TÛR ABDIN'DE BIR KIMLIK VE ANLATIM BIÇIMI: MITIRBLAR VE MITRIPLIK

Fırat ve Dicle Nehirleri arasında kalan Mezopotamya tarih boyunca çok kültürlü, çok etnili bir bölge olmuştur. Bu coğrafyanın bir parçası olan ve Tûr-Abdin olarak da adlandırılan Mardin ve çevresi de içinde yer aldığı Mezopotamya gibi çok etnili ve çok kültürlü özelliği ile ön plana çıkmaktadır. Kürt, Arap, Süryani gibi etnik gruplar yanında durumsal olarak kendini bu etnisitelerin içinde tanımlayan Seyyidler, Mıhalmiler, Mıtırblar gibi farklı dini ve kültürel gruplar bulunmaktadır.Bu çalışmada müzik, etnisite, kimlik kavramları çerçevesinde Mardin ve çevresindeki Mı- tırblar ele alınmakta ve onların günümüzde de çeşitli şekillerde sürdürdükleri geleneksel anlatım biçimi olan Mıtrıplık, Kürtlerin ulusal değer atfettikleri bir başka anlatım biçimi olan Degbêjlik ile karşılaştırılmaktadır. Mıtırblar, değişik yerlerde motreb, mıtrıp olarak da adlandırılmakta ve müzikle uğraşan Çingene topluluklardan birisi olarak tanımlanmaktadırlar. Mardin ve çevresinde de çoğunlukla benzer şekilde algılanmakta ve tanımlanmaktadırlar. Bununla birlikte, mıtırblar çoğunlukla kendileriniKürt etnik kimliği içinde tanımlama eğilimindedirler. Bu tanımlamada ön plana çıkan şey onların Kürtçeyi çok iyi bir şekilde kullanabilmeleri ve orada uzun bir süredir varlıklarını sürdürmeleri olmaktadır. Diğer yandan Mardin ve çevresinde mıtırblar, kendi kimliklerinin bir parçası haline gelen üç telli yaylı bir çalgı olan kemançeyi kullanmaktadırlar. Bu enstrüman aynı zamanda geleneksel anlatım biçimi olan mıtrıplıkın da ana bileşeni olmaktadır. Grup içinde kültürleşme süreci yoluyla kuşaktan kuşağa aktarılan bu geleneksel anlatım biçimi kullanılan çalgının merkezi önemi, geleneğin devam ettiricilerinin kimliki ile bir başka anlatım biçimi olan dengbêjlikten ayrılmaktadır.

An Indentity And Expression Form in Tûr Abdin: Mitirbs and Mitriplik

Located beetween the Euphrates and the Tigris rivers, Mesopotamia has been a multi-cultural, multi-ethnic region in the course of history. As a part of this geographic region, Mardin and around which is also named as Tûr-Abdin comes to forefront with its multicultural and multi-ethnic characteristic just like Mesopotamia in which it is placed. Beside the Kurds, Arabs, and Syrian ethnic groups, there are other religious and cultural groups such as Sayyids, Mihalmis and mıtırbs that conditionally define themselves among this ethnicities. In this article mıtırbs living in and around Mardin are subjected within the framework of music, ethnicity, identity terms, and the Mıtrıplık, the traditional narrative form which is also continued in some ways nowadays, is compared to the dengbêjlik, another narrative form which is valued as a national form by Kurds. Mıtırbs are named as motreb, mıtrıp in different places and defined one of the Gypsies community who are doing music. They are perceived and defined in the same way in and around Mardin. However, mıtırbs often tend to define themselves in the Kurdish ethnic identiy. The thing that comes to forefront in this definition is their ability to use Kurdish very well and their existence there for a long time. On the other hand in and around Mardin, mıtırbs are using kemançe, a 3-stringed musical instrument. This instrument is also a main element of the traditional narrative form, mıtrıplık. This traditional narrative form which is passed down from one generation to the next by means of culturation process, differs from the other narrative form, dengbêjlik, by the central importance of the used instrument, and the identiy of the one who continues the tradition.

