ALTAY TÜRKLERINDE YOLCULUK ILE İLGILI İNANIŞLAR VE RITÜELLER1

Altay Türkleri (Kumandı, Çalkandı, Tuba, Telengit, Teleüt, Altay Kişi) oldukça eski zamanlardan beri Altay Dağlarının vadilerinde ve nehir kıyılarında çeşitli boylar hâlinde ya- şamaktadır. Çetin bir coğrafyada bulunmalarına ve sayıca az olmalarına rağmen Şamanistik bağların tabiatla uyumu kolaylaştıran rehberliği sayesinde asırları aşıp bugüne ulaşmışlardır. Bu bağların günlük hayata bir yansıması olarak; Altaylılar, hayat-coğrafya-inanç üçlemesi çerçevesinde yolculuğa çıkmadan önce ve yolculuk süresince ağaç dallarına bez bağlamak, taş koymak, dua etmek ve adak sunmak şeklindeki bir dizi eylemden oluşan birtakım pratikleri, ritüelleri gerçekleştirmektedirler. Anılan eylemler, bazen kutsal bir ağaç ve su kıyı- sında, bazen de taş yığınlarıyla çevrili (oboo) ibadet alanlarında yerine getirilmektedir. Altay Türklerinin bu mekânlarda hüküm sürdüğüne inandıkları koruyucu ruhlardan/iyelerden izin almaları için yapılan bütün pratiklerin usulüne uygun bir şekilde yerine getirilmesi oldukça önemlidir. Bu makalede, temel olarak Altay Türkleri tarafından gerçekleştirilen yolculukla ilgili uygulamalar; Sibiryadan Anadoluya uzanan çizgi üzerinde bulunan diğer Türk-Moğol toplumlarından ve onlarla yıllardır birlikte yaşayan Ruslardan da konuyla ilgili örnekler sunularak ele alınmıştır.

Beliefs And Rituals Related To Jorney in Altai Turks

Altai Turks (Kumandy, Chalkandu, Tuba, Telengits, Teleuts, Altay Kiji) have been living in the valleys and river banks of Altai Mountains as various clans since the very early times. Although they are in a demanding geography and few in number, they have survived centuries and made it to the present time with the guidance of Shamanistic bonds, which have facilitated establishing harmony with nature. As a reflection of these bonds on the present time, the Altai people follow certain practices, rituals which consist of a series of actions, such as tying cloths to tree branches, placing stones, praying and making offerings prior to and during journeys, within the framework of life-geography-belief trilogy. These actions in question are sometimes carried out near a holy tree or body of water, sometimes in worship areas which are surrounded with rubbles (oboo). It is highly important that all these practices, which Altai Turks carry out to take permission from the masters/master spirits. They believe to rule these areas, are duly done. In this article, basically Altai Turks practices about journeys have been dealt with through examples related to this subject from other Turk-Mongol communities which live on the line from Siberia to Anatolia and Russians who have been living with them for years as well

