Yasak Bir Hafızayla Yüzleşmek : Menemen Olayı İrtica mı, Komplo mu ?

1930 yılı Türkiye için birkaç nedenle gerçek dönüm noktalarından biri olarak tanımlanabilir. Kemalist iktidarın radikal dini reformları ve ekonomik krizin toplumsal hoşnutsuzluğu derinleştirmesi, ülkeyi iki temel noktada değişime zorlamıştır: Ekonomide devletçilik ve çoğulcu politik sistem. Bizzat Mustafa Kemal Atatürk’ün emriyle kurulan Serbest Cumhuriyet Fırkası, sözkonusu iki temel yönelimin bir arada yürütülmesini öngören siyaset mühendisliği ürünü olarak, 12 Ağustos’ta tarih sahnesindeki yerini aldı. Serbest Fırka 17 Kasım’da aniden feshedilmesine rağmen parti tabanı aylar boyunca varlığını sürdürecektir. Toplumsal muhalefetin sindirilmesi, sıradışı mehdici bir isyana verilen orantısız cevaba rağmen mümkün olmamıştır. Bu makalede, 23 Aralık 1930’da meydana gelen Menemen Olayı uhrevi kurtuluş hareketleri perspektifinde ele alınıyor.

Anahtar Kelimeler:

Ekonomik Kriz; Serbest Cumhuriyet Fırkası; Menemen Olayı; Mehdici İsyan

To Confront with a Forbidden Memory : Is the Menemen Incident a Reaction or a Conspiracy ?

For several reasons, the year 1930 can be defined as a genuine turning point for the history of modern Turkey. The radical religious reforms under the Kemalist leadership and thegrowing social discontent due to the Economic Crisis forced the country to go through a transformation towards two essential directions: economic statism and pluralistic political system. Created on the personal order of Mustafa Kemal, the Liberal Republican Party took its place in the historical scene on August 12th, as a pure product of the political engineering which was envisaging the simultaneous implementing of this double orientation. Though the Liberal Party was unexpectedly dissolved, its electorate continued to exist for several more months. The disproportionate response to a singular messianic uprising did not succeed in the suppressing of social protests. Born in Magnesia and ended in Menemen on December 23rd, 1930, this insurrectionary wave has shaken the power profoundly, with the murder of a sub-lieutenant.

Keywords:

Economic Crisis; Liberal Republican Party; Menemen Incident; Messianic Uprising,

PDF

___

Acar, Bahriye, “İzmir Basınında Menemen Olayı”, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Dokuz Eylül Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitü- sü, İzmir, 1977.
Ahenk Gazetesi, 24 Aralık 1929.
Alexandre, Jevakhoff, Les chemins de l’Occident; Kemal Ataturk, Tallandier, Paris, 1989.
Aksakal, Bedriye, Manisa ve Yöresi, 1987.
Akşam Gazetesi, 9 Şubat 2014.
Altay, Fahrettin, 10 Yıl Savaş ve Sonrası 1912-1922, Görüp Geçirdiklerim, İstanbul, İnsel Yayınları, 1970.
Anadolu Gazetesi, 24 Aralık 1930.
Anıl, Yaşar Şahin, Mahkeme Tutanaklarına Göre Menemen İrtica Olayı Da- vası, İstanbul, Kantaş Yayınları, 2007.
Arıkan, Zeki, İzmir Basınından Seçmeler (1923-1938), İzmir, İzmir Büyük Şehir Belediyesi Yayınları, cilt I, 2003.
Arşiv Belgeleriyle Menemen Olayı, Genel Kurmay Başkanlığı, ATAŞE Arşi- vi Başkanlığı, [http://www.tsk.tr/8_ faydali_bilgiler/tarihtenkesitler.html]
Balkaya, İhsan Sabri, Ali Fethi Okyar, Ankara, Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2005.
Baydar, Mustafa, Kubilay, İstanbul, İstanbul Yayınevi, t.y.
Büyük Torbalı Gazetesi, 4 Şubat 2010.
Cevizoğlu, Hulki, Şeyhler Müritler ve Yalancı Peygamberler, İstanbul, Tekin Yayınları, 1997.
Cumhuriyet Gazetesi, 21 Ocak 1931.
Cumhuriyet Halk Partisi Kataloğu (1923-1950).
Çakmak, A. Nedim, İşgal Günlerindeki İşbirlikçiler, Hüsnüyadis Hortladı, İstanbul, Kumsaati Yayınları, 2007.
Çetinkaya, Hikmet, Kubilay Olayı ve Tarikat Kampları, İstanbul, Çağdaş Ya- yınları, 1997.
Bozarslan, Hamit, Le phénomène milicien : une composante de la violence politique en Turquie des années 1970, Turcica, revue d’études turques, Sayı 31, 1999.
______, “Le mahdisme en Turquie : ‛l’Incident de Menemen’ en 1930”, Re- vue des mondes musulmans et de la Méditerranée, Sayı 91-92-93-94, 2000.
______, Cent mots pour dire la violence dans le monde musulman, Maison- neuve et Larose, Paris, 2005.
______, Türkiye’nin Modern Tarihi, İstanbul, Avesta Yayınları, 2004.
Cohn, Norman, Les fanatiques de l’apocalyps, millenaristes révolutionnaires et anarchistes mystiques au moyen âge, Paris, Payot, 1983.
Coşkun, Ali, Mehdilik Fenomeni, İstanbul, İz Yayıncılık, 2004.
Coşkun, Avni, “Osmanlı Dönemi Dini Kurtuluş Hareketlerinin Sosyolojisi”, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı 20, 2001.
Demir, Kan, Şehit Kubilay, İstanbul, İleri Yayınları, 2005.
Dost-Niyego, Pınar, Le bon dictateur, l’image de Mustafa Kemal Atatürk en France (1919-1938), İstanbul, Libra Kitap Yayınları, 2014.
Elbalı, Emin, Kubilay’ın Mezarında ve Yanmayan Şehrin Hikayesi, İzmir, Meşher Basımevi, 1937.
Emrence, Cem, 99 Günlük Muhalefet Serbest Cumhuriyet Fırkası, İstanbul,