Abidin DAĞLI

Okul Yöneticilerinin Tükenmişlik Düzeyleri

Problem Durumu: Tükenmişlik; enerji, güç veya kaynaklar üzerindeki aşırı istekler- den dolayı tükenmeye başlamaktır. Tükenmişlik kavramının; duygusal tükenme (emotional exhaustion), duyarsızlaşma (depersonalization) ve kişisel başarı (personal accomplishment) olmak üzere üç boyutu bulunmaktadır. İş ve aile orta- mında çevresindeki insanlara karşı nefret besleyen, içine kapanık, alaycı bir tavır sergileyen, işini istenilen bir şekilde yapmayan ve çabuk öfkelenen bir birey tü- kenmiş demektir. Tükenmiş olan bir birey veya yönetici de örgütte üstlenmiş ol- duğu rolünü iyi bir şekilde oynayamaz veya örgütü amaçlarına uygun olarak yaşa- tamaz. Bu nedenle, okul yöneticilerinin tükenmişliklerinin belirlenmesi gerekli gö- rülmektedir. Araştırmanın Amacı: Bu araştırmanın amacı, resmi genel ortaöğretim okul yönetici- lerinin (müdür ve müdür yardımcıları) tükenmişliklerine (duygusal tükenmişlik, duyarsızlaşma ve kişisel başarı boyutları) ilişkin algılarının nasıl olduğunu, orta- öğretim okul yöneticilerinin kıdem ve cinsiyete göre algılarının tükenmişlik boyut- larında farklılık gösterip göstermediğini saptamaktır. Araştırmanın Yöntemi: Bu araştırmada betimleme-survey yöntemi kullanılmıştır. Araştırmanın çalışma grubunu, 2003-2004 öğretim yılında Diyarbakır, Batman, Ma- latya ve Kilis il merkezlerindeki toplam 31 resmi genel ortaöğretim okullarında gö- revli 31 okul müdürü ve bu okullarda görevli 89 müdür yardımcısı oluşturmakta- dır. Bu araştırmada, Maslach ve Jackson tarafından geliştirilmiş olan, Maslach Tü- kenmişlik Envanteri (MTE) kullanılmıştır. MTE toplam 22 maddeden oluşmakta- dır. Veriler bilgisayar ortamında SPSS paket programı kullanılarak çözümlenmiş- tir. Araştırmada t- testi, tek yönlü varyans (one-way) analizi ve yüzdelik norm ça- lışması kullanılarak veriler analiz edilmiştir. Bulgular ve Sonuçlar: Verilerin analizi sonucunda, müdür ve müdür yardımcılarının “duygusal tükenmişlik”, “duyarsızlaşma” ve “kişisel başarı” boyutlarına ilişkin al- gıları arasında anlamlı bir fark saptanmamıştır. Duygusal tükenmişlik boyutu için okul yöneticilerinin %37.5’inin; duyarsızlaşma boyutu için %35.0’nın ve kişisel ba- şarı boyutu için ise %34.1’inin yüksek düzeyde tükenmişlik yaşadığı saptanmıştır. Kıdem değişkenine göre tüm boyutlarda ve cinsiyet değişkenine göre ise sadece kişisel başarı boyutuna ilişkin algıları arasında anlamlı bir fark yoktur. Öneriler: Yöneticilerin, tükenmişliklerine yol açan faktörler konusunda bilinçlendi- rilmesi ve bu amaçla düzenlenecek hizmet içi eğitim programlarına katılması sağ- lanmalıdır.

Burnout Levels of Secondary School Administrators

Problem Statement: Burnout is the beginning of exhaustion due to the extreme requests and demands on the energy, power and resources. Concept of burnout has three dimensions: Emotional exhaustion, depersonalization and personal accomplishment. A burnout person is the one who hates people around him both in his family and in his work environment, is introvert, shows a mocking attitude, does not fulfil his job in a satisfactory manner, and gets nervous easily. A burnout person or an administrator can not play his role well that he has as- sumed in the organization and can not keep alive the organization according to its aims. Therefore, it seen necessary to determine the burnout level of school administrators. Purpose of the Research: The aim of this research is to find out how the secondary school administrators’ perceptions are (principal and assistant-principal) about their burnout (emotional exhaustion, depersonalization and personal accom- plishment) and whether there are differences in their perceptions about dimen- sions of burnout in accordance with their seniority and gender. Method: Descriptive-survey method is used in this study. The study group of the research constituted 31 principals and 89 assistant-principals at 31 state sec- ondary schools in Diyarbakır, Batman, Malatya and Kilis city centre in 2003- 2004 academic-year. In this research Maslach Burnout Inventory (MBI) is used, which was developed by Maslach and Jackson. MBI includes 22 items. Data are analyzed by using SPSS package programme. In this research t-test, variance of analysis (one-way) and percentage norm are used to analyze the findings. Findings and Results: As a result of the data analysis; no significant difference was found out between the principal and assistant-principal’s perceptions con- cerning “emotional exhaustion”, “depersonalization” and “personal accom- plishment” It is determined that school administrators experienced burnout for emotional exhaustion (37.5%), for depersonalization (35.0 %), and for personal accomplishment (34.1%) at high level. It is seen that there is not a significant dif- ference on all dimensions according to seniority variable and only on personal accomplishment according to gender variable between their perceptions. Recommendations: Administrators should be made to become aware of the fac- tors causing burnout, and to join in-service training programs which be ar- ranged for this purpose.

