Dönüşümcü ve İşlemci Liderlik Stilleri: Kavramsal Çerçevesi ve Eğitim Örgütleri Açısından Etkileri

Örgütlerin iç ve dış çevrelerinde yaşanan hızlı gelişmeler, daha etkin ve etkili liderlik tarzlarının organizasyonlarda uygulanmasını zorunlu kılmıştır. Dönüşümcü ve işlemci liderlik stillerinin, örgütlerin yapılarına, kültürlerine ve başarılarına ayrı ayrı etkileri bulunmaktadır. Bu durum, eğitim örgütleri için de aynıdır. İşlemci liderler, örgütün önceden gelen işleyiş sistemine pek müdahale etmezken; dönüşümcü liderler, bilimsel veriler ve teknolojik gelişmeler ışığında örgütün değişim ve dönüşümünü sağlarlar. Dönüşümcü liderlik; okullardaki başarının ve kaliteli eğitim ve öğretimin temel belirleyicilerinden biridir. Dönüşümcü okul müdürleri; öğretmenler başta olmak üzere okuldaki tüm çalışanlarla birlik ve beraberlik içinde hareket eder, okulun hedeflerinin gerçekleştirilmesi konusunda vizyoner ve karizmatik kişilikleriyle öğretmenlere rol-model olur; teknolojiyi ve bilimsel gelişmeleri takip ederek okullarını bu veriler çerçevesinde değiştirir ve geliştirir. Bu tespitlerden hareketle, makalenin temel amacı; dönüşümcü ve işlemci liderliğin genel bir kavramsal çerçevesini sunmak; yapıları ve alt boyutları hakkında bilgi vermek; kişisel ve örgütsel açıdan etkilerini belirtmek; eğitim örgütleri açısından bazı çıkarımlarda ve önerilerde bulunmaktır.

Anahtar Kelimeler:

Dönüşümcü Liderlik; İşlemci Liderlik; Eğitim Örgütleri; Örgüt Kültürü

Transformational and Transactional Leadership Styles: Conceptual Framework and Their Effects on Educational Organizations

Rapid developments in internal and external environments of organizations oblige implementation of more active and effective leadership styles in organizations. There are seperately effects of transformational and transactional leadership styles to the organization structures, cultures and successes. That situation is same for educational organizations too. While transactional leaders do not interfere to the organization’s foregoer running system much, transformational leaders provide the organization’s change and transfor-mation in the light of scientific data and technological developments. Transformational leadership is one of basic determinants of success and quality education in schools. Transformational headteachers move in unity particularly with teachers and all employees, become role model for teachers with their visionary and charismatic personalities in subject of realization of the school aims, follow technology and scientific developments, change and improve their schools as part of those data. With reference to those evaluation, the aim of this article is to present general conceptual framework of transformational and transactional leaderships, inform about their structures and sub-dimensions, state their effects in terms of personal and organizational, make some suggestions and inference in terms of the educational organizations.

Keywords:

Transformational Leadership; Transactional Leadership; Educational Organizations; Organization Culture,

PDF

___

Açıkalın, A.-Şişman, M.-Turan, S., Bir İnsan Olarak Okul Müdürü, Ankara, Pegem A. Yayınları, 2007.
Açıkalın, Ş. Ş., “Öğretmenlerin okul müdürlerini etkileme güçleri”, H. Ü. Eğitim Fakültesi Dergisi, 9, 1993.
Akbaba-Altun, S., “İlköğretim okulu müdürlerinin dönüşümcü liderliğe ver- dikleri önem ve uygulama düzeyleri”, İlköğretim-Online, 2 (1), 2003.
Aksu, A.-Fırat, N. Ş.-Şahin, İ., “Cultural leadership behaviours of primary school principals”, Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi (Educational Admin- istration: Theory and Practice), 36, 2003.