PDF

___

Alyılmaz, Cengiz (1999). Moğolistandaki Oboolar-Ovoolar. Orkun. 11. Sayı, Ocak. s. 25-28.
Antik Dünya ve Geleneksel Toplumlarda Dinler ve Mitolojiler Sözlüğü (Yöneten: Yves Bonnefoy. Türkçe baskıyı yayına hazırlayan: Levent Yılmaz). I.Cilt A-K, Dost Kitabevi Yayınları. Ankara. 2000.
Baskakov, N. A. (1947). Oyrotsko-Russkiy Slovar//Oçerk Grammatiki Oyrotskogo Yazıka. Moskova.
Bidinov, K. A. (1998). Altayın Baylagan Çüm-Cañdar. Gorno-Altaysk.
Dıemberger, Hildegard (2007) Festivals And Their Leaders: The Management Of Tradition in The Mongolian/Tibetan Borderlands Brills Tibetan Studies Library. Volume 10/9: Proceedings Of The Tenth Seminar Of The Lats, 2003. Volume 9. The Mongolia-Tibet Interface: Opening New Research Terrains In Inner Asia, Bulag, Uradyn E., Diemberger, Hildegard G. M.
Güner Dilek, Figen (2005). Altay Türkçesi Ağızları. Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Basılmamış Doktora Tezi. Ankara.
Halemba, Agnieszka (2003). Contemporary religious life in the Republic of Altai: the interaction of Buddhism and Shamanism. Sibirica. Vol.3, No.2. October, Routledge.
Halemba, Agnieszka E. (2006). The Telengits of Southern Siberia: Landscape, Religion and Knowledge in Motion. USA/CA.
Halemba, Agnieszka (2008). Religion and Conflict over Land in the Republic of Altai: Is there a Difference between Building a Shrine and Creating a Nature Park?. Brills Tibetan Studies Library. Volume 21: Conflict and Social Order in Tibet and Inner Asia, Leiden.
Harva, Uno (2014). Altay Panteonu, Mitler, Ritüeller, İnançlar ve Tanrılar. (Tercüme: Ömer Suveren) Doğu Kütüphanesi. İstanbul.
Humphrey, Caroline (1999). Marx Went Away-But Karl Stayed Behind. (2nd Edition), University of Michigan Press.
Jordan, Peter (2010). Landscape and Culture in Northern Eurasia. Left Coast Press, CA/USA.
Lessing, Ferdinand D. (2003). Moğolca-Türkçe Sözlük (Çev. Günay Karaağaç). TDK. Ankara.
Lopsan, M. B. Kenin (2010). Tıva Cançıl. Kızıl.
Mongolia Society and Culture Complete Report (2010). Holidays and Festivals World Trade Press. Petaluma. CA/ USA (=MSC) Muytuyeva, Valentina A. Çoçkina Maya P. (1996). Altay Can (Bileniñ Biçigi), Gorno-Altaysk.
Ong, Walter J. (2012). Sözlü ve Yazılı Kültür, Sözün Teknolojileşmesi, Metis. İstanbul.
Platanov, Ye. V. (2011) Poçitayemıye kamni v pravoslavnoy traditsii na severo-zapade Rossii. Etnografiçeskoye obozreniye, No:3, İnstitut etnologii i antropologii RAN, Moskva.
Potapov, L.P. (2012). Altay Şamanizmi (Çev. Metin Ergun), Kömen Yay. Konya.
Radloff, W. (1994). Sibiryadan II (Çev. Prof. Dr. Ahmet Temir), MEB yayınları: 2751, İstanbul.
Roux, Jean-Paul (1998). Türklerin ve Moğolların Eski Dini. (çev. Aykut Kazancıgil), İşaret yay. İstanbul Roux, Jean-Paul (2012). Eski Türk Mitolojisi, BilgeSu yay. Ankara.
Tanyu, Dr. Hikmet (1967). Ankara ve Çevresinde Adak ve Adak Yerleri. AÜ Basımevi.
Tanyu, Hikmet (2007). Türklerde Taşla İlgili İnançlar. Elips.
Ukaçina, K.E. -Yamayeva, E.E. (1997). Altay Alkıştar. Gorno-Altaysk.
Vainshtein, Sevyan (1980). Nomads of South Siberia, (edt: Caroline Humprey) English Translation: Cambridge University Press. Cambridge.
Verbitskiy, V, (1884). Slovar Altayskogo i Aladagskogo nareçiy Tyurkskogo yazıka. izdanie 2-e, Ak Çeçek, 2005, Gorno-Altaysk. Federalnaya tselevaya programa Kultura Rossii(podprogramma Podderjka poligrafii i knigoizdaniya Rossii). Gorno-Altaysk.
Zelenin, D. K. (1995). İzbrannıye trudı. Oçerki russkoy mifologii:umerşiye neyestyestvennoyu smertyu i rusalki.İzdatelstvo indrik. Moskva.