PDF

___

Anderson, R.E. (1996). Burnout in school leadership gender differences between central office administrators and principals. Dissertation Abstract International. 57 (4), 1402 A.
Begley, D. M. (1982). Burnout among special education administrators. The Annual International Convention of the Council for Exceptional Children. Houston: TX, April, 11-16.
Bursalıoğlu, Z. (1987). Okul yönetiminde yeni yapı ve davranış. Ankara: Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Yayınları. No: 154.
Caputo, J. S. (1991). Stress and burnout in library service. Canada: Orxy Press.
Cronbach, L. S. (1990). Essentials of psychological testing. New York: Harper and Row Published.
Croucher, R. (2000). Stress and burnout in ministry. http://www.churchlink.com. au/churchlink/forum/r_croucher/stress_burnout.html adresinden 30 Kasım 2005 tarihin- den edinilmiştir.
Çam, O. (1992). Tükenmişlik envanterinin geçerlik ve güvenirliğinin araştırılması. VII. Ulusal Psikoloji Kongresi Bilimsel Çalışmaları kitabı.içinde (s.155-160). İzmir.
Dağlı, A. (2004). İlköğretim denetmenlerinin tükenmişlik düzeyleri. Çağdaş Eğitim. Ankara: Tekışık Yayıncılık. (305), 26-33.
Dönmez, B. ve Güven M. (2001). Friedman okul müdürleri tükenmişlik ölçeğinin Türkiye’ye uyarlama çalışması. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi. Ankara: Pegem A Yayıncılık. (26), 221-225.
Ellis, S.E. (1983). A study of burnout levels among community collage administrators. Disserta- tion Abstract International. 44 (11), 3298 A.
Freudenberger, H. J. ve Richelson G. (1998). Tükenmeye rağmen nasıl yaşanabilir ? Nesrin Hisli Şahin (Editör ve Çev.). Stersle Başa Çıkma Olumlu Bir Yaklaşım kitabı içinde (s. 63-66) Ankara.
Freudenberger, H. J. and North G. (1996). Women’s burnout. Penguin Books.
Girgin, G. (1995). İlkokul öğretmenlerinde meslekten tükenmişliğin gelişimini etkileyen değişkenlerin analizi ve bir model önerisi. Basılmamış doktora tezi. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Işıklar, A. (2002). Lise dengi ve ilköğretim okullarindaki öğretmenlerin iş doyumu, tükenmişlik ve em- patik eğilimleri arasindaki ilişkilerin bazi değişkenler açisindan incelenmesi. Yayınlanmamış yük- sek lisans tezi. Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Iwanicki, E.F. (1983). Toward understanding and alleviating teacher burnout. Theory into Prac- tice. 22, 27-32.
Izgar, H. (2001). Okul yöneticilerinde tükenmişlik. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
Karasar, N. (1994). Araştırmada rapor hazırlama. (7. Baskı). Ankara: 3A Araştırma Eğitim Danış- manlık Ltd.
Maslach, C. (1982). Burnout the cost of caring. New Jersey Prentice Hall, Inc., Englewood Cliffs.
Maslach, C. and Leiter, M. P. (1997). The truth about burnout. (How Organizations Cause Per- sonal Stress and What to Do About It). San Francisco: Jossey-Bass Publishers.
Sarros, J. C. (1986). Predictors of burnout among school administrators. Journal Citation. Uni- corn,- Bulletin-of- the- Australian- College – of - Education. 12 ( 4), 242-243.
Tümkaya, S. (1997). Çukurova üniversitesi öğretim elemanlarının akademik tükenmişlik düzeyleri. IV. Ulusal Eğitim Bilimleri Kongresi. Eskişehir.
Wax, A. S. and Halles L. W. (1990). Can colleagues identify the burnout school administrator? The Annual Meting of the American Educational Research Association. Boston: MA, April, 16-20.