Alimo Metcalfe, B.-Alban Metcalfe, R. J., “The development of a new trans- formational leadership questionnaire”, Journal of Occupational and Organiza- tional Psychology, 74, 2001.
Anderson, M. E., “Principals, how to train, recruit, select, induct, and evalu- ate leaders for America’s schools”, (Unpublished doctoral dissertation), Univer- sity of Oregon, Eugene, 1991.
Arslantaş, C. C.-Pekdemir, I., “Dönüşümcü liderlik, örgütsel vatandaşlık davranışı ve örgütsel adalet arasındaki ilişkileri belirlemeye yönelik görgül bir araştırma”, Anadolu Üniversitesi, Sosyal Bilimler Dergisi, 7 (1), 2007.
Avolio, B. J.- Bass, B. M., “MLQ-Multifactor leadership questionnaire”, CA: Mindgarden, Inc. USA, 1995.
Avolio, B. J., Bass- B. M.- Jung, D. I., “Re-examining the components of transformational and transactional leadership using the Multifactor Leadership Questionnaire”, The Journal of Occupational and Organizational Psychology, 72, 1999.
Balcı, A., Etkili okul geliştirme: Kuram, uygulama ve araştırma, 4. bs., An- kara, Pegem A. Yayınları, 2007.
Barnett, K.-McCormick, J.-Conners R., “Transformastional leadership in schools – Panacea, placebo or problem”, Journal of Educational Administration, 39 (1), 1999.
Bass, B., Leadership and Performance Beyond Expectations, New Yok, Free Press, 1985.
Bass, B. M., “Does the transactional – transformational leadership paradigm transcend organizational and national boundaries?”, American Psychologist, 52 (2), 1997.
______________ , “Personal selling and transactional/transformational lead- ership”, Journal of Personal Selling and Sales Management, 17 (3), 1997.
______________ , “Two decades of research and development in transforma- tional leadership”, European Journal of Work and Organizational Psychology, 8 (1), 1999.
______________ , The Bass Handbook of Leadership, Theory, Research, and Managerial applications, New York, Free Press, 2008.
Bass, B. M.-Avolio, B. J., “Transformational leadership and organizational culture”, Public Administration Quarterly, 17, 1993.
Bass, B. M.-Steidlmeier, P., “Ethics, character, and authentic transformation- al leadership behavior”, The Leadership Quarterly, 10 (2), 1999.
Bass, B. M.-Jung D. I., Avolio, B. J.- Berson, Y., “Predicting unit perfor- mance by assessing transformational and transactional leadership”, Journal of Applied Psychology, 88 (2), 2003.
Bennis, W.-Goldsmith, J., Learning to lead, a workbook on becoming a lead- er, Cambridge, Perseus Books, 1997.
Bess J. L.- Goldman P., “Leadership ambiguity in universities and K-12 scools and the limits of contemporary leadership theory”, The Leadership Quar- terly, 12, 2001.
Blase, J., “Principals’ instructional leadership and teacher development: Teachers’ perspectives”, Educational Administration Quarterly, 35 (3), 1999.
Bogler, R., “The influence of leadership style on teacher job satisfaction”, Educational Administration Quarterly, 37 (5), 2001.
Bozdoğan, K., “İlköğretim okullarında görev yapan öğretmenlerin algıları- na göre; okul müdürlerinin liderlik davranışlarının okulun öğrenme ikliminin karşılaştırılması”, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Niğde Üniversitesi So- syal Bilimleri Enstitüsü, Niğde, 2010.
Buluç, B., “İlköğretim okullarında bürokratik okul yapısı ile okul müdürler- inin liderlik stilleri arasındaki ilişki”, Eğitim ve Bilim (Education and Science), 34 (152), 2009.
______________ , “Sınıf öğretmenlerinin algılarına göre okul müdürlerinin liderlik stilleri ile örgütsel bağlılık arasındaki ilişki”, Kuram ve Uygulamada Eği- tim Yönetimi (Educational Administration: Theory and Practice), 15 (57), 2009.