PDF

___

Andrews, Peter A. (1992) Türkiyede Etnik Gruplar, (çev. M. Küpüşoğlu), İstanbul, Tüm Zamanlar Yayıncılık.
Al-Salihi, Nureddin. (2002) Kürt Müziği Tarihi Üzerine Bazı Belirlemeler, (çev. Huri Tuşik Özkurt), M.Bayrak (haz.), Kürt Müziği, Dansları ve Şarkıları, I, Ankara, Özge Yayınları, s. 141142.
Assmann, Jan. (2001) Kültürel Bellek: Eski Yüksek Kültürlerde Yazı, Hatırlama ve Politik Kimlik, (çev. Ayşe Tekin), İstanbul: Ayrıntı.
Aydın, Suavi. (1999) Kimlik Sorunu, Ulusallık ve Türk Kimliği, Ankara: Öteki Yayınevi.
Barth, Fredrik (ed.) (2001) Etnik Gruplar ve Sınırları: Kültürel Farklılığın Toplumsal Organizasyonu (Çev. A. Kaya- S. Gürkan), İstanbul: Bağlam
Berger, Peter L. (1973) Identity as a Problem in the Sociology of Knowledge, Towards the Sociology of Knowledge: Originand Development of a Sociological Thought Style, (ed. by) G. W. Remmling, Routledge&Kegan, London, s.273285.
Blacking, John. (1999) Etnomüzikoloji, (çev. Çiğdem Kara), Folklor/Edebiyat Dergisi, V,17, Ankara, s.5558
Blum, Stephan. (2002) Kuzey Horasanda Âşık Kavramı, (Çev. Huri Tuşik Özkurt), M. Bayrak (haz.) Kürt Müziği Dansları ve Şarkıları I, Ankara: Özge Yayınları, s.515532.
Clark, Sylvia. (2005) Mariachi music as a symbol of Mexican culture in the United States, International Journal of Music Education, Vol. 23, No. 3, 227237.
Cohen, Anthony P. (1999) Topluluğun Simgesel Kuruluşu, (çev. M. Küçük), Ankara: Dost Kitabevi Yayınları.
Cook, Nicholas. (1998) Müziğin ABCsi, (çev. Turan Doğan), İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
Dolukhanov, Pavel (1998). Eski Ortadoğuda Çevre ve Etnik yapı, (çev. S.Aydın), Ankara: İmge.
Duygulu, Melih. (1998) Türkiyede Çingeneler, Müzikalite Dergisi, Dosya: Çingeneler, Sayı 6, Ankara, s.3438.
Erdener, Yıldıray. (1993) Etnomüzikoloji Nedir?, Türk Halk Kültürü Araştırmaları/1993, Ankara, Kültür Bakanlığı Halk Kültürlerini Araştırma ve Geliştirme Genel Müdürlüğü Yayınları: 198, s. 5572.
Erginer, Gürbüz ve diğerleri. (2004) Ilısu Baraj Gölü Altında Kalacak Alanda Kültürel Doku ve Folklorik Yapı Araştırma Raporu, (Basılmamış Araştırma Raporu).
Eriksen, Thomas H. (2002) Etnisite ve Milliyetçilik: Antropolojik bir bakış, İstanbul: Avesta. Esmer -Popüler Kürtür- (2006) Dengbêj Özel Sayısı, sayı 22, Ekim: İstanbul.
Ferrand, Gabriel. (1997) Zott, İslam Ansiklopedisi, XIII, Eskişehir: MEB Yayınları, s.624.
Finkelstein, J. J. (1962). Mesopotamia, Journal of Near Eastern Studies, Vol. 21, No. 2 (Apr., 1962), pp. 73-92.
Finkelstein, Sidney. (1996) Müzik Neyi Anlatır, İstanbul: Kaynak Yayınları.
Fonseca, İsabel. (2002)Beni Ayakta Gömün, Çingeneler ve Yolculukları, (çev. Özlem İlyas), İstanbul: Ayrıntı yayınları.
Gökbilgin, M. (1997) Tayyib. Çingeneler, İslam Ansiklopedisi, III, Eskişehir: MEB Yayınları, s.420 426.
(2014). Osmanlı Toplumunda Çingeneler, http://www.tariharastirmalari.com/cingeneler.html Erişim Tarihi: 26.12.2014 Güvenç, Bozkurt. (1996) Türk Kimliği, Kültür Tarihinin Kaynakları, İstanbul: Remzi Kitabevi.
Kawakami, Yasunori. (2005) The Iraqi Gypsies After the Collapse of Husseins Regime, KURI Journal of Dom Research Center, Vol 2 No 2 Spring/Summer 2005: _____www.domresearchcenter. com>
