Esad Paşa idi. Esad Paşa hariciye geleneğine uygun olarak temelden yetişmiş ilk sefir idi. Bu çalışmada esas olarak, Esad Paşa’nın aldığı eğitim, hangi kurumlarda mesleki eğitim alıp tecrübe kazandığı ve bir diplomat adayı haline geldiği, bilahere hariciye birikimini hangi diplomatik merkezlerde nasıl kullandığı üzerinde durulmaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Osmanlı Modernleşmesi; Hariciye; Diplomasi; Sefir

About Forty Years in the Ottoman Foreign Affairs: Mahmud Esad Pasha (1837-1895)

Towards the end of the era of Mahmud II within the framework of permanent diplomatic system establishing diplomatic relations with Europa again in the Ottoman Empire appears the most important issue that the lack of the personnels brought up from the Muslim subjects to be employed at the level of ambassador, respectively. However, though over time this problem has been exceeded. By the time some of diplomats was trained by the foreign offices. From Tanzimat to the fall of the state the Ottoman Empire was represented by more then one hundred and thirty diplomatic representatives at different levels. One of those who served in five different capital Mahmud Esad Pasha was. In accordance with the tradition of foreign affairs Esad Pasha was the first ambassador brought up from the ground up. In this study mainly, it is emphasized the education of Esad Pasha, which institutions he took vocational education and won the experience and becoming a candidate of diplomat, afterwards his experinece of the foreign affairs, in which diplomatic centers how he used it.

Keywords:

