Ersin TERES

Salır Türkçesinin iki yüzyılı hakkında bazı tespitler

Çin Halk Cumhuriyetinde Yeni Uygur Türkçesi, Kazak Türkçesi, Kırgız Türkçesi, ÖzbekTürkçesi, Tatar Türkçesi, Tuva Türkçesi, Sarı Uygur Türkçesi ve Fu-yü Kırgız Türkçesi ilebirlikte konuşulan dokuz Türk lehçesinden biri olan Salır Türkçesi; sözvarlığı açısındanbüyük bir öneme sahiptir. Sözvarlığının içinde Moğolca, Çince, Tibetçe, Arapça, Farsça,Yunanca, Rusça vb. dillere ait kelimeler yer aldığı gibi yukarıdaki zikredilen Türk lehçelerineait kelimeler de bulunmaktadır. Salır Türkçesinin bu dil ve lehçelerden kelime alıntılamasıbu diller ve lehçelerle tarihin belli dönemlerinde dil ilişkisi içerisinde bulunduğunu gösterir.Salır Türkçesinin sözvarlığı açısından dikkat çeken bir yanı da sözvarlığının on dokuzuncu veyirminci yüzyıllarda bazı farklılıklar göstermesidir. İşte bu çalışmada bu farklılıklar üzerindedurmaya çalışacağız. Bu farklılıkları tespit ederken on dokuzuncu yüzyıl Salır Türkçesihakkındaki kaynaklarımız olan Grigoriy Nikolayeviç Potaninin Tangutsko-Tibetskayaokraina Kitaya i tsentralnaya Mongoliya adlı çalışmasından ve William WoodvilleRockhillin Diary of a Journey through Mongolia and Tibet in 1891 and 1892 adlı eserindenyararlandık. Salır Türkçesinin yirminci yüzyıldaki sözvarlığı için ise Lianyun Línin Sālā-Hàn Hàn-Sālā Cíhuì, Susanne [Zsuzsa] Kakukun Un vocabulaire salar ve Textes salar veEdhem Rahimoviç Tenişevin Salarskiy yazık ve Salarskiye tekstı, Abdurrişid YakupunAn Ili Salar Vocabulary adlı yayınlarını ve Pekinde hazırlanan Zhongguo tujueyuzu yuyancihuiji adlı çalışmayı kullandık.

Some assessment on two centuries of Salır Turkish

Salir Turkish, which is one of nine Turkish dialects spoken along with New UyghurTurkish, Kazakh Turkish, Kyrgyz Turkish, Uzbek Turkish, Tatar Turkish, Tuvan Turkish,Yugur Turkish, and Fu-yu Kyrgyz Turkish in the People s Republic of China, has greatsignifcance in terms of vocabulary. Besides including vocabulary from Mongol, Chinese,Tibetan, Arabic, Persian, Greek, Russian, etc. in its vocabulary, it also has vocabulary fromother Turkish dialects. That Salir Turkish borrowed vocabulary from these languages anddialects indicates that it used to be in a lingual relationship with these languages at somespecifc periods of history. One more aspect of Salir Turkish which attracts attention in termsof vocabulary is that its vocabulary ranges in the nineteenth and twentieth centuries. Likethat, we will try to give emphasis to these differences in this study. While identifying thesedifferences, we have made use of the study called Tangutsko-Tibetskaya okraina Kitaya itsentral naya Mongoliya from Grigoriy Nikolayeviç Potanin and the work of art called Diaryof a Journey through Mongolia and Tibet in 1891 and 1892 from William Woodville Rockhill, which are our resources regarding nineteenth-century Salır Turkish. And as to the vocabularyof Salir Turkish in the twentieth century, we have used the publications called Sālā-Hàn Hàn-Sālā Cíhuì from Lianyun Lín, Un vocabulaire salar and Textes salar from Susanne [Zsuzsa]Kakuk, Salarskiy yazık and Salarskiye Tekstı from Edhem Rahimoviç Tenişev, An Ili SalarVocabulary from Abdurişid Yakup and Zhongguo tujueyuzu yuyan cihuiji which is preparedin Pekin.