Burns, J. M., Leadership, New York, Harper and Row, Publishers, Inc, 1978.
Bycio, P.-Hackett, R. D.- Allen, J. S., “Further assessments of Bass’s (1985) conceptualization of transactional and transformational leadership”, Journal of Applied Psychology, 80 (4), 1995.
Can, N., Öğretmen liderliği, 3. bs., Ankara, Pegem A. Yayınları, 2013.
Celep, C., Dönüşümsel liderlik, Ankara, Anı Yayınları, 2004.
Cemaloğlu, N., “Okul yöneticilerinin liderlik stilleri ile yıldırma arasındaki ilişki”, Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi (H. U. Journal of Edu- cation), 33, 2007.
______________ , “Okul yöneticilerinin liderlik stillerinin farklı değişkenler açısından incelenmesi”, Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 5 (1), 2007.
Cerit, Y., “İlköğretim okulu müdürlerinin hizmet yönelimli liderlik rollerini gerçekleştirme düzeyleri”, Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi (H. U. Journal of Education), 33, 2007.
______________ , “İlköğretim okulu müdürlerinin hizmet yönelimli liderlik davranışlarının öğretmenlerin tükenmişliklerine etkisi”, Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi (Educational Administration: Theory and Practice), 56, 2008.
Ceylan, A.-Keskin, H.-Eren, Ş., “Dönüşümcü ve etkileşimci liderlik ile örgütsel bağlılık arasındaki ilişkilere yönelik bir araştırma”, Yönetim / İstanbul Üniversitesi İşletme Fakültesi İşletme İktisadi Enstitüsü Dergisi, 16 (51), 2005.
Clement, R. W., “Culture, leadership and power: The keys to organizational change”, Business Horizons, 37, January-February, 1994.
Coad, A. F.-Berry, A. J., “Transformational leadership and learning Orienta- tion”, The Leadership and Organization Development Journal, 19 (3), 1998.
Çağlar, İ., “İktisadi ve idari bilimler fakültesi öğrencileri ile mühendislik fakültesi öğrencilerinin liderlik tarzına ilişkin eğilimlerinin karşılaştırmalı analizi ve Çorum örneği”, Ticaret ve Turizm Eğitim Fakültesi Dergisi, 2, 2004.
Çelik, S.-Eryılmaz, F., “Öğretmen algılarına göre endüstri meslek lisesi müdürlerinin dönüşümcü liderlik düzeyleri (Ankara ili örneği)”, Politeknik Der- gisi, 9 (4), 2006.
Çelik, V., Eğitimsel liderlik, 7. bs., Ankara, Pegem A. Yayınları, 2013.
Çetin, M., “İlköğretim öğretmenlerinin ve müdür yardımcılarının algılarına göre okul müdürlerinin liderlik yeterlilikleri”, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Yeditepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 2009.
Çiçek, G. E., “İlköğretim okulu öğretmenlerinin müdürlerinin liderlik roll- erine ilişkin algılarının bazı değişkenlere göre incelenmesi”, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir, 2010.
Decker, S. R., “The relationship among principal power tactic usage, leader- ship style and school climate in selected Iowa elementary schools”, (Unpublished doctoral dissertation), University of Northern Iowa, Cedar Falls, 1989.
Deluga, R. J., “The effects of transformational, transactional and Laissez Faire leadership characteristics on subordinate influencing behavior”, Basic and Applied Social Psychology, 11 (2), 1990.
DiPaola, M. F.- Hoy, W. K., “Organizational citizenship of faculty and achievement of high school students”, The High School Journal, 88 (3), 2005.
DiPaola, M.-Tschannen Moran, M., “Organizational citizenship behavior in schools and its relationship to school climate”, Journal of School Leadership, 11 (5), 2001.
Drucker, P. F., “The coming of the new organization”, Harvard Business Re- view, 28, January-February, 1988.