The Ottoman Modernization; Foreign Affairs; Diplomacy; Ambassador,

PDF

___

Arşiv Kaynakları
Babıâli Evrak Odası (BEO): 18746, 28594, 37130, 38154.
Cevdet Hariciye (C.HR.): 1716, 7511.
Dâhiliye Nezareti Sicil-i Ahval Defteri( DH. SAİDd.): 1/604, 2/1006, 26/435.
Hatt-ı Hümayun Tasnifi (HAT): 9801, 10689, 12332, 53571, 54103.
Hariciye Nezareti Mektubî Kalemi (HR. MKT.): 12/10, 234/69, 259/95, 302/14, 315/89.
Hariciye Nezareti Siyasi (HR.SYS): 176/40, 23 Ocak 1878.
Hariciye Nezareti Tercüme Odası ( HR. TO.): 131/85, 311/13, 525/ 101.
İradeler- Dâhiliye (İ.DH.): 4862, 8582, 9411 , 30924, 33759, 37672, 60996, 61639, 66266, 66400, 76082, 78797, 88858.
İradeler –Girit (İ.MTZ.GR.): 432.
İradeler- Hariciye Nezareti (İ.HR.): 1685, 4180, 6900, 7768, 9741, 10588, 10854, 13797, 14190, 14247, 15324, 15355, 15515, 15651, 15670-1, 15675, 15778, 15869, 16300, 16303, 16629, 16687, 17084, 17150, 17157, 17479, 17690, 17708, 18075, 18270, 19121, 21531, 21549,
İradeler- Husûsî (İ.HUS.): 1311/ M-053, 1311/ L-06, 1312/ Ra-042.
İradeler -Maliye (İ.ML.): 1312/ R-10.
İradeler- Meclis-i Vâlâ ( İ.MVL.): 3298.
İradeler-Taltîfât ( İ.TAL.): 1311/ Ca-022.
İradeler -Yunanistan ( İ.MTZ (01)): 499.
Maarif Nezareti Mektubi Kalemi (MF.MKT.): 97/18.
Sadaret Amedi Kalemi Belgeleri (A.AMD.): 77/22.
Sadaret Divan Kalemi (A.DVN.): 15/47
Sadaret Mühimme Kalemi Evrakı (A.MKT. MHM.): 454/55,
Şehbenderlik Defteri (A.DVNS. ŞHB.d): 1.
Yıldız Esas Evrakı (Y.EE.): 75/3, 78/55.
Yıldız Perakende Evrakı Arzuhâller ve Jurnaller (Y.PRK. AZJ.): 2/ 49.
Yıldız Perakende Evrakı Elçilik, Şehbenderlik ve Ateşemiliterlik (Y.PRK. EŞA.) : 2/66, 5/27.
Yıldız Perakende Evrakı Hariciye Nezareti Maruzatı (Y.PRK. HR):6/4.
Yıldız Perakende Evrakı Mabeyn Başkitabeti (Y.PRK. BŞK.): 11/81.
Yıldız Perakende Evrakı Tahrirat-ı Ecnebiye ve Mabeyn Mütercimliği (Y.PRK. TKM).: 10/55, 16/10, 29/69.
Yıldız Sadaret Hususi Maruzat Evrakı (Y.A.HUS.): 160/62, 163/67, 166/57, 169/143, 169/147, 183/57, 183/67, 206/22, 284/75.
Yıldız Sadaret Resmî Maruzat Evrakı (Y.A.RES): 15/19.
Yıldız Teşrifat-ı Umumiye Dâiresi (Y.PRK. TŞF.): 1/34. Salnameler
Salname-i Devlet-i Aliyye 1266, 1274, 1286. Gazeteler
The Levant Herald, 12 January 1881.
The Levand Herald, 16 April 1895. Araştırma Eserleri
Akyay, Bülent, “Teselya Meselesi (1881)”, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir, 2001.
Akyıldız, Ali, Tanzimat Dönemi Osmanlı Merkez Teşkilatında Reform (1836- 1856), İstanbul, Eren Yayınları, 1993.
Armaoğlu, Fahir, 19. Yüzyıl Siyasi Tarihi (1789- 1914), Ankara, TTK, 1997.
Bilim, Cahit, Tanzimat Devrinde Türk Eğitiminde Çağdaşlaşma (1836-1876), Eskişehir, Anadolu Üniversitesi Yayınları, 1984.
___________, “Babıâli Tercüme Odası”, Ankara, OTAM, I, 1990.
Candemir, Aykan -Seropyan, Vağarşağ, “Abroyan Sahak”, Yaşamları ve Ya- pıtlarıyla Osmanlılar Ansiklopedisi, I, İstanbul, YKY, 2008.
Dadyan, Saro, Osmanlı’da Ermeni Aristokrasisi, İstanbul, Everest Yayınları, 2011.
Davıson, Roderic H., “Vienna As a Major Diplomatic Post In The Nineteenth Century”, ed. Andreas Tietze, Habsburgisch- Osmanische Beziehungen/ Relati- ons Habsbourg- Ottomanes, Vienna, 1985.
Deringil, Selim, İktidarın Sembolleri ve İdeoloji II. Abdülhamid Dönemi (1876-1909), çev. Gül Çağalı Güven, İstanbul, YKY Yayınları, 2002.
Erdoğdu, Teyfur, “1856- Paris Kongresi-1878 Berlin Kongresi Arasında Os- manlı Dış Politikası”, Çağdaş Türk Diplomasisi: 200 Yıllık Süreç- Ankara 15-17 Ekim Kongreye Sunulan Bildiriler, Ankara, TTK, 1999.
Ergin, Osman Nuri, Türk Maarif Tarihi, İstanbul, Eser Neşriyat, 1977.
Gövsa, İbrahim Alaeddin, Meşhur Adamlar: Hayatları ve Eserleri, İstanbul, Sedat Simavi, 1949.