PDF

___

C. : Cilt.
Cinfer : Ayso Cañ Cinfer, Salar İbret Sözler, Salır Gençleri Teşkilatı, Ürümçi 2008.
Çev. : Çeviren.
ÇST : Qīnghăi (Çinghai) Salır Türkçesi.
ed. : Editör
ET : Gerard Clauson, An Etymological Dictionary of Pre-thirteenth Century Turkish, Oxford University Press, 1972.
İM : İbni Mühennâ Lûgati
İST : Abdurişid Yakup, An Ili Salar Vocabulary, Tokyo University Press, Tokyo 2002.
Les. : Ferdinand D. Lessing, Mongolian-English Dictionary, 3th Reprinting with Minor Type-Corrections, Indiana University, Indiana, 1995, s. 1038.
Lín : Lianyun Lín, Sālā-Hàn Hàn-Sālā Cíhuì, Si-cuan Ming-zu chu-ben-shı, Cheng-du, Pekin 1992.
MK : Robert Dankoff [with James Kelly] Mahmūd al-Kāγarī Compendium of The Turkic Dialects (Dīvānu Luγāt at- Turk), Part III, Duxbury 1985.
OT : Orta Türkçe.
P : Grigoriy Nikolayeviç Potanin, Tangutsko-tibetskaya okraina Kitaya i tsentralnaya Mongoliya, C. 1-2, St. Petersburg 1893, Sobranie Slov Salarskago Nareçiya, the new edition, Moskva 1950, s. 426-434.
R : William Woodville Rockhill, Diary of a Journey Through Mongolia and Tibet in 1891-1892, Washington, 1894.
s. : Sayfa.
S. : Sayı.
TT : Türkiye Türkçesi.
TÜBİTAK : Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu.
vb. : Ve benzeri.
CHENG, Shiliang (ed.) (1997). Tujue bijiao yuyan-xue [A Comparative Study of the Turkic Languages], Ürümçi: Xinjiang Peoples Press.
CINFER, Ayso Cañ (2008). Salar İbret Sözler, Ürümçi: Salır Gençleri Teşkilatı.
CLAUSON, Gerard (1972). An Etymological Dictionary of Pre-thirteenth Century Turkish, London: Oxford University Press.
DANKOFF, Robert [with James Kelly] (1985). Mahmūd al-Kāγarī Compendium of The Turkic Dialects (Dīvānu Luγāt at-Turk), Edited and translated with introduction and indices by R. Dankoff in colloboration with James Kelly, Part III, Duxbury.
DURDUYEV, Marat (1998). Çin Türkmenleri, (Çev. Saadettin Gömeç), Tarih Araştırmaları Dergisi, C. 19, S. 30, Ankara, s. 319-364.
DWYER, Arienne M. (2007). Salar: a study in Inner Asian areal contact processes, Part I: Phonology, Wiesbaden: Otto Harrassowitz Verlag.
ELİAS, N. (ed.) (1898). A history of the Moghuls of Central Asia, being the Tarikh-i- Rashidi of Mirza Muhammad Haidar, Dughlât, an English version, edited with commen- tary, notes and map, the translation by E. D. Ross, London.
KAKUK, Susanne [Zsuzsa] (1961). Textes salar, Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hungaricae , C. 14, S. 1-2, Budapest, s. 95-117.
KAKUK, Susanne [Zsuzsa] (1961). Un vocabulaire salar, Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hungaricae , C. 14, S. 2, Budapest, s. 173-196.
LESSİNG, Ferdinand D., Mongolian-English Dictionary, 3th Reprinting with Minor Type- Corrections, Indiana University, Indiana, 1995.
LÍN, Lianyun (1992). Sālā-Hàn Hàn-Sālā Cíhuì, Si-cuan Ming-zu chu-ben-shı, Cheng-du, Pekin.
MEHMET, Gülsün (2007). Salar Türkçesinin Çekim Morfolojisi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Çağdaş Türk Lehçeleri ve Edebiyatları Anabilim Dalı, Ankara 2007 (Yayımlanmamış Doktora Tezi).