______________ , Kendini yönetmek: esaslar: Harvard Business Review’den en kalıcı yönetim fikirleri, çev. M. İnan İstanbul, Optimist Yayınları, 2012.
Eagly, A. H.-Johannesen Schmidt, M. C.-Van Engen, M. L., “Transforma- tional, transactional and Laissez-Faire leadership styles: A meta-analysis compar- ing women and men”, Psychological Bulletin, 129 (4), 2003.
Eraslan, L., “Liderlik olgusunun tarihsel evrimi, temel kavramlar ve yeni lid- erlik paradigmasının analizi”, Milli Eğitim Dergisi, 162, 2004.
Erdem, O.-Dikici, A. M., “Liderlik ve kurum kültürü etkileşimi”, Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 8 (29), 2009.
Eren, E., Örgütsel davranış ve yönetim psikolojisi, 14. bs., İstanbul, Beta Yayınları, 2012.
Ergin, C.-Kozan, M. K., “Çalışanların temel değerleri, dönüşümsel ve et- kileşimsel liderlerin çekiciliği”, Türk Psikoloji Dergisi, 19 (54), 2004.
Geijsel, F.-Sleegers, P.-Leithwood, K.-Jantzi, D., “Transformational leader- ship effects on teachers’ commitment and effort toward school reform”, Journal of Educational Administration, 41 (3), 2002.
Goleman, D., “Leadership that gets results”, Harvard Business Review, 3-4, 2000.
Greenfield, Jr. W. D., “Moral leadership in schools”, Journal of Educational Administration, 42 (2), 2004.
Güllü, E., “Sınıf öğretmenlerinin algılarına göre okul yöneticilerinin liderlik stilleri ile öğretmenlerin iş doyum düzeyleri arasındaki ilişki”, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara, 2009.
Gültekin, C., “Okul yöneticilerinin liderlik stillerinin okul iklimi üzerine etki- si”, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Maltepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 2012.
Güney, S., Liderlik, Ankara, Nobel Yayınları, 2012.
Herndon, B. C., “An analysis of the relationships between servant leadership, school culture, and student achievement”, (Unpublished doctoral dissertation), University of Missouri, Columbia, 2007.
Hipp, K. A., “Documenting the effects of transformational leadership behav- ior on teacher efficacy”, Paper presented at the annual meeting of the American Educational Research Association, Chicago, 1997.
Hodgetts, R. M., Yönetim: Teori, süreç ve uygulama, çev. C. Çetin, E. Can Mutlu, İstanbul, Der Yayınları, 1997.
Howell, J. M.-Avolio, B. J., “Transformational leadership, transactional lead- ership, locus of control, and support for innovation: Key predictors of consoli- dated-business-unit performance”, Journal of Applied Psychology, 78 (6), 1993.
Hoy, W. K.-Miskel C. G., Eğitim yönetimi: Teori, araştırma ve uygulama, çev. S. Turan, Ankara, Nobel Yayınları, 2010.
Hoy, W. K.-Tarter, C. J., “Organizational justice in schools: No justice with- out trust”, International Journal of Educational Management, 18 (4), 2004.
Koçel, T., İşletme yöneticiliği, İstanbul, Beta Yayınları, 2013.
Koh, W. L.-Steers, R. M.-Terborg, J. R., “The effects of transformational leadership on teacher attitudes and student performance in Singapore”, Journal of Organizational Behavior, 16 (4), 1995.
Korkmaz, M., “Duyguların ve liderlik stillerinin öğretmenlerin performansı üzerinde etkisi”, Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi (Educational Adminis- tration: Theory and Practice), 43, 2005.
______________ , “Liderlik uygulamalarının içsel okul değişkenleri ile öğrenci çıktı değişkenlerine etkisi”, Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi (Ed- ucational Administration: Theory and Practice), 48, 2006.