Kolukırık, Suat. (2006) Sosyolojik Perspektiften Türk(iye) Çingeneleri: İzmir Çingeneleri Üzerine Bir Araştırma, Uluslarası İnsan Bilimleri Dergisi, cilt 3 sayı 1.
Marushiakova, E & Popov, V. (2001), New Ethnic Identities In The Balkans: The Case Of The Egyptians, Philosophy and Sociology Vol. 2, No 8, pp. 465 477.
Merriam, Alan P. (1960) Ethnomusicology, Discussionand Definition of The Field Ethnomusicology, 4, s.107114. Merriam, Alan P. (1964) The Anthropology of Music, Northwestern University Pres.
(1968) Ethnomusicology, D. L. SİLLS (edt.), International Encyclopedia of Social Sciences, Vol.10, The McMillan Company&The Free Pres, s. 562565.
Minorsky, V. (1988) Lûlî, İslam Ansiklopedisi, VII, İstanbul: MEB Yayınları. s.7174.
Nettl, Bruno. (1971) What is Ethnomusicology?, Readings in Ethnomusicology (Edt. David P. McAllester) New York- London: Johnson Reprint Corporation.
Neyzi, Leyla. (2002) Metin-Kemal Kahramanın Müziği: Yaşlı Kuşağın Belleği Yoluyla Dersimli Kimliğinin Yeniden Keşfi, Toplum ve Bilim, Sayı 92, Bahar 2002, s.163175.
Ohagin, Isabel Barbara. (2006) Music as a cultural identity: a case study of Latino musicians negotiating tradition and innovation in northwest Ohio, International Journal of Music Education, Vol. 24, No. 1, s.5670.
Ong, Walter J. (2003) Sözlü ve Yazılı Kültür, 3.bsm., İstanbul: Metis Yayınları.
Özer, Yetkin. (1997) Bilim Perspektifinde Müzik, İzmir: Dokuz Eylül Yayınları.
Özkan, Ali R. (2000) Türkiye Çingeneleri, Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları.
Özmen, Abdurrahim. (2006) Tur Abdin Süryanileri Örneğinde Etno-Kültürel Sınırlar, Basılmamış Doktora Tezi, Ankara.
Seeman, Sonia. (1998) Müziksel İcra ve Kimlik: Makedon ve Batı Türkiye Roman Topluluklarının Karşılaştırmalı Bir incelemesi, (çev. Bediz Yılmaz), Müzikalite Dergisi, Sayı 6, Ankara, s. 3945.
Selanik, Cavidan. (1996) Müzik Sanatının Tarihsel Serüveni, Ankara: Doruk.
Suutarı, Pekka (1996) Cultural Dynamics and Minority Identity in Music: An Ethnomusicological Case Study of the Swedish-Finnish Popular Music in the Dance halls of Gothenburg , Eloktroloristi, 2/1996.
Taylor, Eric. (1989) İmages of Asia Musical Instruments of South-East Asia, New York: Oxford University Pres.
Uzun, Mehmet. (2001) Dengbêjlerim, İstanbul: Gendaş Kültür.
Weeks, Jeffrey. (1998) Farklılığın Değeri, Kimlik: Topluluk/Kültür/Farklılık (J. Rutherford vd.), İstanbul: Sarmal Yayınevi, s. 85101.
Weil, Jennifer. (2002) Mariachi Music Tradition June 02, 2002, _____http://www.east-harlem.com>, Eri- şim tarihi: 08.06.2006.
Willams,, Allen. (2001) The Gypsies of Syria: A DRC Update, KURI Journal of Dom Research Center, Vol 1 No 4 Spring/Summer 2001, __________www.domresearchcenter.com>>, Erişim Tarhi: 14.08.2005.
Willams, Allen. (2005) Dom Ethnic Identity, KURI Journal of Dom Research Center, Vol 2 No 3 Fall/Winter 2005, _____http://www.domresearchcenter.com/journal/current.html>, erişim tarihi: 14.01.2006.
Yankın, B.; Sert, G., Kılıç, M.F., Öztürk, S. (2011). Sait Gezici ve Rêzan ile Söyleşi, Ben Mıtrıbım ve Müzik yapıyorum.., Folklora Doğru, sayı: 69, 107-123 ss, Boğaziçi Üniversitesi Folklor Kulübü Yayınları: İstanbul Web Siteleri:
http://www.domresearchcenter.com
http://www.east-harlem.com
http://www.tariharastirmalari.com/cingeneler.html
http://www.kamkars.net
http://www.mariachi.org/index.html