Hazar, Numan, “Sultan II. Abdülhamid Dönemi Osmanlı Devleti ve Afrika Siyaseti”, Devr-i Hamid, IV, haz. Metin Hülagu, Şakir Batmaz, Gülbadi Alan, Kayseri, Erciyes Üniversitesi Yayınları, 2011.
Kazgan, Haydar, “Düyun-ı Umumiye”, Tanzimat’tan Cumhuriyete Türkiye Ansiklopedisi, III, İletişim Yayınları, 1985.
Kızıltoprak, Süleyman, Mısır’da İngiliz İşgali, Osmanlı’nın Diplomasi Savaşı (1882- 1887), İstanbul, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2010.
Korkut, Hasan, Osmanlı Elçileri Gözüyle Avrupa, İstanbul, Gökkubbe Yayın- ları, 2007.
Kuran, Ercümend, Avrupa’da Osmanlı İkamet Elçiliklerinin Kuruluşu ve İlk Elçilerin Siyasi Faaliyetleri 1793-1821, Ankara, TKAE, 1988.
_______________, “1793-1811 Döneminde İlk Osmanlı Mukim Elçilerinin Diplomatik Faaliyetleri”, Çağdaş Türk Diplomasisi:200 Yıllık Süreç- Ankara 15- 17 Ekim Kongreye Sunulan Bildiriler, Ankara, TTK, 1999.
_______________, “Ali Efendi (Seyyid, Moralı)”, Yaşamları ve Yapıtlarıyla Osmanlılar Ansiklopedisi, I, İstanbul, YKY, 2008.
Kuneralp, Sinan, İspanya’da Osmanlı Temsilciliği ve Osmanlı-İspanyol Mü- sabetleri (1857-1922), Türk Kültürü Araştırmaları Dergisi, X-XIV/ 1-2, Ankara, 1973-1975.
_______________, “Tanzimat Sonrası Osmanlı Sefirleri”, Çağdaş Türk Diplomasisi:200 Yıllık Süreç- Ankara 15-17 Ekim Kongreye Sunulan Bildiriler, Ankara, TTK, 1999.
_______________, Son Dönem Osmanlı Erkânı ve Ricali (1839- 1922) Pro- sopografik Rehber, İstanbul, İsis Press, 1999.
Malhasyan Silvart Kayar, “Krikor Odyan”, Yaşamları ve Yapıtlarıyla Osman- lılar Ansiklopedisi, II, İstanbul, YKY, 2008.
Mehmed Süreyya, Sicill-i Osmanî, II, haz. Nuri Akbayar, İstanbul, Tarih Vak- fı Yurt Yayınları, 1999.
Okay, M. Orhan, “Aziz Ali Efendi”, Yaşamları ve Yapıtlarıyla Osmanlılar Ansiklopedisi, I, İstanbul, YKY, 2008.
Özcan, Abdülkadir, “Ahmed Cevad Paşa”, Yaşamları ve Yapıtlarıyla Osman- lılar Ansiklopedisi, I, İstanbul, YKY, 2008.
Öztuna, Yılmaz, Tanzimat Paşaları Âli ve Fuâd Paşalar, İstanbul, Ötüken Yayınları, 2006.
Pakalın, Mehmed Zeki, Sicill-i Osmanî Zeyli, VI, haz. Özen Tok- Hava Sel- çuk, Ankara, TTK, 2008.
__________________Sicill-i Osmanî Zeyli, IX, haz. Ali Aktan, Ankara, TTK, 2008.
__________________, Sicill-i Osmanî Zeyli, XIX, haz. M. Metin Hülagu, Ankara, TTK, 2008.
Sâlnâme-i Nezâret-i Hâriciye, I-II, haz. Ahmet Nezih Galitekin, İstanbul, İşaret Yayınları, 2003.
Saydam, Abdullah, “Tanzimat Devri Reformları”, Türkler, XII, Ankara, Yeni Türkiye Yayınları, 2002.
Schmiede, Ahmed, Osmanlı ve Prusya Kaynaklarına göre Giritli Ali Aziz Efendi’nin Berlin Sefareti, İstanbul, 1990.
Soysal, İsmail, Fransız İhtilali ve Türk-Fransız Diplomasi Münasebetleri (1789-1802), Ankara, TTK, 1999.
Sultan II. Abdülhamid, Siyasi Hatıratım, 7. bs., İstanbul, Dergah Yayınları, 2010.
Tuncer, Hüner, Eski ve Yeni Diplomasi, Ankara, Ümit Yayınları, 1995.
Türkgeldi, Ali Fuat, Mesâil-i Mühimme-i Siyâsiyye, haz. B. Sıtkı Baykal, II, Ankara, TTK Basımevi, 1987.
Uçar Ahmet, Sultan, Güç ve İktidar, İstanbul, Çamlıca Basım Yayınları, 2012.
Unat, Faik Reşit, Osmanlı Sefir ve Sefaretnameleri, Ankara, TTK, 1987.
Yalçınkaya, M. Alaaddin, “İsmail Ferruh Efendi’nin Londra Büyükelçiliği ve Siyasi Faaliyetleri”, Pax Ottomana Studies In Memoriam Prof. Dr. Nejat Göyünç, ed. Kemal Çiçek, Ankara, Yeni Türkiye Yayınları, 2001.
_____________________, “Yusuf Agah Efendi”, Yaşamları ve Yapıtlarıyla Osmanlılar Ansiklopedisi, II, İstanbul, YKY, 2008.
_____________________, “Sir Robert Ainslie’nin İstanbul Büyükelçiliği (1776-1794)”, Osmanlı Araştırmaları, XXXI, İstanbul, 2008.