______________ , “Okul müdürlerinin liderlik stilleri ile öğrenen örgüt özellikleri arasında ilişki üzerine nicel bir araştırma”, Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi (Educational Administration: Theory and Practice), 53, 2008.
Koşar, S.-Çalık, T., “Okul yöneticilerinin yönetimde gücü kullanma stilleri ile örgüt kültürü arasındaki ilişki”, Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi (Ed- ucational Administration: Theory and Practice), 17 (4), 2011.
Kotter, J. P., The leadership factor, New York, The Free Press, a Division of Macmillan, Inc, 1988.
______________ , “What leaders really do?”, Harvard Business Review, 79 (11), 2001.
Kul, M., “Okul yöneticilerinin liderlik stilleri ile beden eğitimi öğretmenlerinin yıldırma (mobbing) yaşama düzeyleri, örgütsel bağlılıkları ve iş doyumu arasın- daki ilişki”, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara, 2010.
Lambert, L., “How to build leadership capacity”, Educational Leadership Alexandria, VA: ASCD, April, 1998.
Larsen, T. J., “Identification of instructional leadership behaviors and the im- pact of their implementatin on academic achievement”, (Unpublished doctoral dissertation), University of Colorado Boulder, Boulder, 1984.
______________ , “Identification of instructional leadership behaviors and the impact of their implementatin on academic achievement”, (Unpublished doc- toral dissertation), University of Colorado Boulder, Boulder, 1985.
Leithwood, K., “The move toward transformational leadership”, Educational Leadership, 49 (5), 1992.
Leithwood, K.-Jantzi, D., “Transformational school leadership for large-scale reform: Effects on students, teachers, and their classroom practices”, School Ef- fectiveness and School Improvement, 17 (2), 2006.
Leithwood, K.-Menzies, T-Jantzi, D.-Leithwood, J., “School restructuring, transformational leadership and the amelioration of teacher burnout”, Anxiety, Stress and Coping: An International Journal, 9 (3), 1996.
Lord, R. G.-Brown, D. J., “Leadership, values and subordinate self-con- cepts”, The Leadership Quarterly, 12, 2001.
Lunenburg, F. C.-Ornstein A. C., Eğitim yönetimi, çev. G. Arastaman, Anka- ra, Nobel Yayınları, 2013.
MacKenzie, S. B.-Podsakoff, P. M.-Rich, G. A., “Transformational and trans- actional leadership and salesperson performance”, Journal of the Academy of Marketing Science, 29 (2), 2001.
Maxwell, J. C., Liderlik nitelikleri, çev. A. Pınarbaşı, İstanbul, Beyaz Yayın- ları, 2012.
Miller, B. P., “Leadership, organizational culture, and managing change: A case study of North Carolina’s Johnston Community College”, (Unpublished doctoral dissertation), North Carolina State University, Raleigh, 2001.
O’Sullivan, F., “Learning organisations-reengineering school for life long learning”, School Leadership and Management: Formerly School Organisation, 17 (2), 1997.
Oğuz, E., “Öğretmenlerin örgütsel vatandaşlık davranışları ile yöneticilerin liderlik stilleri arasındaki ilişki”, Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi (Edu- cational Administration: Theory and Practice), 17 (3), 2011.
Okçu, V., “Okul yöneticilerinin liderlik stilleriyle öğretmenlerin örgütsel bağlılıkları ve yıldırma yaşama düzeyleri arasındaki ilişkinin incelenmesi”, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara, 2011.
Oran, N., “İlköğretim ve Ortaöğretim okul yöneticilerinin dönüşümsel liderlik özelliklerine ilişkin öğretmenlerin algı ve beklentileri”, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Edirne, 2002.
Owen, H.-Hodgson, V.-Gazzard N., Liderlik elkitabı, çev. M. Çelik, İstanbul, Optimist Yayınları, 2011.