ÖLMEZ, Mehmet (2009). Oğuzların En Doğudaki Kolu: Salırlar ve Dilleri, IV. Uluslararası Büyük Türk Dil Kurultayı Bildiri Kitabı, Kırım (Simferopol), s. 436-438.
POPPE, Nicholas (1953). Remarks on the Salar Language, Harvard Journal of Asiatic Studies, C. 16, S. 3-4, Boston, s. 438-477.
POTANIN, Grigoriy Nikolayeviç (1893). Tangutsko-tibetskaya okraina kitaya i tsentralnaya Mongoliya, C. 1-2, St. Petersburg; (1950). Sobranie Slov Salarskago Nareçiya, the new edition, Moskva, s. 426-434.
ROCKHILL, William Woodville (1894). Diary of a Journey Through Mongolia and Tibet in 1891-1892, Washington.
SAGUCHİ, Toru (1968). On the Origin of the Chin-Hai Salars, Tarih Araştırmaları Dergisi, S. 10, Ankara, s. 225-229.
SARITAŞ, Eyüp (2012). Salar Türklerinin Menşei Tarihi Kaynakları ve Göçleri Hakkında Kısa Bir İnceleme, Doğu Araştırmaları Dergisi, S. 10, Ankara, s. 107-116.
TENİŞEV, Ethem Rahimoviç (1963). Salarskiy yazık, Moskva.
TENİŞEV, Ethem Rahimoviç (1964). Salarskiy tekstı, Moskva.
TENİŞEV, Ethem Rahimoviç (1997). Salarskiy Yazık, Moskva: Yazıki Mira: Tyurkskie Yazıki, s. 335-345.
TERES, Ersin (2010). Case Suffxes in Salir Turkish, Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, S. 24, Konya, s. 79-98.
TERES, Ersin (2012). Salır Türklerinin Kaynakları ve Salır Türkçesi Üzerine Araştırmalar, Türkiyat Mecmuası, C. 22, S. 2, İstanbul, s. 103-126.
Tujue bijiao yuyanxue (1991). A Comperative Study of the Turkic Languages, Ürümçi: Şinciang Halk Yayınevi.
YAKUP, Abdurişid (2002). An Ili Salar Vocabulary, Tokyo: Tokyo University Press.
YOLBOLDI, Nurulla, Kasım Muhebbet (1987). Cuŋgudiki Türkî Tillar, Pekin. Zhongguo tujueyuzu yuyan cihuiji (1989). Pekin: Milletler Yayınevi.
http://en.wikipedia.org/wiki/Qinghai, 22.10.2012.
http://tr.wikipedia.org/wiki/Şunhua_Salar_Özerk_Bölgesi, 22.10.2012
http://tr.wikipedia.org/wiki/Jishishan_Baoan_Dongxiang_ve_Salar_Ozerk_Bolgesi, 13.03.2013
http://tr.bab.la/sozluk/ingilizce-cince, 04.04.2014
http://www.eng-tib.com/, 04.04.2014 Footnotes (Tablo-1)
18. Sayfa Numaraları için bkz. Gerard Clauson, An Etymological Dictionary of Pre- thirteenth Century Turkish, Oxford University Press, 1972.
19. Sayfa Numaraları için bkz. Robert Dankoff [with James Kelly], Mahmūd al- Kāγarī Compendium of The Turkic Dialects (Dīvānu Luγāt at-Turk), Edited and translated with int- roduction and indices by R. Dankoff in colloboration with James Kelly, Part III, Duxbury 1985.
20. Sayfa Numaraları için bkz. Grigoriy Nikolayeviç Potanin, Tangutsko-tibetskaya ok- raina Kitaya i tsentralnaya Mongoliya, C. 1-2, St. Petersburg 1893, Sobranie Slov Salarska - go Nareçiya, the new edition, Moskva 1950.
21 . Sayfa Numaraları için bkz. Lianyun Lín, Sālā-Hàn Hàn- Sālā Cíhuì, Cheng-du, Pekin 1992; Abdurishid Yakup, An Ili Salar Vocabulary, Tokyo Univers ity Press, Tokyo 2002; Zhongguo tujueyuzu yuyan cihuiji, Milletler Yayınevi, Pekin 1989.