Özaralli, N., “Effects of transformational leadership on empowerment and team effectiveness”, The Leadership and Organization Development Journal, 24 (6), 2003.
Pillai, R.-Schriesheim, C. A.-Williams, E. S., “Fairness perceptions and trust as mediators for transformational and transactional leadership: A two-sample study”, Journal of Management, 25 (6), 1999.
Pounder, D. G.-Ogawa R. T.-Adams, E. A., “Leadership as an organization – wide phenomena: Its impact on school performance”, Educational Administra- tion Ouarterly, 31 (4), 1995.
Reeves, T. L., “Principal leadership and the development of organizational culture in a new school”, (Unpublished doctoral dissertation), The University of North Carolina, Chapel Hill, 2006.
Robbins, S. P.-Decenzo, D. A.-Coulter, M., Yönetimin esasları, çev. A. Öğüt, Ankara, Nobel Yayınları, 2013.
Robbins, S. P.-Judge, T. A., Örgütsel davranış, çev. İ. Erdem, 14. bs., Ankara, Nobel Yayınları, 2012.
Şahin, S., “Okul müdürlerinin liderlik stilleriyle, okul kültürü arasındaki il- işkiler”, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Eğitim Bilim- leri Enstitüsü, İzmir, 2003.
______________ , “İlköğretim okulu müdürlerinin dönüşümcü ve sürdürümcü liderlik stilleri (İzmir İli Örneği)”, Eğitim ve Bilim, 30 (135), 2005.
Silins, H.-Mulford, B., “Schools as learning organisations-effects on teach- er leadership and student outcomes”, Schools Effectiveness and Scholl Improve- ment, 15 (3-4), 2004.
Silins, H.-Mulford, B.-Zarins, S., “Leadership for organisational learning and student outcomes - The LOLSO Project”, Paper presented at the annual meeting of the American Educational Research Association, Montreal, April, 1999.
Silins, H.-Zarins, S.-Mulford, B., “What characteristics and processes define a school as a learning organisation? Is this a useful concept to aplly to schools?”, International Education Journal, 3 (1), 2002.
Şişman, M., Öğretim liderliği, 4. bs., Ankara, Pegem A. Yayınları, 2012.
Tahaoğlu, F., “İlköğretim okulu müdürlerinin liderlik rollerinin örgüt iklimi- ne etkisi”, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Gaziantep, 2007.
Tahaoğlu, F.-Gedikoğlu, T., “İlköğretim okulu müdürlerinin liderlik roller”, Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi (Educational Administration: Theory and Practice), 15 (58), 2009.
Temen, B., Örgütte Kişisel Gelişim, ed. A. E. Aslan, Ankara, Nobel Yayınları, 2002.
Terzi, A. R.-Yılmaz, K., “İlköğretim okulu müdürlerinin yöneticilik davranışlarının öğretmenlerin örgütsel bağlılığına etkisi”, Milli Eğitim Dergisi, 2005.
Turan, S.-Şişman M., Sınıf yönetimi, 7. bs., Ankara, Öğreti Yayınları, 2010.
Yıldırım, C., “Okul müdürlerinin liderlik stillerinin örgütsel sağlık üzerindeki etkisi”, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara, 2006.
Yılmaz, K., “Okul yöneticilerinin destekleyici liderlik davranışları ile okul- lardaki güven arasındaki ilişki konusunda ilköğretim okulu öğretmenlerinin görüşleri”, İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 2004.
Yukl, G., “Managerial leadership: A review of theory and research”, Journal of Management, 15 (2), 1989.
______________ , “An evaluation of conceptual weaknesses in transforma- tional and charismatic leadership theories”, The Leadership Quarterly, 10 (2), 1999.
______________ , Leadership in organizations, New Jersey, Pearson Educa- tion, Inc. 2008.
Zaleznik, A., “Manegers and Leaders are They Different?”, Harvard Busi- ness Review: Inside the mind of the leader, January 2004, 1977-2004.